شب نيمه شعبان ، زمان تقرب و انس با امام زمان (عج) است
حسين محمدي فام معتقد است شب نيمه شعبان، شب دعا، احياء، عبادت، مناجات، شب انس و نزديكي جستن به امام زمان (عج) است.
هرساله با فرا رسيدن ماه شعبان المعظم، جان‌ها بوي عطر گل ياس مي‌گيرد و آمدن بهار را نويد مي‌دهد، بهاري كه ديگر خزان نخواهد داشت اما اين زمستان سوزان را چگونه بايد سپري كرد؟
پروردگار در آيه 200 سوره آل عمران قرآن كريم مي‌فرمايد «اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، صبر كنيد و ايستادگي ورزيد و مرزها را نگهباني كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد.»
گفت‌وگويي كه با حسين محمدي فام انجام شده است، ناظر به برخي از وظايف منتظران حقيقي بقية‌الله‌الاعظم ارواحنا فداه است:
*در ابتدا كمي از فضائل شب نيمه شعبان بفرماييد؟
اين فضايل مقداري در جامعه ما شايد مغفول واقع شده باشد؛ در فرهنگ اسلامي يك نگاه به شب نيمه شعبان وجود دارد و در فرهنگ اجتماعي كنوني نگاهي ديگر است؛ بايد تلاش كنيم اين دو نگاه را با هم منطبق كنيم؛ نگاه كنوني در فضاي جامعه ما به شب نيمه شعبان به عنوان يكي از بزرگ‌ترين اعياد مذهبي و شب سرور و شادي و شادماني است كه اين فضا را در سطح كشور و شهرها مشاهده مي‌كنيم اما در فضاي روايات و معارف ديني آنچه كه در رابطه با شب نيمه شعبان گفته شده فراتر از اين مباحث است و مي‌توان گفت بالاترين شب بعد از ليالي شريفه قدر، شب نيمهشعبان است؛ بنده با ذكر چند روايت به اين مبحث مي‌پردازم كه بدانيم در فرهنگ ديني ما چه نگاهي به شب نيمه شعبان وجود دارد.
در مفاتيح‌الجنان مرحوم شيخ عباس قمي كه از معتبرترين محدثين معاصر هستند روايتي را از امام صادق نقل مي‌كند كه ايشان هم از قول پدر بزرگوارشان امام باقر(ع) مي‌فرمايند كه از آن حضرت سوال شد در مورد فضيلت شب نيمهشعبان و ايشان در جواب فرمودند «بعد از ليله‌القدر با فضيلت‌ترين شب سال، اين شب است و خداوند فضل خود را در آن شب به بندگان عطا مي‌كند و با منّ و كرمش آنها را مي‌آمرزد، پس در تقرب جستن به خدا درآن شب كوشش و تلاش كنيد كه آن شبي است كه خداوند قسم ياد فرموده به ذات مقدس خود كه سائل را از درگاه خود دست خالي باز نگرداند».
در كتاب شريف المراقبات نوشته مرحوم آيت‌الله ميرزا جواد ملكي تبريزي، استاد عرفان حضرت امام (ره) روايت زيبايي از قول پيامبر اكرم (ص) نقل شده كه حضرت مي‌فرمايند: شب نيمه شعبان در خواب بودم كه جبرئيل بر من نازل شد و گفت «يا محمد چرا خوابيده‌اي» گفتم «مگر امشب چه شبي است» جبرئيل گفت «امشب شب نيمه شعبان است» سپس جبرئيل براي پيامبر از آن شب مي گويد «شبي است كه درهاي آسمان باز مي‌شود و درهاي رحمت و رضوان، در مغفرت و فضل و در توبه گشوده مي‌شود و خداوند به عدد موها و پشم‌هاي چهارپايان مردم را از آتش جهنم آزاد مي‌كند، اين اصطلاح در برخي روايات براي كثرت به كار رفته و نشان دهنده رحمت گسترده خداوند در آن شب است» و جبرئيل ادامه مي‌دهد «اي محمد كسي كه اين شب را با گفتن الله‌اكبر و سبحان‌الله و لااله‌الا‌الله و دعا، نماز، قرآن، انجام اعمال مستحبه و استغفار زنده نگه دارد (يعني آن شب را احياء داشته باشد با انجام اين اعمال) بهشت منزل و استراحتگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آينده‌اش آمرزيده مي‌شود».
روايتي ديگري در همين كتاب شريف در فضيلت نمازهاي اين شب مبارك وارد شده كه چند نماز مخصوص و مفصل با صواب‌هاي لا تُعَدُّ و لا تُحْصي ذكر شده است؛ در انتهاي يكي از آن روايت‌ها نبي‌مكرم اسلام(ص) مي‌فرمايند «بنابر اين كسي در برخاستن براي عبادت در اين شب سستي نمي‌كند مگر آدم بدبخت»؛ اين روايت نشان دهنده اهميت عبادت و شب زنده‌داري و انجام اعمال مستحبه در آن شب است.
* در روايات، شب نيمه شعبان به عنوان يكي از ليالي قدر ذكر شده است لطفا از فضيلت احياء در اين شب بگوييد؟
بعد از ليالي قدر يكي از شب‌هايي كه خيلي به احياء و شب زنده‌داري تأكيد شده، شب نيمه شعبان است؛ امام چهارم(ع) فرمودند «هر كس اين شب را احياء بدارد در روزي كه دل‌ها مي‌ميرند دل او نمي‌ميرد»؛ آنچه كه مهم بوده اين است كه تلاش كنيم فضاي جشن نيمهشعبان را آميخته كنيم با اين فضايي كه اين روايات به ما مي‌دهند يعني جامعه به اين سمت كه از اين جشن‌ها استفاده شود براي سوق دادن مردم و بالاخص جوانان به فضاي عبادت برود چون در سال‌هاي اخير مشاهده كرديم كه متأسفانه بر اثر برخي غفلت‌ها اين جشن‌ها در برخي نقاط، البته بسيار كم‌رنگ، دچار انحرافاتي شد و در برخي نقاط تهران ديديم به گونه‌اي شادي مي‌كنند كه گويا براي ولادت يك انسان عادي جشن گرفته‌اند مثل پخش موسيقي‌هاي آن چناني و شادماني به نحو غيرديني؛ در صورتي كه همان‌طور كه از كلام ائمه طاهرين(ع) برمي‌آيد اين شب، شب توبه و احياء است؛ اگر مي‌خواهيم جشن‌هاي نيمهشعبان به سمت جشن‌هاي غيراسلامي نرود بايد فضاي جامعه را به اين سمت سوق دهيم كه مردم بدانند شب نيمهشعبان اگر شب شادي است، در عين حال شب عبادت، مناجات و توبه هم هست و شبي است كه خداوند قسم ياد كرده تا كسي را دست خالي از درب خانه خود بازنگرداند.
*مهمترين اعمال در شب ولادت امام زمان (عج) شامل چه مواردي است؟
شب نيمه شعبان، شب دعا، احياء، عبادت، مناجات، شب انس و نزديكي جستن به امام زمان (عج) است؛ يكي از اعمالي كه براي اين شب علماي ما ذكر فرموده‌اند احساس تقرب و انس با حضرت حجت است و بايد خود را به آن حضرت نزديك كنيم؛ بهترين روش براي نزديك شدن به امام زمان هم انجام دستورات خود آن حضرت است؛ سوالي كه در اينجا مطرح بوده اين است كه اگر قرار است شادي و عرض ادب به محضر امام زمان نماييم آيا بهتر نيست نظر خود حضرت را هم در رابطه با اين شادي بپرسيم؟
در روايتي وجود مبارك امام زمان(عج) فرمودند «اگر شيعيان ما بر عهدي كه خداوند از آنها گرفته است ثابت قدم مي‌شدند توفيق زيارت ما از آنان سلب نمي‌شد يعني ما اگر به طرف توبه كردن و انجام اعمال عبادي، انجام واجبات و ترك محرمات بازگرديم، حضرت مي‌پسندد و رضايت دارد و از اين طريق مي‌توانيم به آن بزرگوار نزديك شويم؛ اگرچه اين شادماني‌هاي مرسوم هم مثل چراغاني كردن و آذين بستن فضاي شهر، پخش شيريني و شربت، همگي مصداق يفرحون لفرحنا است و اجر معنوي هم دارد، اما بهتر است در كنار آن، انجام دستورات و سفارشات ويژه آن شب را هم ضميمه كنيم كه انشاءالله تأييد مضاعفي بر جشن و شادماني ما باشد.
مهمترين نكته اين است كه مناجات و به درگاه خدا رفتن و با او راز و نياز كردن هميشه و در همه جا و در هر زمان و مكاني مورد عنايت است و تفاوتي كه اسلام با بقيه اديان دارد اين است كه ارتباط معنوي با خداوند تابع زمان و مكان خاصي نيست و در هر نقطه زمين و در هر زماني كه بخواهيد مي‌توانيد با خداوند مناجات كنيد اما اگر بخواهيم عبادت‌مان زيباتر و مورد عنايت بيشتري باشد بايد به چند نكته دقت كنيم.اول اينكه پيامبر اكرم(ص) فرمودند «انَّ في ايّامِ دهركم نَفخاتْ، علي فَتَعرَضوُ عَنْها؛ در ايام روزگار شما يك عنايات ويژه‌اي در بعضي اوقات مي‌شود كه خود را در معرض آن نفحه‌هاي رحماني قرار دهيد»؛ يكي از آن نفخه‌هاي رحماني شب نيمهشعبان استَ، هر زماني ما مي‌توانيم با خداوند مناجات كنيم اما اگر با شب اول رجب، عرفه، شب قدر و شب نيمهشعبان و شب‌هايي كه عنايات ويژه‌اي در آن است، مصادف شود، بيشتر مورد رحمت الهي قرار مي‌گيريم.
دوم اينكه خداوند فرمود «اگر مي‌خواهيد به سمت من حركت كنيد، وابتغوا اليه الوسيله يعني در رفتن به سوي خداوند وسيله‌اي اتخاذ كنيد» ؛ وايات ذيل اين آيه مي‌فرمايد«اين وسيله، رسول‌اكرم و اهل‌بيت (ع) هستند» يعني وقتي كه مي‌خواهيد به درگاه خداوند برويد با شفاعت شافعين و به وسيله محبت و معرفت و ولايت اهل‌بيت برويد كه خداوند به شما بيشتر نگاه كند و چه شبي بهتر از شب ولادت حضرت حجت (عج) كه با توسل به امام زمان (عج) به درگاه خداوند مي‌رويم؛ در قسمت‌هاي انتهايي زيارت جامعه كبيره مي‌فرمايد «يا ولي‌الله ان بيني و بين‌الله عز و جلََّ ذنوبا لايأتي عليها الّا رضاكم» (اي ولي خدا بين من و خداوند گناهاني است كه خداوند تا شما راضي نشويد از آنها درنمي‌گذرد) و اين نشان‌دهنده اهميت توسل است كه اگر ما بخواهيم در شب نيمهشعبان و يا هر شب ديگر حساب‌مان را در پيشگاه خداوند پاك كنيم بايد اول در خانه ولي خدا برويم؛ اگر ولي زمان ما كه حضرت حجت(عج) است، از ما راضي باشد در آن صورت است كه خداوند ما را مي‌آمرزد و اين اهميت توسل به حضرت را مي‌رساند.
سوم اينكه قرآن مي‌فرمايد «و لله الأسماءالحسني فادعوه بها» (خداوند اسماء نيكويي دارد كه به آن نام‌ها خداوند را صدا بزنيد)؛ اين آيه آموزش مي‌دهد كه خداوند را چگونه صدا بزنيم و با او مناجات كنيم؛ در تفاسير ذيل اين آيه روايت آورده‌اند كه امام صادق(ع) فرمودند «نحنُ ذكرالله» يعني اسم و ذكر خداوند ما اهل‌بيت (ع) هستيم و وقتي مي‌خواهيد خداوند را صدا بزنيد از طريق ما اهل‌بيت (ع)، اين كار را بكنيد لذا امام صادق(ع) فرمود «بنا عُبِدَالله وبنا عُزِفَ الله»؛ خداوند به واسطه ما شناخته و عبادت مي‌شود؛ در جامعه كبيره مي‌گوييم و «اركان لتوحيده» يعني اگر كسي مي‌خواهد خداوند را به توحيد ياد كند، ركن توحيد اين خانواده هستند؛ اگر ما بتوانيم با توسل به امام زمان (عج) و استعانت از آن بزرگوار، كه امام زمان(عج) فرمودند: اِستَعينوا بِنا، از ما كمك بخواهيد، از حضرت كمك بخواهيم و او را شفيع قرار دهيم و با توسل به امام زمان به درگاه خداوند برويم قطعا جواب بهتري خواهيم گرفت و درهاي رحمت الهي بيشتر به روي ما باز خواهد شد.
نكته ديگري كه جا دارد بر آن تأكيد شود در ايام نيمهشعبان بحث دعاي كميل است كه اصلاً مخصوص شب نيمهشعبان است، و وقتي كه كميل بن زياد اين دعا را از اميرالمؤمنين مي‌آموزد حضرت به او مي‌فرمايند «اين دعاي حضرت خضر است و اين دعا را در شب نيمهشعبان بخوان» سپس شب‌هاي جمعه را هم به آن افزوده و فرمودند «اگر توانستي هفته‌اي يك بار يا ماهي يك بار و اگر نتوانستي سالي يك بار و حتي اگر نتوانستي در طول عمرت يك بار دعاي كميل را بخوان» لذا امسال شب جمعه و شب نيمهشعبان با هم طلاقي پيدا كرده و بيشتر اين دعا جلوه‌گري مي‌كند.
آيت‌الله قاضي استاد علامه طباطبايي به شاگردان‌شان توصيه مي‌فرمودند «شما در دل شب قرآن بخوانيد كه فاِنّهُ شراب المؤمنين، اين شراب و مست كننده مؤمنين است»؛ خداوند در قرآن نيز اين دستور را به پيامبر(ص) مي‌فرمايد.
* اصولاً فضيلت شب‌زنده‌داري در قرآن چگونه ذكر شده است؟
قرآن خطاب به پيغمبر مي‌فرمايد «قم الليل الّا قليلاً» (اي پيغمبر شب را بيدار باش مگر مقدار كمي)؛ از طرف ديگر وقتي صفات متقين و مؤمنين را مي‌گويد و مي‌فرمايد «و بالاسحارِهُم يستغفرون»؛ اينها استغفار مي‌كنند اما هنگام سحر؛ مثلاً لقمان به پسرش مي‌فرمايد «مبادا از خروس عقب بماني» روايتي در كتاب منتهي‌الامال هم داريم كه صدايي كه هنگام صبح از حيوان خارج مي‌شود ذكر خداست ولي ما زبان حيوانات را نمي‌فهميم لذا لقمان مي‌گويد «مبادا از حيوانات عقب بماني كه اينها در سحر مشغول دعا و استغفار باشند و تو نباشي».
حضرت مهدي(عج) هم سحر نيمه شعبان به دنيا آمدند و ما اگر بتوانيم احياء داشته باشيم و خودمان را در قالب شب‌زنده‌داري عرضه كنيم با لحظه ولادت قطب عالم امكان به محضر خداوند متعال همزمان مي‌شود و مي‌تواند توسل ما را زيباتر كند.
* شما از برگزار كنندگان مراسم احيا در شب نيمه شعبان هستيد؛ ازاستقبال مردم و جوانان بگوييد؟
آنچه كه ما در اين چند سال در مجموعه فرهنگي روضة‌الشهداء مشاهده كرديم اين است كه علي‌رغم تمام تلاش‌هاي فرهنگي دشمن در زمينه دوري جوانان از فضاي معنوي و مذهبي، روز به روز مردم به امور ديني استقبال و عنايت ويژه‌اي دارند به خصوص جوانان با انواع گرايش‌ها، سليقه‌ها و با ظواهر اسلامي و حتي غيراسلامي به جلسات مناجات و روضه براي ارتباط برقرار كردن با خداوند متعال، عنايت ويژه‌اي دارند.
متأسفانه فضايي كه در جلسات مذهبي ايجاد شده و بايد اصلاح شود؛ رؤيت حضرت است كه كمي تشديد شده است؛ اگر ما نگاه به روايات و دستورات و عملكرد علماء بكنيم مي‌بينيم خيلي سفارش به تلاش جهت رؤيت حضرت نكرده‌اند؛ آنچه به ما دستور داده‌اند اين است كه
اول اينكه حضرت را بشناسيم و معرفت به اهل بيت (ع) پيدا كنيم و در روايت هست كه خداوند متعال عبادت و عملي را از كسي مگر به شناخت حق ايشان، قبول نمي‌كند؛ مورد دوم عمل به تكاليف است كه در قسمت پيش به آن اشاره كردم؛ مورد سوم انتظار فرج است كه فرمودند «فرج خود شما هم در همين انتظار فرج است» و به عنوان افضل‌العباده در روايت معرفي شده است.
امام صادق(ع) فرمودند «هر كس 40 روز بر خواندن دعاي عهد مداومت كند، زماني كه حضرت حجت(عج) ظهور كند او هم از قبر بيرون مي‌آيد و در زمره ياران امام زمان (عج) در كنار و ركاب آن حضرت خواهد بود لذا سعي كنيم عرض ارادت و ادب و عشق‌بازي ما با اهل‌بيت (ع) طبق دستورات خود ايشان باشد.
كساني بودند كه كنار اهل‌بيت (ع) بودند و روزانه چند مرتبه پيغمبر (ص) و اميرالمؤمنين (ع) را مي‌ديدند و ابراز ارادت هم مي‌كردند ولي در زماني كه لازم بود آنها را ياري كنند اين كار را نكردند لذا معيت جسمي با آن بزرگواران داشتند ولي باطن و قلبشان با آنها نبود و معرفت آنها را نداشتند كه موجب مشكلات بزرگي هم در تاريخ اسلام شدند اما اگر ارتباط قلبي با ايشان داشته باشيم و به وظايف‌مان عمل كنيم بحث رويت نيز براي ما حل خواهد شد.
*فكر مي‌كنيد براي پيشبرد اين فرهنگ چه اقداماتي بايد انجام شود؟
از مسئولان فرهنگي، شهرداري، اوقاف و تمام كساني كه مي‌توانند هيئاتي كه به اين سبك و سياق عمل مي‌كنند و انحرافاتي در برنامه آنها ديده نمي‌شود و طبق دستورات دين و تأييد علما حركت مي‌كنند، خواهش مي‌كنيم پر و بال بيشتري دهند تا فضاي كار براي فعاليت فرهنگي بيشتر شود و اينگونه جلسات را قوي‌تر، باشكوه‌تر و نظم و سرمايه بيشتري از جهت مادي و معنوي برگزار كنيم؛ عطش آن نيز در بين مردم وجود دارد؛ در ضمن مراسمي نيز طبق روال هر ساله امشب در آستانه مقدسه امامزادگان جعفربن موسي (ع) و حميده خاتون واقع در فلكه دوم صادقيه، منطقه باغ فيض از ساعت 24 با حضور قاريان بين‌المللي و مداحان اهل بيت (ع) و سخنراني حجت‌الاسلام سيد مهدي حائري‌زاده برگزار مي‌شود.