ایرن‏آن

چكيده :
همراه با عصر محصولات الكترونيكي ديجيتال و روند سريع تغييرات در اين حوزه، شركت هاي توليدكننده، براي حفظ برتري تجاري خود و افزايش سودآوري، به توليد انواع كالاهاي خوش آب و رنگ و روزآمد با موادي شيك و پر زرق و برق و در عين حال شكننده، با استفاده از مواد ارزان قيمت روي آورده اند. بدين ترتيب، برخلاف محصولات الكترونيكي دهه هاي پيشين كه با عمري طولاني، قطعات يدكي و ضمانت تعمير به مشتري همراه بودند، امروزه ما شاهد موجي از انواع كالاهاي با عمر كمتر از 6 ماه هستيم كه به زودي از رده خارج شده و به زباله داني انداخته مي شوند. اما نكته حائز اهميت اين است كه اين كالاها داراي مقادير فراواني از انواع فلزهاي سمي و مهلك نظير سرب، كادميوم، جيوه، كروميوم و باريوم هستند كه به دليل فقدان قوانين مربوط به بازيافت اين محصولات، عمدتا روانه آب و خاك و طبيعت مي شوند. لذا بايد اين زباله هاي عصر مدرن را بمب ساعتي در حال انفجار دنياي امروز دانست.
امروزه ديگر از تلگراف خبري نيست. هر چند ما 148 سال از آن بهره مي برديم. به علاوه، دوربين هاي عكس برداري نگاتيوي نيز پس از 117 سال در حال از بين رفتن هستند. اما تلفن همراه شما پس از 2 سال، هر چند اگر هنوز هم به خوبي كار كند، جزيي از زباله ها محسوب مي شود. البته شركت هاي بزرگ صنعتي و تجاري « وال استريت» از اين تغيير استقبال مي كنند.
هفته گذشته و به دنبال اعلام شركت « كونيكا – مينولتا» در زمينه پايان دادن به ساخت دوربين هاي آنالوگ، قيمت سهام اين شركت افزايش يافت. شركت « كوداك» نيز كه از سال 1889 ميلادي پيشگام دوربين هاي آنالوگ به شمار مي رفت، به زودي توليد فيلم هاي اين دوربين ها را متوقف خواهد نمود؛ چرا كه فروش دوربين هاي ديجيتال، مجالي براي دوربين هاي آنالوگ باقي نگذاشته است. از سوي ديگر، شركت « نيكون» نيز ساخت اكثر مدل هاي دوربين هاي آنالوگ خود را متوقف كرده است.
به نظر مي رسد، اين شركت ها دو نكته را دريافته اند: نكته اول اين است كه يك دوربين ديجيتال در دستان يك مصرف كننده بي تجربه، تقريبا عملكردي همانند يك دوربين آنالوگ استفاده شده از سوي بهترين عكاسان دارد. نكته دوم نيز اين است كه محصولات صنعت عكاسي ديجيتال به سرعت كهنه مي شوند و تقريبا هر شش ماه يك بار، مصرف كنندگان به فكر پرداخت پول و ارتقاي محصولات خريداري شده خويش مي افتند. روندي كه در گذشته به هيچ وجه وجود نداشته است.
امروزه ما با يك روند مشابه از بهبود سطح كيفيت كالاهاي ديجيتال، مصرف آنها و سرانجام دور ريختن اين كالاهاي الكترونيكي، توليدكنندگان سرآمد بازار هستيم. و به دليل اينكه مديران اين شركت ها، از دوره عمر كوتاه محصولاتشان آگاه هستند، سعي مي كنند كه در ساخت كالاهاي گران قيمت خود، تا حد ممكن از كيفيت اجزاي پر هزينه آن بكاهند. به عنوان مثال، پس از يك سال، باتري هاي دستگاه هاي چند كاره آي پاد (iPod) شروع به تخليه زودهنگام باتري مي كند. هر چند اين شركت براي تعويض اين باتري در برابر دريافت 60 دلار، آماده خدمات رساني به مشتريانش مي باشد، اما اين وضعيت بدين معنا نخواهد بود كه مصرف كنندگان شروع به تعمير دستگاه هايشان خواهند نمود. چرا كه آنان در قبال پرداخت اين مبلغ و دور انداختن دستگاهشان، يك دستگاه جديد تحويل خواهند گرفت. و البته به همين دليل، شركت « اپل » باتري هاي داخل دستگاه هايش را پلمپ شده تحويل مي دهد. امري كه باعث عصبانيت شديد مصرف كنندگان آي پاد شده است.
داستان دور ريختن تجهيزات الكترونيكي، به سا ل هاي دهه پنجاه ميلادي و توليد راديوهاي ترانزيستوري در آن سال ها باز مي گردد. اولين راديوي جيبي كه در سال 1945 ميلادي توسط رايتيون بلمونت بوليوارد به بازار آمد، حاوي قطعات يدكي لامپ جهت تعمير آنها بودند، چرا كه همه مي توانستند از عهده اين كار برآيند. اما هنگامي كه شركت « سوني» در سال 1957 ميلادي، راديوهاي تي آر 63 را روانه بازار آمريكا نمود، راديوهاي ترانزيستوري به يك كالاي غير قابل تعويض تبديل شدند، چرا كه سطح دستمزد نيروي كار بسيار بالا بود و بسيار زود، اين دور ريختن كالاهاي الكترونيكي، همراه با سيل واردات راديوهاي ژاپني ارزان قيمت آغاز گرديد. بعدها هم اين كالاهاي خوش رنگ و متنوع و مطابق مد روز، از پلاستيك هاي ظريف و شكننده ساخته مي شدند.
ساير توليدكنندگان نيز به زودي دريافتند كه توسعه ساخت اين كالاهاي دور ريختني، مي تواند آنان را رقابتي نمايد. نسل دوم تلفن هاي همراه ( به عنوان مثال) براي يك طول عمر 5 ساله طراحي و ساخته شده بودند، اما زماني كه مشخص شد، آنها پس از 18 ماه بايد كنار گذاشته شوند، توليدكنندگان با پايين آوردن استانداردها و كاستن از هزينه هاي توليد، به عرضه مدل هاي جديدي از اين تلفن ها روي آوردند.
البته توليدكنندگان به دنبال دريافت پول شما هستند و هيچ چيزي نمي تواند آنها را از ساخته شدن كوهي از اين زباله هاي الكتريكي باز دارد. امروزه بر خلاف اتحاديه اروپا، ايالات متحده فاقد هرگونه قانوني درزمينه زباله هاي الكتريكي و الزام توليدكنندگان به ساخت كالاهاي قابل بازيافت مي باشد.
امروزه اين وضعيت به شكل گيري يك شرايط بسيار خطرناك منجر گرديده است، چرا كه اين كالاهاي الكتريكي داراي مواد سمي خطرناكي نظير جيوه، كادميوم، كروميوم، باريوم و سرب هستند. و تا سال 2009 ميلادي نيز 250 ميليون رايانه به زباله داني ها خواهند رفت. در آن سال، 300 ميليون دستگاه تلويزيون نيز به دليل جايگزيني با تلويزيون هاي ديجيتال، تعويض خواهند شد. با توجه به وزن 11 پوندي، اين دستگاهها سرب بيشتري به نسبت مانيتورهاي رايانه ها دارند.كارشناسان تخمين مي زنند كه اين رايانه ها و تلويزيون هاي آنالوگ، در مجموع حاوي 4 تا 5 ميليون تن سرب مي باشند كه مي تواند روانه آب هاي زيرزميني مورد مصرف شما گردد.
هم اينك تعدادي از دولت ها، توليدكنندگان كالاهاي الكتريكي و الكترونيكي را ملزم نموده اند كه تلويزيون ها و مانيتورهاي خارج از رده را جمع آوري و بازيافت نمايند. اما اين اقدامات بايد فراگيري بيشتري يابد.
البته هنوز هم كارهاي بيشتري بايد انجام گيرد، چرا كه در سطح ملي، ايالات متحده هم اينك فاقد آمادگي لازم جهت رويارويي با معضل زباله هاي الكتريكي و اين بمب ساعتي روزگار كنوني ماست. و اگر كنگره به اقدامي فوري دست نزند، تراژدي توفان كاتريناي ديگري در كنار موج سهمناك آلودگي هاي آب به وجود مي آيد كه توسط زباله هاي آمريكايي صنعت الكترونيك رخ خواهد داد.
آيا هنوز هم شما به اهميت اين فاجعه پي نبرده ايد؟
البته مطمئنا « انتخاب » حق شماست.

پي نوشت ها :


1. نويسنده:گيلس اسليد: روزنامه نگار مستقل و نويسنده كتاب « ساختن براي شكستن؛ فناوري و كالاهاي دور ريختني در آمريكا».