تاريخچه دندانپزشكي در ايران و جهان
تاريخچه دندانپزشكي در ايران و جهان
از روزگار كهن ، بيماري دهان مشكل انسانها بوده است. جمجمه افراد Cro-Magnon كه 25000 سال پيش در زمين ساكن بودند، شواهدي از پوسيدگي دندان را نشان مي‌دهد. قديميترين منبع ثبت شده بيماري دهان از يك متن سومري است. (Circa 5000 سال قبل از ميلاد) كه كرمهاي دندان را بعنوان دليل پوسيدگي دندان شرح مي‌دهد.
مقدمه
از روزگار كهن ، بيماري دهان مشكل انسانها بوده است. جمجمه افراد Cro-Magnon كه 25000 سال پيش در زمين ساكن بودند، شواهدي از پوسيدگي دندان را نشان مي‌دهد. قديميترين منبع ثبت شده بيماري دهان از يك متن سومري است. (Circa 5000 سال قبل از ميلاد) كه كرمهاي دندان را بعنوان دليل پوسيدگي دندان شرح مي‌دهد.
Eric Curtis دندانپزشك، مورخ نامدار دندانپزشكي و سخنگوي آكادمي دندانپزشكان عمومي مي‌گويد: مطمئناً چيزهاي زيادي از قرون وسطي تا ابتداي سالهاي 1700 ، زماني كه اغلب درمانهاي دندانپزشكي توسط افرادي بنام جراحان آرايشگر انجام مي‌شد، تغيير كرده است. اين افراد همه كاره، دندانها را مي‌كشيدند و جراحيهاي كوچك را انجام مي‌دادند، بعلاوه مو كوتاه مي‌كردند، زالو مي‌انداختند و موميايي مي‌كردند.
دندانپزشكي باستاني
در زمان باستان، ماياها مردماني با فرهنگ سطح بالا بودند كه در گواتمالا و هندوراس فعلي مي زيستند. آنها كه از مردم بابل باستاني نيز قديمي تر بودند، به دلايل مذهبي اقدام به قرار دادن اينله روي دندانها و يا سوراخ كردن صورت و گوش مي‌نمودند. آنها در قرار دادن اينله‌هاي سنگي زيبا روي حفرات تراش داده شده دندانهاي قدامي بالا و پايين و گاهي دندانهاي پرمولر، مهارت داشتند. بدون شك، اين اينله‌ها روي دندانهاي زنده قرار داده مي‌شد و آنچنان دقيق اين كار انجام مي‌گرفت كه حتي تا هزار سال بعد اين اينله‌ها، در جاي خود باقي مي‌ماندند. اينله‌ها با سمان‌هاي خاص به حفره چسبانده مي‌شد كه جنس عمده آنها با اسپكتروگرافي، كلسيم، فسفات تشخيص داده شده است.
دندانپزشكي در گذر زمان
• در اوان كودكي، دختران فرقه Vanomami در ونزوئلا ، باريكه‌هاي تيز شده از چوب سخت و بامبو را به لبها و گونه‌هايشان فرو مي‌نمودند كه جنبه زيبايي داشته است.
• پونتيك يا دندان مصنوعي در اين دنچر پارسيل ثابت، جايگزين ثناياي مياني سمت راست بالا كه از دست رفته، شده است. احتمالاً دنداني از يك گاو نر است كه به نواري از طلا پرچ شده است (متعلق به سرزمين Etruria Musee de l Ecole Dentaire de paris)
• مسواك اوليه، مسواك خاورميانه به نام Siwak و Misswak يك شاخه كوچك از درخت سالوادورا پرسيكا به نظر نيم اينچ است كه آن را براي يك روز در آب غوطه‌ور مي‌سازند تا الياف آن از هم جدا شود. چوب اين درخت حاوي بي‌كربنات سديم و اسيد تانيك و ساير موادي است كه تأثير مثبتي روي لثه‌ها دارد.
• دندانپزشكان در سالهاي 1700 به جوامع آمريكايي مهاجرت كردند و خود را ابتدا وقف حذف دندانهاي بيمار و قرار دادن دنچرهاي مصنوعي نمودند. مواد ترميمي استفاده شده قلع، ورق طلا، سرب و نقره بود. دنچرها از عاج تراشيده مي‌شد و يا از دندانهاي گاو نر فرم داده مي‌شد. • در سالهاي 1800 حرفه دندانپزشكي شامل كارهايي نظير كشيدن دندانها با Turnkay (يك وسيله ابتدايي شبيه به آچار چرخ ضامن‌دار كه براي كشيدن دندانها استفاده مي‌شد)، تميز كردن دندانها با كاغذ تراش (Seraper) و برداشت پوسيدگيها با وسايل دستي بود.
• Watter Hermann Ryff رساله جراحي بزرگ Gross chirurgey را در سال 1545منتشر ساخت و بنظر مي‌رسد چندين بار آن را تجديد (Great Surgery) چاپ نمود، از جمله يكي در سال 1559 كه در آن تصاويري از قلمهاي جرم گيري Scaler ديده مي شود. تصاوير Ryff دقيق و درست بود. متأسفانه عمر او كفاف نداد و كتاب دندانپزشكي كه او تصميم داشت بنويسد، هرگز چاپ نشد.
• صندلي دندانپزشكي James Beall Morrison در سال 1868 يك مكانيسم منحصر به فرد داشت كه به دندانپزشك اجازه مي‌داد آن را در هر جهتي كج نمايد. با وجود مزاياي واضح آن، فقط چهار نمونه از اين صندلي ساخته شد (موزه دانشكده كپنهاك) صندلي دندانپزشكي توسط كمپاني سازنده وسايل دندانپزشكي در 1875 معرفي گرديد كه بر اساس بروشور تبليغاتي آن مي‌توانست به اندازه كافي به عقب خم شود تا به دندانپزشك اجازه دهد، نشسته كاركند، ولي اغلب دندانپزشكان تا حدود سال 1950 ترجيح مي‌دادند كه حين كار ايستاده باشند.
• در 6 مارس 1840 اولين كالج دندانپزشكي دنيا در ايالت مريلند به نام كالج بالتيمور، در نتيجه تلاشهاي Hayden,Harris تأسيس گرديد.
• كشف مهم بي‌حس كننده در علم پزشكي توسط يك دندانپزشك آمريكايي به نام Hartford در سال 1844 انجام شد و آن گاز خنده آور نيتروزاكسايد بود. وي پس از انجام بي‌حسي (بيهوشي)، دندان فردي را بدون احساس درد، كشيد. در پايان دهه اول قرن بيستم، بي‌حسي موضعي جايگزين بيهوشي عمومي در مطب دندانپزشكي گرديد. معرفي توسط شيميدان آلماني Alfred Einharn در 1904 ، دندانپزشكي را با حذف درد از اعمال دندانپزشكي متحول ساخت. در اوايل دهه 1920 اغلب دندانپزشكان، دستگاه اشعه ايكس و استريليزاتور داشتند.
• جامعه پرستاران دندانپزشكي (دستياران دندانپزشكي) در اوايل سال 1923 تشكيل گرديد و دندانپزشكي چهار دستي به تدريج فراگير شد. دكتر آلفرد فونس Bridgeport در ايالت آمريكا، اولين فردي بود كه به نقش مهم بهداشت دهان و دندان در حرفه دندانپزشكي يقين پيدا كرده و تربيت بهداشتكار دهان و دندان را پايه گذاري نمود. او در نوامبر 1913 اولين كلينيك بهداشتكاران دهان و دندان را به نام كلينيك در گاراژ خانه خود افتتاح نمود.
• دندانپزشكان در سال 1847 به نقش پيشگيري كننده فلورايد در پيشرفت پوسيدگيهاي دنداني پي بردند. در سال 1908 دكتر Mckay كه در چشمه‌هاي كلرادو زندگي مي‌كرد، متوجه ايجاد لكه‌هاي قهوه‌اي رنگي در روي دندان كودكان شهرش شد كه امروزه مي‌دانيم در اثر مصرف بيش از حد فلورايد مي‌باشد. او فهميد كه ماده‌اي در منبع آب شهر عامل بروز آن است و اينكه اين كودكان پوسيدگي بسيار پاييني دارند. ولي آن عامل را شناسايي نكرد.
• اولين كلينيك دندانپزشكي رايگان در دنيا در سال 1902 توسط Jessen از استراسبورگ آلمان افتتاح گرديد و اولين ژورنال تخصصي، ژورنال پريودنتولوژي بود كه در سال 1930 چاپ شد.
• در طي قرن بيستم، هشت تخصص در دندانپزشكي تكامل يافت كه امروزه هريك ژورنالهاي اختصاصي خود را داراست. انجام امتحانات بورد در هر رشته به ترتيب زير انجام شد:
o ارتودنسي 1930
o جراحي دهان 1946
o پاتولوژي دهان 1948
o |پروتز ثابت|پروتز 1948
o دندانپزشكي اطفال 1949
o دندانپزشكي اجتماعي 1951
o اندودانتيكس 1964
چشم انداز
در قرن گذشته، اميد به زندگي افراد تقريباً دو برابر شده است و تغييرات بسيار زيادي در كيفيت زندگي رخ داده است. بعضي از اين تغييرات كه تأثير مثبتي بر دندانپزشكي داشته‌اند شامل موارد زير مي‌باشند: تأكيد بيشتر بر بهداشت فردي ، دسترس بودن آنتي‌بيوتيكها، واكسنها، فلوريداسيون، رژيم هاي غذايي بهبود يافته، الكتريسيته و گرما، اشعه ايكس، تلفن، رايانه‌ها و اينترنت. دانش دندانپزشكي امروزي شامل استفاده از ترميم‌هاي نقره و سفيد، فلوريداسيون، روشهاي air abrasion براي ترميم حفرات و غيره مي‌باشد.
افزايش تعداد افراد بالاي 65 سال كه دندانهايشان را حفظ كرده‌اند نيز دندانپزشكي را تحت تأثير قرار داده است و توجه بيشتري به نيازهاي پيچيده افراد مسن تر معطوف گشته است. افزايش جمعيت آگاهتر و فرهيخته تر در آمريكا بطور نسبي، تعداد ملاقاتهاي دندانپزشكي براي داشتن لبخندي زيبا را افزايش داده است كه كاملاً در تضاد با دلايل ويزيتهاي دندانپزشكي در صد سال گذشته است: تسكين درد و بازيابي عملكرد در قرن آينده، با افزايش تعداد افرادي كه دندانهايشان را در طول زندگي سالم نگهداشته‌اند، اين تمايل در مشتريان افزايش خواهد يافت. دكتر Curtis مي‌گويد: بطور حتم هيچ كس نمي‌داند كه آينده دندانپزشكي چه چيزي را در خود خواهد داشت. من تصور مي‌كنم با ورود به قرن بيست و يكم ما شاهد تركيبي از دندانپزشكي با مراقبتهاي جامع سلامتي باشيم و تمركز بيشتري بر ارتباط بين سلامت دهان و سلامت عمومي خواهد بود. تكنولوژي همراه با رايانه براي تشخيص و درمان و درمانهاي با واسطه ژن كه ساختار ژني دندانها را به منظور مقاوم ساختن آنها به پوسيدگي تغيير مي‌دهد نيز بنا به اظهارات دكتر Cutis در آينده مهم خواهدبود.
دندانپزشكي در ايران
در دوره قاجاريه طب ايران به تدريج از سنتي به اروپايي تبديل گشت و بنظر مي‌رسد طب مدرن ايران نيز از مدرسه دارالفنون آغاز شده است. قبل از تأسيس دارالفنون، طب بطور كلي سنتي بوده و درمانها بطور تجربي و بدون پايه علمي با وسايل بسيار ابتدايي و توسط افراد فاقد صلاحيت انجام مي‌شد و شايد در حال حاضر هم در برخي نقاط دور افتاده انجام شود.
براي درد دندان، عطارها از داروهاي گياهي) مانند روغن نخود، آب پياز، شيره انجير، ترياك و براي رفع آبسه‌هاي دنداني از صمغ كتيرا و باقلا و آرد گندم سرخ شده در روغن استفاده مي‌كردند. كشيدن دندانها توسط دلاكهاي حمام و سلمانيها و بدون بي‌حسي به نحوي بسيار دردناك و وحشت آور انجام مي‌شده و گاهي سلمانيها اين كار را بصورت دوره گرد در محلات انجام مي‌دادند. پوسيدگيهاي دنداني، دندانهاي تغيير رنگ يافته بر اثر ضربه، دندانهاي شكسته و فضاهاي بي‌دنداني (ناشي از كشيدن دندان) همه توسط روكشهاي طلا كه توسط زرگرهاي ماهر ساخته مي‌شد ترميم مي‌گشت. اين روكشها را استامپ يا استامپه و يا شارپي مي‌ناميدند. شارپي از نام دستگاهي به نام شارپ گرفته شده كه اين روكشها توسط آن ساخته مي‌شد.
دندانپزشكي در دانشگاه تهران
تأسيس و افتتاح رسمي دارالفنون تهران در سال 1228 ه.ش توسط امير كبير صدر اعظم ناصرالدين شاه انجام شد و سرآغاز معرفي نظام جديد آموزش و از اقدامات مهم فرهنگي كشور مي‌باشد. دارالفنون اولين مدرسه دولتي ايران بوده و به كمك استادان اروپايي آموزش رشته‌هاي مختلف در آن آغاز گشت. رشته پزشكي دارالفنون قبل از تأسيس دانشگاه تهران تنها مركز آموزش طبابت در ايران بود. در آبانماه سال 1297 شمسي مدرسه طب از مدرسه دارالفنون جدا شد و مرحوم دكتر لقمان الدوله به رياست آن منصوب گرديد.
دانشگاه تهران در عهد رضا شاه تأسيس گرديد و نخستين قسمت آن كه ساخته شد، تالار تشريح بود كه در سال 1313شمسي افتتاح گرديد. در سال 1316 كليه قسمتهاي دانشكده طب به ساختمان جديد دانشگاه تهران منتقل شد و شروع بكار نمود. در سال 1335 دو رشته داروسازي و دندانپزشكي كه از شعب دانشكده پزشكي بود، بصورت مستقل درآمد. بيمارستان امير اعلم علاوه بر بخشهاي متعدد پزشكي، داراي بخش دندانپزشكي و جراحي فك و صورت ، شامل پرتونگاري و دو درمانگاه عمومي، آموزشي و اطاق عمل بود.
سير تحولي و رشد دندانپزشكي ايران
• از سال 1290 شمسي پرداختن به حرفه‌هاي طبابت، داروسازي و دندانسازي موكول به تحصيل و دريافت اجازه نامه رسمي از وزارت معارف شد.
• در سال 1300 در تهران تنها 3 نفر دندانپزشك بودند؛ دكتر فالك كوش ميلچارسكي (اهل لهستان، دندانپزشك مخصوص رضا شاه) و از تكنسينهاي فوق العاده پروتز دنداني دكتر اتكيناشتومپ (تبعه سوئيس، دندانپزشك مخصوص اتابك)، دكتر هارطيون استپانيان (اهل تركيه و از زمره پزشكان دربار).
• در سال 1307 رضا شاه طي فرماني دستور تأسيس مدرسه دندانسازي را صادر كرد و دو سال بعد اين مدرسه شروع بكار نمود. محل اوليه اين مدرسه، در دارالفنون بود و مديريت فني آن را دكتر ميلچارسكي به عهده داشت.
• در سال 1316 با تاسيس دانشگاه تهران در محل فعلي، مدرسه طب و شعب مربوط به آن به اين مكان نقل مكان كردند و شرط ورود به اين دانشكده‌ها دارا بودن ديپلم كامل متوسطه تعيين گشت.
• در ادامه شكل گيري دندانپزشكي كشور، در سال 1322 شوراي دانشگاه، اطلاق كلمه دندانپزشك بجاي طبيب دندانساز و دندانساز بجاي مكانيسين دندان را پذيرفت و از سال 1324 گواهينامه رسمي و پروانه اشتغال به كار فارغ التحصيلان دندانپزشكي با عنوان دندانپزشك صادر شد. دوره دانشكده دانشگاه تهران تا سال 1330، 4 سال، از آنسال تا 1348، 5 سال و بعد از آن تاكنون 6 سال بوده است.
• در سال 1355 مدرسه دندانسازي از دانشكده پزشكي مجزا گرديد و دانشكده دندانپزشكي ناميده شد. گروههاي آموزشي اوليه عبارت بودند از: ارتودنسي، بيماريهاي دهان، پروتز، جراحي و دندانپزشكي عملي.
• از سال 1339 عضويت پزشكان و دندانپزشكان در سازمان نظام پزشكي اجباري شد و اين سازمان مرجع رسيدگي به تخلفات و شكايات در رابطه با امور پزشكي و دندانپزشكي قرار گرفت. در رأس آن هيأت مديره سازمان قرار دارد كه تعداد دندانپزشكان آن دو نفر است.
• در سال تحصيلي 39-1338 آموزشگاه پرستاري دندانپزشكي در مقطع فوق ديپلم با هدف آموزش دستيار دندانپزشك آغاز به كار نمود. اولين نشريه دندانپزشكي كشور «نشريه دانشكده دندانپزشكي دانشگاه تهران» در سال 1336 منتشر شد و بعدها به مجله دانشكده دندانپزشكي تغيير نام يافت.
• در سال 1340 ، چهار كرسي جديد تشخيص پروتز ثابت، جراحي فك و صورت و كالبد شناسي دندان ايجاد شد و در سال 1344 آموزشگاه بهداشت دهان و دندان تأسيس گرديد كه مدرك آن فوق ديپلم مي‌باشد. سرانجام بهره برداري از ساختمان جديد دانشكده در سال 1345 با ظرفيت 200 دانشجو انجام گرفت كه دكتر محسن سياح اولين رئيس آن و اين دانشكده، اولين دانشكده دندانپزشكي كشور مي‌باشد.
• در سال 1344 در پي احداث دانشگاه ملي ايران، دانشكده دندانپزشكي اين دانشگاه بعنوان دومين دانشكده دندانپزشكي كشور كار خود را با 120 دانشجو آغاز كرد. در سال 1346 آموزشگاه تربيت تكنسينهاي پروتز دنداني در اين دانشكده تأسيس يافت و در سال 1347 آموزشگاه عالي بهداشت دهان و دندان دانشكده شروع به فعاليت كرد. در سال 1361 نام دانشگاه ملي ايران به دانشگاه شهيد بهشتي تغيير يافت.
• در سال 1329 كانون دندانپزشكان ايران بوجود آمد كه خود بخود بدون اعلام انحلال در سال 1335 منحل شد. سومين مجمع علمي صنفي دندانپزشكي در 24 ديماه 1341 با نام جامعه دندانپزشكان ايران بنيان نهاده شد كه چون مباني مستحكمي داشت، دندانپزشكان ايراني آن را خانه انگاشتند و در حفظ و بقا و اعتلاي آن كوشيدند. اين جامعه بعدها به نام جامعه دندانپزشكي ايران تغيير نام داد تا فراگير همه حرف وابسته به دندانپزشكي باشد.
• پس از دانشكده دندانپزشكي دانشگاه ملي تا سال 1357، تعداد دانشكده‌هاي دندانپزشكي به 5 عدد افزايش يافت: مشهد 1344 شيراز 1348 اصفهان 1352 .
• در سال 1361 جامعه اسلامي دندانپزشكان تشكيل شد و در سال 1369 انجمن دندانپزشكي جمهوري اسلامي ايران را به ثبت رسانده و فعاليت خود را آغاز كردند.
• بالاخره در سال 1375 بين هيأت مديره انجمن دندانپزشكي ايران و جامعه دندانپزشكي ايران ادغام صورت گرفت و هم اكنون به نام انجمن دندانپزشكي ايران، خانه دندانپزشكان ايراني مي‌باشد.
وضعيت كنوني دندانپزشكي ايران
تا قبل از انقلاب اسلامي، تنها دو دانشكده دندانپزشكي تهران و ملي ايران فقط در 5 رشته ارتودنسي، پريودنتولوژي، بيماريهاي دهان و تشخيص، پروتز و جراحي فك و دهان و صورت دوره‌هاي تخصصي ايجاد گرديده بود و پس از انقلاب تعداد رشته‌هاي تخصصي به 11 رشته رسيد كه هر ساله از طريق آزمون پذيرش دستياري، تعدادي دستيار تخصصي مي‌پذيرند. وظيفه تربيت و آموزش كادر درماني دندانپزشكي (دندانپزشك، بهداشتكار دهان و دندان و تكنسين پروتز دندان) تا سال 1364 به عهده وزارت فرهنگ و آموزش عالي و از آن پس به عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي گذاشته شد. پس از پيروزي انقلاب تاكنون دوره‌هاي مختلفي توسط دبيرخانه شوراي آموزش دندانپزشكي و تخصصي كشور براي گزينش دانشجوي دوره دستياري انجام گرفته است. همچنين به مننظور رسمي شدن درجه تخصصي دانشجويان فارغ التحصيل رشته‌هاي مختلف تخصصي تا كنون امتحانات بورد تخصصي بصورت متمركز نيز برگزار گرديده است. اولين فعاليت صنفي دندانپزشكي تأسيس سنديكاي دندانسازان ايران در سال 1322 مي‌باشد. فعاليتهاي محدود علمي و فني حاصل تلاش اين سنديكا بود.
هم اكنون مراكز آموزش دندانپزشكي شامل 16 دانشكده دندانپزشكي زير نظر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي و دو دانشكده دندانپزشكي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران و واحد خوراسگان اصفهان مي‌باشد. در سالهاي اخير مراكز آموزش بهداشتكاران دهان و دندان به دانشكده‌هاي دندانپزشكي تبديل شده است. آموزش دندانپزشكي عمومي در سالهاي قبل از انقلاب، تنها در 4 دانشكده تهران، ملي، مشهد و شيراز بصورت سالي ترمي و واحدي با گذراندن 240 واحد درسي شامل علوم پايه، پره كلينيك و كلينيك انجام مي‌شد. اولين امتحان تخصصي در سال 1353 در دانشگاه تهران بطور داخلي انجام گرفت. اولين امتحان سراسري در دانشگاه ملي در سال 1354 انجام شد و سپس يك دوره ديگر امتحان در سال 56-1355 برگزار گرديد.
در حال حاضر برنامه شامل 205-202 واحد درسي و طول دوره 6 سال است. پس از دو سال و گذراندن 68 واحد دروس عمومي و علوم پايه، دانشجويان وارد دوره باليني (پره كلينيك و كلينيك) مي شوند و آموزش خود را با حضور بيماران ادامه مي‌دهند. در انتهاي دوره 6 ساله و پايان يافتن واحدها و ارائه پاياننامه به ارزش 6 واحد، فارغ التحصيل مي‌شوند. در مورخ 21/7/1372 امتحان جامع علوم پايه دندانپزشكي و داروسازي تصويب شد و از آن زمان به بعد لازم الاجرا گرديده است. رشته‌هاي وابسته به دندانپزشكي، دوره دو ساله (كارداني) بهداشت دهان و دندان (پرستاري دندانپزشكي) و تكنسين ساخت پروتز دنداني مي‌باشد. ادامه تحصيل و دريافت درجه تخصصي پس از فارغ التحصيل شدن در رشته دندانپزشكي عمومي در 10 رشته (ارتودنسي، اطفال، اندودنتيكس، پاتولوژي، پروتز، پريودنتيكس، ترميمي، تشخيص بيماريهاي دهان، جراحي دهان و فك و صورت و راديولوژي دهان) در داخل كشور امكان پذير است.