ایرن‏آن

مقدمه
رجب، هفتمين ماه سال قمري است كه در اسلام به آن اهميت ويژه‏اي داده شده و در شمار ماه‏هاي پرفضيلتْ و يكي از چهارماه برخوردار از حرمت و قداست ويژه است. رجب، ماهي است كه در آنْ بندگان و مؤمنان و ره‏پويان، خود را براي شركت در مهماني بزرگ خداوند آماده مي‏كنند. ماهِ زدودن غبار تيرگي از روح و جان، ماهِ تمرين حضور و توجه به بيشتر به معنويات، و ماه بندگي و فرمان‏بري و در نهايتْ سرآغاز اُنس و الفتي جانانه به پروردگار هستي‏بخش است.

سلام بر ماه رجب


سلام بر ماه رجب، ماه پيوند بندگان با معبود مهربان، ماه بارش باران مهر و محبت الهي، ماه رسيدن به سر منزل مقصود، و ماه اُنس شب زنده‏دارانِ هميشه بيدار با محبوب و معبود بي‏همتا.
سلام بر هلال رجب كه آمدنش مژده پايان اندوه است و بدر آنْ يادآور تولد ماه تمام، امامِ هُمام و حيدر كرّار و پايانشْ نويد رهايي بشر از جهل و ناداني، شكوفايي اخلاق انساني، بعثت آن بزرگْ مردِ تاريخ براي هميشه زمان.
سلام بر بهار مناجات و بندگي. سلام بر نجواي شبانه اهالي رجب. سلام بر شب‏هاي رجب كه پذيراي زاهدان است و سلام بر روزهايش كه ميزبان عاشقان وصال الهي است و سلام بر لحظه لحظه رجب كه شاهد ذكرِ ذاكران است.

اهالي رجب


اهالي رجب، مردان و زنان با ايماني‏اند كه آرزويي جز وصال يار ندارند و اشتياقي غير از ديدارْ در آن‏ها نيست. ذكرشان اللّه‏، كارشان لِلّه و هدفشان كسب خشنودي پروردگار است. «رجبيّون» قصدي جز رضوان الهي ندارند. بهشتِ آنان توجه محبوب است و دوزخشانْ حرمان ياد او. آن‏گاه كه يارشان به اشك شوقي آن‏ها را مي‏نوازد، برايشان از آن‏چه در دنياست بهتر و خوش‏گوارتر است. هر كس توشه‏اي از سفره رجب برمي‏دارد و در خانه تكاني آن، همه مي‏كوشند تا غباري بر گرد جان باقي نگذارند.
عقده دل وانما، ماه رجب مي‏رسد
هلهله كن عاكفا، ماه طرب مي‏رسد
آفتاب رجب، گرمي‏بخش دل‏هاي اهالي آن است و مهتابشْ نوازش‏دهنده ديدگان نجواكنندگان و ستاره‏هاي آن، آيات تفكر و تأمل انديشمندان است.

مناسبت‏هاي رجب


ماه رجب، از ماه‏هاي بزرگي است كه طلوع سه امام معصوم، امام علي عليه‏السلام ، امام محمد باقر عليه‏السلام و امام جواد عليه‏السلام را در آن شاهديم و شروع بزرگ ترين جنبش تاريخ بشري، يعني برانگيخته شدن پيام آور مهر و محبت، محمد مصطفي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله براي هدايت و سعادت انسان‏ها، در آن اتفاق افتاده است. ياد و نام پيشوايان شهيد اين ماه، حضرت امام موسي كاظم عليه‏السلام و امام هادي عليه‏السلام و نيز پيام‏آور كربلا، زينب كبري عليهاالسلام گرمي‏بخش دل‏هاي مؤمنان است و نيمه رجب هم، پذيراي معتكفان كوي دوست خواهد بود و شاهدِ خلوتِ مشتاقان.

رجب در قرآن


خداوند در آيه 36 سوره توبه مي‏فرمايد: «به درستي كه تعداد ماه‏ها نزد خداوند و در كتاب تكوين او از همان روزي كه آسمان‏ها و زمين را آفريد، دوازده ماه است كه چهار ماه آن، ماه حرام مي‏باشد» طبق بيان روايات، يكي از چهار ماه حرام، ماه رجب است كه بر خلاف سه ماهِ ذي قعده، ذي حجّه و محرّم كه به دنبال هم آمده‏اند، اين ماه به تنهايي و جداي از آن‏ها واقع شده است. منظور از حرام بودن چهار ماه، اين است كه مردم در اين ماه‏ها، از جنگيدن با يكديگر دست بكشند و امنيت عمومي همه جا حكم‏فرما شود تا مردمان به زندگي خود و فراهم آوردن وسايل آسايش و سعادت خويش برسند و به عبادت و طاعت خود بپردازند.

فلسفه ماه‏هاي حرام


ماه رجب، يكي از چهار ماه حرام است كه در آنْ از جنگ و خون‏ريزي نهي شده است. تحريم جنگ در اين چهار ماه، يكي از راه‏هاي پايان دادن به جنگ‏هاي طولاني و وسيله‏اي براي دعوت به صلح و آرامش بود؛ زيرا هنگامي كه جنگ‏جويان چهار ماه از سال اسلحه را بر زمين گذاشته و صداي چكاچك شمشيرها خاموش گردد و مجالي براي تفكر و انديشه به وجود آيد، احتمال پايان يافتن جنگ بسيار زياد است. اسلام در هر سال براي پيروان خود يك آتش‏بس چهارماهه اعلام مي‏دارد كه اينْ خود نشانه روح صلح‏طلبي اسلام است. البته اگر دشمن بخواهد از اين قانون اسلامي سوء استفاده كند و حريم ماه‏هاي حرام را بشكند، اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است.

رجب در كلامِ پيامبر خاتم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله


رجب، ماهي است كه پيامبر اسلام (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و سلّم) در آن مأمور شد تا خوبي‏ها را تكميل كرده و انسانِ متحيّرِ سرگردان را منزل بنماياند و آييني آورد كه براي هميشه تاريخ، انسان‏ها را راهنما باشد. مبعوثِ رجب، درباره فضيلت‏هاي آن مي‏فرمايد: «رجب، ماهِ نزول رحمت الهي است و خداوند در اين ماه، رحمت خود را بر بندگان خويش فرو مي‏ريزد».
و در كلام زيباي ديگر مي‏فرمايد: «در بهشت قصري است كه غير از روزه‏داران ماه رجب؛ كسي وارد آن نمي‏شود». و بدين ترتيب، حضرت لزوم توجه بيش‏تر به اين ماه و تفاوت قائل شدن بين رجب و ساير ماه‏ها را متذكر مي‏شود و بر پيروان ايشان است كه اين ماه را، چونان فرصتي طلايي غنيمت بشمارند و در حفظ حرمت و بهره‏مندي از آن كوشا باشند.

رجب در نگاه پيشواي هفتم


ماه رجب، زمينه‏اي مناسب براي نزديك شدن به خداوند و زدودن زنگار گناه از جان و دل است. پيشواي هفتم، امام موسي كاظم عليه‏السلام كه خود در اين ماه به ديدار معبود شتافت، در خصوص ماه رجب به امتيازي كه خداوند در اين ماه براي انسان‏ها براي روي آوردن به نيكي و پاك كردن سياهي‏ها داده، اشاره مي‏كند و مي‏فرمايد: «رجب، ماه بزرگي است كه خداوند نيكي‏ها را در آنْ دو چندان پاداش مي‏دهد».

شرافت رجب در بيان استاد بزرگ اخلاق


مرحوم ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي، استاد بزرگ اخلاق و عرفان، در كتاب شريف و ارجمند المراقبات درباره دلايل شرافت ماه رجب، مي‏نويسد: «ماه رجب، يكي از ماه‏هاي حرام مي‏باشد و از اوقات دعاست.[اين ماه] حتي در زمان جاهليت نيز به اين مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان منتظر اين ماه بودند تا در آن دعا كنند. هم‏چنين اين ماه، ماهِ اميرالمؤمنين است، چنان‏چه طبق رواياتْ شعبان ماهِ رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و رمضان ماه خداي متعال مي‏باشد». ايشان هم‏چنين همه سالكان راه حق را بر مواظبت اين ماه و بجا آوردن اعمال مخصوص آن توصيه مي‏كنند.

نام‏هاي رجب


ماه رجب، به دليل برخورداري از مزاياي گوناگون و توجه به ابعاد معنوي آن، نام‏هاي ديگري نيز دارد؛ نام‏هايي مثل ماه آمرزش خواهي (شهرُ الاستغفار)؛ ماه تك (رَجَبُ الفَرد) به دليل تنها واقع شدن و جدا شدن آن از ساير ماه‏هاي حرام؛ سرشار (رَجَبُ الاَصَبّ) به دليل نزول سرشار رحمت الهي؛ ماه اميرمؤمنان (شهرُ اميرِالمؤمنين)، ريسمان الهي و اَصَمْ يعني برخوردار از فضيلت‏هاي بسيار.

رجب، تمرين تزكيه


ماه رجب، ماه آمادگي براي حضور در مهماني خداوند است و برنامه‏هاي پيشنهادي اسلام در اين ماه، همه از نوعي تمرين و يافتن آمادگي حكايت دارند. تأكيد بزرگان ديني بر گرفتن روزه در اين ماه و ذكر پاداش‏هاي بسيار براي روزه‏داري در ماه رجب، براي تشويق مسلمانان براي كسب آمادگيِ بار يافتن به ضيافت الهي، مؤيد اين مطلب است.
در روايتي از يكي از ياران امام صادق عليه‏السلام مي‏خوانيم: «در روزهاي پاياني ماه رجب، به محضر امام صادق عليه‏السلام مشرّف شدم. حضرت با ديدنِ من، فرمودند: آيا در اين ماه روزه گرفته‏اي، عرض كردم: خير. حضرت فرمود: آن قدر ثواب از دست داده‏اي كه اندازه‏اش را جز خداوند نمي‏داند، همانا اين ماهي است كه خداوند آن‏را بر ديگر ايام برتري داده و حرمت آن‏را بزرگ شمرده است و براي روزه‏داران آن، كرامت خويش را واجب كرده است».

توجه امام خميني رحمه‏الله به ماه رجب


براي عارفان و پويندگان راهِ حق، فرصت‏هايي چون ماه رجب با آن فضايل و كرامتش، دُرّي قيمتي است كه به راحتي از آن نمي‏گذرند. سالكان كوي دوست كه هر لحظه در انديشه نزديكي بيش‏تر و برتر به حضرت سبحان هستند، از هيچ فرصت و كوششي در اين راه كوتاهي نمي‏كنند و با استفاده از شب‏ها و روزهاي ماهي چون ماه نزول باران رحمت الهي، رجب، در اُنس بيش تر با خداوند مي‏كوشند. «حضرت امام خميني رحمه‏الله نيز با توجه به آگاهي از فضايل اين ماه، عنايت بيش‏تري نسبت به اين ماه و خلوت و انس باخداي بي‏همتا و دوري از اغيارنشان مي‏دادند».

شهيد مطهري رحمه‏الله و ماه رجب


استاد مرتضي مطهري، درباره خاطراتش از ماه رجب مي‏نويسد: «ما كه بچه بوديم در منزل خود، انتظار آمدن ماه رجب را مي‏كشيديم و چند روز مانده به آمدن ماه، همه جا صحبت از اين ماه شريف بود. شب اول آن براي مشاهده هلال رجب، در مسجد جمع مي‏شديم».
ايشان هم‏چنين درباره انتقال فرهنگ اهتمام به سنت‏هاي اسلامي چون احترام به ماه رجب، و استفاده از فرصت‏هاي آن، در پيامي انتقادي مي‏فرمايند: «اين ماه، ماه استغفار و ماه عبادت و روزه است و اين سنت‏ها در ميان ما، در حال فراموشي است. بچه‏هاي ما كم كم حتي نام ماه‏هاي قمري را هم از ياد مي‏برند و نمي‏توانند آن‏ها را ذكر كنند، ولي به هر حال تكليف (بيان سنت‏هاي اسلامي) از ما ساقط نمي‏شود».

برخي از اعمال مستحبي رجب


براي استفاده بيش‏تر از فضيلت‏هاي سرشار ماه رجب، برنامه‏هايي از سوي بزرگان و پيشوايان دين اسلام پيشنهاد شده كه انجام آن‏ها در اين ماه، مورد توجه و سفارش آن حضرات بوده است. برنامه‏هايي مثل روزه گرفتن به هر ميزان كه ممكن باشد؛ مداومت بر ذكر «لااله الا اللّه‏»؛ خواندن بعضي از دعاهاي مخصوص بعد از هر نماز؛ به جا آوردن عمره مفرده؛ زيارت حضرت رسول صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، اميرمؤمنان عليه‏السلام ، امام حسين عليه‏السلام و امام رضا عليه‏السلام و نيز شركت در مراسم معنوي اعتكاف كه مي‏تواند انسان را در جهت تقويت بنيه معنوي ياري رساند.

ذكرهاي رجب


از اعمال مهم و ارزشمند ماه رجب، خواندن اذكار و دعاهايي است كه از سوي معصومان روايت شده است در اين ماه، خواندن دعاي «يامَنْ اَرْجُوْهُ لِكُلِّ خَيْرٍ». بعد از هرنماز توصيه گرديده است؛ دعاي مخصوص ماه رجب كه از دعاهاي كوتاه، ولي عميق و پرمعنا است و از طرف امام زمان(عجّل الله تعالي فرجه الشريف) صادر شده و خود حضرت سفارش به مداومت آن در روزهاي رجب نموده‏اند، نيز از برنامه‏هاي ماه رجب است.

رجب، ماه عذرخواهي


از امام صادق عليه‏السلام نقل شده كه پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمودند: «رجب ماه استغفار امت من است، پس در اين ماه طلب آمرزش كنيد كه خداوند آمرزنده و مهربان است. رجب را اصَبّ مي‏گويند؛ چون رحمت خداوند در اين ماه بر امت من بسيار ريخته مي‏شود. پس بسيار بگوييد: اَسْتَغْفِرُاللّه‏َ وَ اَسْئَلُه التَّوبَة؛ يعني از خداوند به خاطر كارهاي بدم پوزش مي‏طلبم و از او فرصت بازگشت مي‏خواهم».

دعاي هر روز رجب


در ماه رجب، يكي از دعاهايي كه بسيار مورد استفاده و توجه مؤمنان قرار مي‏گيرد، دعاي شريف «يا مَنْ اَرْجُوهُ» است. اين دعا را امام صادق عليه‏السلام به پيروان خود آموختند تا در ماه رجب در هر روز و شب و در پي هر نماز آن را زمزمه كنند. «اي كسي كه همه خوبي‏ها را از او اميد دارم و مي‏دانم كه از ناحيه او هيچ بدي نخواهد رسيد.
اي كسي كه عطاي بسيار در مقابل بهاي اندك مي‏دهي. اي كسي كه آن‏چه از او مي‏خواهند و نمي‏خواهند و حتي نمي‏دانند به مردمان از روي رحمت و مهرباني عطا مي‏كند و مي‏بخشد.
با خواستن من از درگاه تو، تمام خير و خوبي دنيا و آخرت را بر من ارزاني دار وتمام بدي‏هاي آن دو سرا را از من دور نما. كه هر قدر هم عطا كني، چيزي از تو كم نخواهد شد و از فضل خود، لطف و كرمت را بر من افزون نما.
اي صاحب بزرگي و كرامت، اي مالك نعمت‏ها و صاحب بخشش، اي كسي كه بر بندگان منّت داري و لطف، رويم را بر آتش جهنم حرام گردان».