نگاهي به فناوري و قابليت‌هاي كتاب الكترونيكي
نگاهي به فناوري و قابليت‌هاي كتاب الكترونيكي بزرگ‌ترين مزيت كتاب‌هاي الكترونيكي نسبت به كتاب‌هاي چاپي، حجم و قابليت حمل آنهاست. حجم و وزن كتاب‌ها مانع از اين هستند كه شما همواره چندين كتاب را به همراه داشته باشيد تا در مواقع لزوم از آنها استفاده كنيد.
نمايشگاه كتاب تهران بار ديگر با هزاران عنوان كتاب از ناشران داخلي و خارجي در حال برگزاري است و باز هم با استقبال گسترده علاقه‌مندان به كتاب و دوستداران مطالعه روبه‌رو شده است. با اين‌كه در دوره فناوري‌هاي ديجيتال به سر مي‌بريم، همچنان شاهد هستيم كه ناشران به چاپ كاغذي كتاب‌ها مي‌پردازند و مردم نيز از آن رضايت كامل داشته و هربار با دستي پر از كتاب‌هاي متنوع از نمايشگاه خارج مي‌شوند كه البته در حال حاضر نقدي بر اين مساله وارد نيست. زيرا اولا هنوز استفاده از كتاب‌هاي الكترونيكي و مزاياي آن براي بسياري از افراد ناشناخته است و اغلب ناشران هنوز به نشر الكترونيكي روي نياورده‌اند و از طرفي، افراد ترجيح مي‌دهند كتاب را به روش سنتي و با ورق زدن برگ‌هاي آن مطالعه كنند.در ادامه قصد داريم نگاهي به كتاب‌هاي الكترونيكي و فناوري‌هاي مرتبط بيندازيم و مزايا و معايب آن را در مقايسه با كتاب‌هاي چاپي كاغذي بيان كنيم.
بيشتر ناشران داخلي به نشر الكترونيكي روي نياورده‌اند و بسياري از آنها بيم آن دارند كه اگر متن كتاب‌هاي آنها به صورت ديجيتال در اختيار كاربران قرار گيرد، ممكن است مدتي بعد نسخه مشابه كتاب خود را از ناشري ناشناخته و با قيمتي پايين در بازار مشاهده كنند كه البته حق دارند. زيرا هنوز هم فرهنگ حق چاپ (كپي‌رايت) در كشور ما جا نيفتاده است و هم قوانين مربوط به آن بدقت اعمال نمي‌شود. اما تعداد بسياري از ناشران خارجي، نشر الكترونيكي نيز بخشي از فعاليت‌هاي آنهاست كه البته سود كلاني نيز از اين بخش عايد آنها مي‌شود. اما كتاب الكترونيكي چه مزايا و معايبي نسبت به كتاب‌هاي چاپي دارد؟
مزايا و معايب
شايد بزرگ‌ترين مزيت كتاب‌هاي الكترونيكي نسبت به كتاب‌هاي چاپي، حجم و قابليت حمل آنهاست. حجم و وزن كتاب‌ها مانع از اين هستند كه شما همواره چندين كتاب را به همراه داشته باشيد تا در مواقع لزوم از آنها استفاده كنيد. اما با ساخت حافظه‌هاي كوچك و پرظرفيت، اين امكان براي شما فراهم است كه تعداد بسيار زيادي از كتاب‌هاي الكترونيك را هميشه با خود حمل كنيد. اين‌كه بتوانيد متن تمام كتاب‌هاي كتابخانه ملي و حتي بيشتر از آن را در حافظه كوچكي كه به حلقه جاسوئيچي شما متصل است، همواره به همراه داشته باشيد به هيچ عنوان اغراق‌آميز نيست. در منزل نيز لازم نيست حجم زيادي از فضاي خانه را به كتابخانه شخصي اختصاص دهيد و كل كتاب‌ها با چندين نسخه پشتيبان، مي‌تواند در فضاي اندكي از ميز كار شما قرار گيرد. البته به جهت ظاهري و كلاس كار، برخي ترجيح مي‌دهند يك كتابخانه بزرگ داشته باشند تا يك حافظه الكترونيكي كوچك! چرا كه ميهمانان و افراد ديگر هرگز متوجه نخواهند شد كه شما روي ميز خود يك كتابخانه الكترونيكي داريد و اگر هم به نحوي متوجه شوند، نمي‌توانند با گوشه چشم، عناوين آنها را مرور كرده يا به عظمت كتابخانه و ميزان مطالعات شما پي‌ببرند!
اشكال بزرگي كه به كتاب‌هاي الكترونيكي وارد است، اين كه براي استفاده از آنها هميشه به منبع انرژي الكتريكي و دستگاهي همچون رايانه نياز است كه البته با ساخت تجهيزات الكترونيكي كوچك همراه و زياد شدن عمر باتري‌ها و ديگر تمهيدات مشابه، اين مشكلات نيز تا حدود زيادي رفع شده است.
كتاب‌هاي چاپي، باتوجه به جنس كاغذ و نوع صحافي، ممكن است در معرض خرابي و نابودي قرار گيرند. ممكن است پاره يا خيس شوند. ضمن اين‌كه به منظور تميز نگه داشتن آنها نمي‌توان در آنها علامت زد يا يادداشت نوشت. در حالي‌كه در مورد كتاب‌هاي الكترونيكي اولا مي‌توان چندين نسخه پشتيبان از آنها تهيه كرد كه نگران پاك شدن آن نباشيم. ثانيا با گذشت زمان كوچك‌ترين تغييري در كيفيت و ظاهر آنها به وجود نمي‌آيد. ضمن اين‌كه مي‌توان هر زمان در صورت نياز آنها را با آخرين فناوري‌هاي چاپ روز، چاپ كرد. با استفاده از قابليت نرم‌افزارها، مي‌توان بدون نگراني، در كتاب علامتگذاري كرد و در آن يادداشت گذاشت يا دوباره آنها را حذف كرد. همچنين پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها مي‌توانند بدون نياز به ذره‌بين، اندازه قلم نوشته‌ها را بسته به نياز خود بزرگ كنند.
يكي از قابليت‌هايي كه كتاب‌هاي چاپي سنتي هرگز نمي‌توانند داشته باشند، قابليت جستجو است. تنها كاري كه مي‌توان در اين خصوص انجام داد، آن است كه در انتهاي كتاب، فهرستي از كلمات كليدي داخل كتاب و شماره صفحه آن آورده شود كه وجود آن نيز، علاوه بر كامل نبودن و دشواري نسبي استفاده، بر حجم كتاب خواهد افزود. اما در كتاب الكترونيكي مي‌توان عبارات مورد نظر را در كسري از ثانيه يافت و به صفحه شامل آن عبارت پرش كرد. ضمنا ارجاعات به جاهاي ديگر كتاب نيز مي‌تواند از طريق hyperlink يا ابرپيوند انجام گيرد كه در نسخه چاپي اين امكان نيز وجود ندارد. به عنوان مثال، مي‌توان با كليك روي يك گزينه، به توضيح آن به فصل ديگري از همان كتاب يا نشاني‌اي در اينترنت رفت يا با استفاده از يك لغتنامه، همان‌جا معني آن را مشاهده كرد. با استفاده از موتورهاي تبديل متن به صوت نيز مي‌توانيد رايانه يا كتابخوان خود را وادار به خواندن كتاب براي خود كنيد.
قيمت و هزينه نيز چيزي است كه نمي‌توان از آن بسادگي گذشت. كتاب‌هاي الكترونيكي فارغ از هزينه كاغذ، چاپ، حمل و نقل و بسته‌بندي احتمالي به فروش مي‌رسند و براي خريد آنها نيز لازم نيست به جايي مراجعه حضوري شود. كافي است با پرداخت الكترونيكي قيمت كتاب، آن را در منزل از طريق رايانه شخصي از اينترنت دريافت كنيد.
تجهيزات مرتبط
كتاب‌هاي الكترونيكي در واقع نوعي فايل رايانه‌اي هستند كه در قالبي خاص طراحي مي‌شوند و مي‌توان آنها را با استفاده از نرم‌افزارهايي در رايانه، اسمارت‌فون‌ها و دستگاه‌هايي به نام كتابخوان الكترونيكي (ebook reader) مطالعه كرد و از امكانات اضافه نرم‌افزاري آنها بهره‌مند شد. لازم به توضيح است اسمارت‌فون نوعي تلفن همراه است كه در آن امكانات پيشرفته‌اي قرار داده شده و آن را به رايانه نزديك كرده است. محصولاتي همچون iPhone ، Palm ،PDA ،iMate ،BlackBerry ، Nokia N17 و... از جمله اسمارت‌فون‌هاي معروف هستند. البته در حال حاضر، بسياري از تلفن‌هاي همراه معمولي نيز قابليت نمايش كتاب‌هاي الكترونيكي را دارند. كتابخوان نيز در واقع يك رايانه كوچك است كه ظاهر آن متناسب با زمينه كاربرد آن، يعني مطالعه طراحي شده و توانايي قطعات داخلي آن در حدي است كه پاسخگوي اين نياز و نيازهاي مرتبط باشد. البته مي‌توان با توجه به توانايي دستگاه، امكانات ديگري از قبيل مشاهده عكس و فيلم و... را نيز به آن افزود. بزرگ‌ترين حسن اين دستگاه‌ها كوچكي، سبكي و قابل حمل بودن و طولاني بودن عمر باتري آنهاست. تاكنون شركت‌هاي مختلفي از جمله Sony، Fujitsu، Amazon و... كتابخوان‌هاي خود را با اندازه، ظاهر و قابليت‌هاي متفاوت به بازار عرضه كرده‌اند. آخرين محصولي را نيز كه اين اواخر خبر ارائه آن را شنيديم Kindle DX آمازون است كه نسبت به نسخه قبلي قابليت‌هاي زيادي به آن اضافه شده است.
كتابخواني در آينده
باز هم در آينده، شاهد آن خواهيم بود كه با استفاده از فناوري‌هاي نوين، به شكلي ديگر به روش‌هاي سنتي بازگرديم. به اين ترتيب كه با توليد انبوه كاغذهاي ديجيتال كتاب‌ها و نشريات الكترونيكي كاغذي داشته باشيم. در آن حالت قادر خواهيم بود مطالب مورد نظر را با ورق زدن كاغذ مطالعه كنيم و با ورق زدن چند برگ كاغذ، يك كتاب چندين صفحه‌اي را مطالعه كنيم و اين‌كه بايد چه صفحه‌اي نمايش داده شود را به عهده كتاب الكترونيكي بگذاريم. همچنين مي‌توان حين مطالعه، به مشاهده فيلم يا انيميشن‌هاي مربوطه نيز پرداخت و شاهد عوض شدن پوياي محتويات صفحه بود. شايد با خريد يك كتاب الكترونيكي فيزيكي بتوان كتاب‌هاي مختلف يا حتي نشريات روز را به‌صورت آنلاين مطالعه كرد. شايد به اين ترتيب كساني هم كه اعتقاد دارند تمام لذت كتابخواني به ورق زدن صفحات آن است، با مرسوم شدن اين فناوري و ديدن جذابيت‌ها و قابليت‌هاي آن ديگر حاضر نشوند به كتابخواني سنتي روي بياورند.