آشنايي با سلطنت عمان (به بهانه سفر سلطان قابوس به تهران)
سابقه تمدني عمان منطقه‌اي كه در روزگار قديم مجان و مرژون ناميده مي‌شده است حداقل به پنج هزار سال قبل و يا حتي پيش از آن بازمي‌گردد.
كشور عمان با 500/309 كيلومتر مربع مساحت در جنوب شرق شبه جزيره عربستان قرار گرفته است، از شمال غربي با عربستان سعودي (طول مرز 676 كيلومتر)، از شما با امارات متحده عربي (طول مرز 410 كيلومتر) و از جنوب غربي با يمن (طول مرز 338 كيلومتر) هم مرز مي‌باشد و مجموعاً طول ساحل آن در خليج فارس و درياي عمان 1700 كيلومتر مي‌باشد.
از مجموع مساحت عمان بر اساس بررسي‌هاي توپوگرافي 82 درصد دره و صحرا، 15 درصد كوه و 3 درصد ما بقي سواحل دريا مي‌باشد. سلطنت عمان با توجه به بافت و ساختار جغرافيايي از يك سري ويژگي‌هاي طبيعي برخوردار مي‌باشد كه همواره در طول تاريخ به عنوان موانع طبيعي نقش عمده‌اي در روند حفاظت از اين كشور در قبال تهاجم بيگانگان ايفا كرده‌اند.
از نقطه نظر استراتژيكي عمان در منتهي اليه شرق و جنوب شرقي شبه جزيره عربستان قرار گرفته و از طريق ناحيه كوچك و جدا شده شبه جزيره مسندم در شمال كشور كه در ناحيه جنوبي تنگه هرمز قرار دارد به خليج فارس راه پيدا مي‌كند و در واقع حضور آن كشور در خليج فارس ناشي از اشراف بر تنگه هرمز، يعني تنها راه ورود و خروج به خليج فارس مي‌باشد. اهميت استراتژيك عمان علاوه بر شبه جزيره مسندم و كرانه‌هاي جنوبي تنگه هرمز، موقعيت آن در غرب اقيانوس هند است. علاوه بر بندر سلطان قابوس جزايري با موقعيت استراتژيك در طول سواحل عمان وجود دارد كه عمده‌ترين آنها مصيره و كوريا موريا است كه مهمترين پايگاه‌هاي دريايي و هوايي در غرب اقيانوس هند بشمار مي‌آيند، ويژگي جغرافيايي عمان سبب شده تا از نظر تاريخي ارتباط آن با ساير كشورها تنها از طريق دريا صورت گيرد كه همين زمينه دسترسي آن به سرزمين‌هاي خارجي را از طريق سواحل طولاني اين كشور فراهم كرده است.
بر اساس سرشماري سال 2003 جمعيت عمان بالغ بر 391/331/2 نفر مي‌باشد كه از اين ميان 318/779/1 ميليون نفر عماني و 073/552 نفر خارجي مي‌باشند. جمعيت اين كشور در مقايسه با سرشماري ده سال قبل، سال 1993 به ميزان 092/296 نفر افزايش يافته است كه اين امر بيانگر نرخ رشد 1/1 درصدي جمعيت در مقايسه با نرخ رشد 3 درصدي آن بر اساس سرشماري سال 1993 مي‌باشد، زبان رسمي مردم عمان عربي مي‌باشد كه در كنار آن زبان‌هاي انگليسي، بلوچي، اردو و لهجه‌هاي هندي نيز استفاده مي‌شود. از نظر تركيب قومي عرب‌ها با 3/76 درصد بيشترين ميزان جمعيت كشور را به خود اختصاص داده‌اند و مابقي 7/23 درصد جمعيت اين كشور از قوم بلوچ، جنوب، آسياي (هند، پاكستان، سريلانكا و بنگلادش) و آفريقايي مي‌باشند، از نظر تركيب ديني نيز 75 درصد جمعيت اين كشور را مسلمانان اباضي، 20 درصد مسلمانان سني، 3درصد مسلمانان شيعه و مابقي را هندوها و ساير مذاهب تشكيل مي‌دهند. مسلمانان سني غالباً در منطقه صور و مناطق اطراف آن و در ظفار زندگي مي‌كنند كه بخش عمده‌اي از مسلمانان غير اباضي را تشكيل مي‌دهند، شيعيان در منطقه ساحلي باطنه و نيز در مناطق مسقط زندگي مي‌كنند. اين اقليت شامل لواتي‌ها يا خواجه‌ها، بحارنه و عجمي‌ها مي‌باشد.
* * * سياست و حكومت در عمان
قابوس بن سعد سلطان عمان در 18 نوامبر سال 1940 ميلادي متولد شد، وي هشتمين سلطان عمان از خاندان آل بوسعيد از نوادگان احمد بن سعد البوسعيد بنيانگذار سلسله ابوسعيد (1744 ميلادي) است كه معتقد بود عمان را در انزوا و عقب ماندگي نگاه داشته، بركنار و زمام امور را به دست گرفت. عمان در دوران حكومت 39 ساله سلطان قابوس شاهد پيشرفت‌هاي متوازن و چشمگيري در ابعاد مختلف به ويژه در زمينه هاي توسعه‌اي، عمراني و اقتصادي بوده است.
* * * ساختار سياسي
ماهيت حكومت عمان، سلطنت است و همه امور در شخص سلطان خلاصه مي‌شود. امور جاري كشور طبق فرامين صادره از سوي سلطان اداره و هدايت مي‌شود، تمام قوانين و تصميم‌گيري‌هاي مهم با فرمان سلطان صادر مي‌شود و تمامي آنها لازم الاجراست. قوانين، احكام و فرمان‌ها از جانب شخص سلطان به تصويب مي‌رسند، پيمان‌ها، قراردادها و منشورهاي بين‌المللي پس از تائيد و امضاي سلطان به طور رسمي اعلام مي‌شوند، سلطان در تصميم‌گيري‌هاي خود از مشورت با وزراء (شوراي وزيران) و نمايندگان مجلس (مجلس شورا و مجلس الدوله) بهره مي‌گيرد.
سلطنت عمان تا نوامبر سال 1996 ميلادي فاقد قانون اساسي بود و تنها براساس فرامين سلطاني كه در آن چگونگي تشكيل وزارتخانه‌ها و نهادهاي دولتي مشخص شده بود، اداره مي‌شد. بدنبال صدور فرمان قانون اساسي متشكل از هفت فصل و 81 ماده نظام سلطنت عمان موروثي تعيين شد، بر اساس ماده 41 اين قانون شخص سلطان رئيس كشور و فرمانده كل نيروهاي مسلح بوده، داراي مصونيت است، احترام به او واجب و اوامر وي مطاع است. وظايف سلطان بر اساس همين قانون بسيار گسترده مي‌باشد. به طور خلاصه سلطان مسئول حفظ استقلال و تماميت ارضي، حراست از امنيت داخلي و خارجي، تضمين حقوق و آزادي هاي شهروندان، حمايت از حكومت قانون، هدايت سياست كلي كشور، اتخاذ اقدامات لازم براي مقابله با تهديدات امنيتي نسبت به يكپارچگي ملي و شهروندان عماني، اعلام حالت فوق العاده يا بسيج عمومي و جنگ و صلح، معرفي قوانين، تصويب معاهدان و موافقتنامه‌هاي بين‌المللي، اعلام رسمي بودجه عمومي دولت و عفو يا تخفيف مجازات‌ها مي‌باشد. همچنين وي رئيس شوراي وزيران است و اختيار نصب و عزل معاونين نخست وزير، وزراء معاونين، وزراء مديران كل وزارتخانه‌ها، قضات عاليرتبه و سفرا را بر عهده دارد.
تشكل‌هاي اداري و سياسي حكومت كه زير نظر مستقيم سلطان قرار دارد شامل بخش‌هاي ذيل مي‌باشد.
قوه مجريه:
شوراي وزيران سلطنت عمان متشكل از 27 وزير، بالاترين مقام اجرايي است كه تمامي قدرت و اختيارات آن از سوي سلطان شخصا انتخاب مي‌شوند و در برابر وي نيز مسئوليت دارند. سلطان قابوس در حال حاضر علاوه بر رياست كشور، فرماندهي عالي نيروهاي مسلح و پليس سلطنتي، پست‌هاي نسخت وزيري، وزارت دفاع، وزارت خارجه، رياست شوراي توسعه، شورايعالي قضايي و شورايعالي ذخاير انرژي و امور مالي را نيز در اختيار دارد البته افرادي همانند فهد بن محمود آل سعيد به عنوان معاون نخست وزير در شوراي وزيران، يوسف بن علوي بن عبدالله به عنوان وزير مسئول در امور خارجي و سيد بدر بن سعود البوسعيدي به عنوان وزير مسئول در امور دفاعي به نيابت از سلطان انجام وظيفه مي‌كند.
بر اساس تقسيمات كشوري و اداري، عمان داراي 61 ولايت در چهار استان مسقط، ظفار، مسندم و البريمي و پنج منطقه باطنه، ظاهره، شرقيه، داخله و الوسطي مي‌باشد. اداره هر كدام از اين ولايت‌ها بر عهده واليان است كه از سوي سلطان انتخاب و در برابر سعود بن ابراهيم البوسعيدي وزير كشور مسئول و پاسخگو هستند. استانداران كه در راس استان‌هاي چهارگانه قرار دارند خارج از سيستم وزارت كشور و زير نظر مستقيم سلطان انجام وظيفه مي‌كنند.
قوه مقننه:
سيستم پارلماني عمان در مجلس و متشكل از مجلس شوراي نمايندگان و مجلس الدوله سنا مي‌باشد. بر اساس ماده 58 قانون اساسي اين دو مجلس با هم مجلس عمان را تشكيل مي‌دهند كه از جايگاه و هويت حقوقي مستقل برخوردار است و هرگاه كه سلطان مصلحت بداند به منظور بحث و بررسي پيرامون مسائل مشخص تشكيل جلسه مي‌دهند. مجلس عمان نتايج خود را در قالب توصيه به سلطان ارائه مي‌كند، افتتاح نشست مجلس توسط شخص سلطان و با حضور كليه اعضاي مجلسين، خاندان سلطنتي، فرماندهان نيروهاي مسلح و شوراي وزيران صورت مي‌گيرد. مجلس شوراي عمان داراي 86 نماينده مي‌باشد كه انتخاب آن هر چهار سال يكبار به صورت مستقيم والكترال برگزار مي‌شود، ششمين دوره انتخابات مجلس شوراي سلطنت عمان آبان ماه سال 1386 در 102 حوزه انتخاباتي برگزار شد.
از جمعيت بومي 700/1 ميليون نفري عمان تعداد افراد شركت كننده در انتخابات 388683 نفر مي‌باشند كه براي انتخاب 86 نماينده مجلس شوراي اسلامي به پاي صندوق‌هاي راي رفتند، بر طبق قانون وظايف مجلس شورا بررسي پيش نويس قوانين، اصلاح قوانين، طرح‌هاي توسعه پنج ساله، تعيين نيازمنديهاي ولايت‌ها، حفاظت از محيط زيست و آلودگي، توسعه و افزايش خدمات و وسايل رفاهي براي شهروندان و ارائه پيشنهاد و ارتباط با توسعه اقتصادي كشور بدون دخالت در مسائل دفاعي، سياست خارجي و موضوعات حساس مي‌باشد. مجلس براي رسيدن به اين اهداف و وظايف، داراي ابزارهايي همچون استماع گزارش سالانه وزراء، جلسات بحث و بررسي با حضور وزراء و مسئولان مكتوب مي‌باشد. رياست مجلس شورا از سوي سلطان انتخاب مي‌شود.
مجلس الدوله داراي 59 نماينده شامل 14 نماينده زن مي‌باشد كه دوره آن همانند مجلس شورا چهار سال است. اعضاي اين مجلس كه عموماً از بين بازنشستگان، وزراي سابق و كساني كه از حسن شهرت و تجربيات مديريتي مطلوبي برخوردار هستند از سوي سلطان تعيين مي‌شوند و در برابر وي نيز سوگند ياد مي‌كنند، اين مجلس به منظور توسعه و غناي روند شور و مشورت در سيستم پارلماني عمان ايجاد شده و به همكاري نزديك با مجلس شورا مي‌پردازد، مجلس الدوله برخي پيشنهادها و توصيه‌ها را به سلطان عرضه مي‌كند.
قوه قضائيه:
نظام قضايي عمان بر اساس شريعت (قوانين قرآن و تعليمات اسلامي) بنا نهاده شده است. دادگاه‌هاي عمان زير نظر وزارت دادگستري به سرپرستي محمد بن عبدالله الهناي فعاليت مي‌كنند، اين دادگاه‌ها مشتمل بر دادگاه عالي، دادگاه استيناف، دادگاه ابتدايي مي‌باشند كه روسا و قضات آنان از سوي سلطان انتخاب مي‌شوند. دادگاه امنيت كشور به منظور رسيدگي به جرايم نظاميان و كاركنان نيروهاي مسلح سلطنتي در فوريه 2003 ميلادي تشكيل شد، رياست اين دادگاه بر عهده هلال بن حمد البوسعيدي مشاور دولت و از اعضاي خاندان سلطنتي مي‌باشد.