خبر و اخلاق خبرنگاري
هفدهم مرداد، « روز خبرنگار» نامگذاري شده است. در اين نوشتار، نقش و اهميت اخلاق در حرفه خبرنگاري، تأثير اخلاق بر فرآيند اطلاعرساني بيان شده است.
اهميت خبر
خبر، ماده اوليه ارتباطات اجتماعي را تشكيل ميدهد. در گفتوگوهاي عمومي نيز خبر، شامل آگاهي و اطلاعاتي است كه افراد درباره زندگي مشترك خويش به دست ميآورند. انسانها براي دستيابي به زندگي بهتر، انتخاب راه مناسبتر، فعاليت در صحنه اجتماع و پرداختن آگاهانهتر به مسئوليتهاي فردي و اجتماعي، همواره بايد از حوادث و اتفاقهايي كه در دنياي اطرافشان روي ميدهد، باخبر باشند. در حقيقت، تهيه خبر يكي از اهداف اساسي وسايل ارتباطي به شمار ميرود و رسانههاي جمعي اساساً همراه با خبر متولد ميشوند. نشر خبر و اطلاعرساني در شكلگيري شخصيت اصلي يك رسانه ارتباطي، اهميتي ويژه دارد. بنابراين، وسايل ارتباطي، انتشار اخبار را به عنوان نخستين هدف، در رأس فعاليتهاي خود قرار دادهاند و ميكوشند نيازهاي خبري مخاطبان خود را تأمين كنند.
عناصر خبر
هر خبرنگار پيش از هر چيز بايد به شناسايي دقيق خبر بپردازد و با استفاده از ايدههاي خود يا استناد به گزارشهاي معتبر ديگران، جريان حقيقي آن را بيان و كيفيت و آثارش را به خوبي تشريح كند. با اين شيوه، حقيقي بودن، نو بودن و جالب بودن خبر نيز كه مهمترين ويژگيهاي آن را تشكيل ميدهد، رعايت خواهد شد. هر خبر هر چند كوتاه و كوچك، با توجه به اطلاعات زير تكميل ميشود:
ـ شخص يا اشخاصي كه در واقعه، شركت دارند يا واقعه به گونهاي با آنها ارتباط مييابد.
ـ موضوع و نوع واقعه، يعني آنچه واقعه را تشكيل ميدهد.
ـ علت و انگيزهاي كه سبب ايجاد واقعه شده است.
ـ چگونگي وقوع كه ترتيب و كيفيت واقعه را نشان ميدهد.
ـ مكان وقوع و زمان آن.
اين عناصر شش گانه خبر: كجا، كه (چه كسي)، كي (چه وقت)، چه (چه چيزي)، چرا و چگونه (چهطور)، كليشه و الگويي است كه با طرح مناسب آنها در خبر، كمترين ابهامي براي مخاطب باقي نميماند و نيازهاي او از محتواي خبر به ميزان قابل توجهي تأمين ميشود.
مراحل خبرنويسي
نگارش و تنظيم اخبار، يكي از مهمترين مراحل كار رسانههاي خبري است كه به مهارتهاي ويژهاي همچون تسلط بر موضوع خبر، آشنايي با متون خبر، تندنويسي، درستنويسي، سادهنويسي، رواننويسي، خلاصهنويسي، بهگزيني كلمات و عبارات، گزينش مناسب اطلاعات، تعيين حجم مناسب اطلاعات و نوشتن آمار و ارقام نياز دارد. مرسومترين شيوه نگارش خبر، هِرم وارونه است كه در آن، عبارت يا بند نخست، مهمترين بخش خبر را تشكيل ميدهد. پس از آن نيز ديگر اطلاعات، به ترتيب تا كماهميتترين بخش خبر ميآيد.
اهميت خبرنگاري
خبرنگار، كسي است كه با استفاده از منابع خبري، وظيفه تهيه گزارش كامل و جامع و قابل پخش از يك واقعه را به عهده دارد. هر قدر دامنه فعاليت رسانه گستردهتر باشد، خبرنگاري در آن رسانه اهميت فزونتري دارد. در اين ميان، خبرنگاري راديو و تلويزيون، نيازمند تواناييها و آگاهيهاي ويژهاي است. خبرنگاري، ابزار و اهرمي مؤثر براي پيشبرد منافع دستاندركاران رسانههاست. از اين رو، تربيت آموزش خبرنگاران و گزارشگران چيره دست، اهميت بالايي دارد؛ زيرا در حقيقت، خبرنگاران از مهمترين منابع تأمين اخبار دست اول رسانه به شمار ميآيند.
ويژگيها و مهارتهاي خبرنگاري
خبرنگار حرفهاي و ماهر، براي اطلاعرساني به شكل مطلوب و بهينه، بايد ويژگيها و مهارتهاي زير را داشته باشد:
1. شمّ خبري: خبرنگار بايد ديدي قوي و قوه تشخيص نيرومندي داشته باشد.
2. در مسير خبر بودن: خبرنگار بايد راههاي خبرگيري و زمان مناسب آن را خوب بشناسد.
3. تخصص: هر خبرنگار با توجه به تخصص خود، در يك يا چند حوزه خبري به گردآوري خبر ميپردازد. او همواره بايد بكوشد در حوزه فعاليت خود، سطح آگاهي بالايي داشته باشد.
4. ارتباط با مردم: خبرنگار بايد پيوسته با مردم ارتباط داشته باشد و خواستهها و ديدگاههاي آنها را در گزارشهاي خود بازتاب دهد.
5. تعهد در برابر مردم و مصالح جامعه: خبرنگار بايد در مورد اجتماع و حفظ مصالح و منافع مردم متعهد باشد.
6. روابط اجتماعي مناسب: خبرنگار لازم است از صفات صميميت، متانت، تفاهم و حسن نيت و از همه بالاتر، جلب اعتماد و رازداري برخوردار باشد.
7. سرعت عمل: در وسايل ارتباط جمعي، زمان در درجه اول اهميت قرار دارد. عوامل تهيه و تنظيم خبر، بايد كارهاي خود را با در نظر گرفتن زماني كه در اختيار دارند، تنظيم كنند.
8. خلاقيت و بهگزيني: هنر خبرنگاران، شناخت تنوع قلمروهاي خبري و انتخاب بهينه از ميان آنهاست و اينجاست كه خلاقيت و ابتكار، حرف اول را ميزند.
اخلاق خبرنگاري
برخي ويژگيهاي اخلاقي خبرنگار عبارت است از:
1. احساس مسئوليت اجتماعي: اين اصل، بيان كننده وظايف اجتماعي خبرنگاران است.
2. صداقت و واقعنمايي: خبرنگار بايد هر چيز را آن طور كه هست، بنگرد و بكوشد آن را همانطور كه ديده است، بيان كند.
3. خبر براي همه: خبرنگار نبايد مردم را از داشتن اطلاعات مفيد موردنيازشان محروم كند يا اين اطلاعات را تنها در اختيار گروه ويژهاي از مردم قرار دهد.
4. رعايت عدالت و انصاف: موضعگيري خبرنگار يا بنگاه خبري درباره خبر بايد بر اساس حق باشد.
5. سودمندي و فايدهرساني: خبررساني، ماهيتي آموزشي دارد و خبرنگار به حكم وظيفه اخلاقي و اجتماعي خود بايد مروّج خوبيها باشد و به انتشار خبرهاي سودمند بپردازد.
بياعتمادي به خبر
گاه بر اثر رعايت نكردن عواملي، مردم نميتوانند به خبر رسانهها اعتماد كنند. برخي از اين عوامل عبارت است از: صداقت نداشتن در فرآيند انتشار خبر، تناقضگويي، مبالغه و اغراق در فرآيند انتشار خبر، تحريف خبر، سانسور خبر، موثّق نبودن خبر، عيني و واقعي نبودن خبر، بيطرف نبودن در انتشار اخبار و جذابيت نداشتن در خبررساني.
پي نوشت :
نويسنده:سيدمحمد مكتبي