ایرن‏آن

مسجد پيغمبر (ص) كه در قسمت شرقى مدينه بنا شده پس از مسجد الحرام، مشهورترين مسجد در تاريخ اسلام است
هنگامى كه رسول خدا (ص) به مدينه رسيد در خانه ابوايوب انصارى منزل گزيد؛ جايى كه شتر وى آنجا خوابيد.

زمين مسجد النبى از آنِ دو يتيم بود و در آنجا خرما خشك مى‏كردند. رسول خدا (ص) آن را به مبلغ ده دينار از ولىّ دو طفل خريدند و مسجد را در آن ساختند.

مساحت زمين در آن روز حدود 2071 متر مربع بوده است. صحن مسجد را با ريگ سياه فرش كردند و ديوارها را با خشت و گل بالا بردند.

در ساختن بناى اين مسجد شخص پيامبر (ص) شركت داشتند. سقف قسمتى از مسجد را با شاخ و برگ درخت خرما پوشانيدند و از تنه درخت خرما براى ستون‏هاى آن استفاده كردند.

سه در از جانب شرق، غرب و جنوب براى آن قرار دادند. قبله نخستين مسلمانان مسجد الاقصى بود كه بعداً به سمت خانه كعبه تغيير يافت. مساحت مسجد النبى در سال‏هاى اخير به حدود يك صد هزار متر رسيده است.

صُفّه‏

در داخل مسجد النبى صفه يا ايوانچه مانندى آماده ساخته بودند كه مهاجران بى‏سر پناه در آن جا به سر مى‏بردند. اينان همان دسته از مسلمانان‏اند كه به «اصحاب صُفه» معروف گشتند.

پيش از آن كه قبله از بيت المقدس به طرف كعبه تغيير كند محراب رسول خدا (ص) در ناحيه شمال مسجد بود. پس از تغيير قبله به دستور پيامبر، آن قسمت را مسقف كردند و آن مكانى براى استراحت و سكونت مسلمانان مهاجر و بى پناه گرديد كه در توسعه مسجد در سال هفتم هجرى داخل مسجد قرار گرفت.

آنچه امروزه به صفه معروف است، روزگارى «دكة الاغوات» و جايگاه خواجه‏‌هاى حرم بوده كه وظيفه‏ حراست و خدمتگزارى حرم را به عهده داشته‏اند.

خانه‌‏هاى زنان پيغمبر(ص) كه به صورت حجره‏هايى بود، در سه طرف شمال، جنوب و شرق مسجد قرار داده شد و چون آن حضرت به جوار پروردگار شتافت، ايشان را در حجره عايشه كه در كنار مسجد بود به خاك سپردند.


روضه نبوى در ناحيه جنوب شرقى (رو به سوى قبله) مسجد، يعنى مسافت ميان قبر پيغمبر (ص) و منبر آن حضرت است كه طول آن 22 متر و عرض آن 15 متر مى‏باشد.

در محدوده روضه، مرقد مطهر، منبر و محراب واقع است. پيامبر (ص) فرمود: «ميان منبر و خانه من باغى است از باغ‏هاى بهشت.»

منبر در سمت غربى محراب مسجد، منبرى است از سنگ مرمر در كمال زيبايى كه سلطان مراد سوم آن را در محرم‏ سال 998 هجرى به مسجد هديه كرد و آن را به جاى منبر قايتباى قرار دادند كه در جايگاه منبر پيامبر (ص) گذاشته شده است.

محراب جايگاه نماز پيامبر (ص) مى‏باشد. در زمان آن حضرت ‏چيزى ‏به‏نام‏ محراب‏ وجودنداشت، درجريان توسعه مسجد در زمان وليد بن عبدالملك اموى، در محل نماز پيامبر (ص) محرابى ساخته شد.

اين محراب در طول زمان دگرگونى‏ها را تحمل كرده و بناى فعلى آن از دوره سلطان اشرف قايتباى از سلاطين مملوكى مصر، باقى مانده است.

ستون‏هاى مسجد نبوى‏ در مسجد نبوى ستون‏هايى است كه هر يك نامى خاص دارد.

هشت ستون از زمان پيامبر (ص) هنوز در مسجد باقى است كه با رنگ سفيد مشخص شده‏اند كه عبارتند از:

ستون مُخَلَّقه: اين ستون بر جايى نهاده شده كه تنه درخت خرمايى كه پيامبر (ص) به هنگام ايراد خطبه بر آن تكيه مى‏كرد، در آنجا بوده است و پس از آن كه براى آن حضرت منبرى ساختند از آن ستون ناله‏اى برخاست و به‏ همين دليل به آن ستون «حنّانه» مى‏گفتند.
ستون توبه: آن را ستون ابولبابه نيز مى‏نامند پس از شكست بنوقريظه ابولبابه به خاطر گناهى كه مرتكب شد، مورد بى توجهى پيامبر (ص) و ياران آن حضرت قرار گرفت و سرانجام خود را به ستون مسجد بست تا آن كه آيه‏اى در پذيرفته شدن توبه او به رسول خدا (ص) نازل گرديد.


ستون مَحرَس: در كنار اين ستون، على (ع) مى‏ايستاد و از رسول خدا(ص) محافظت مى‏كرد. اين ستون را به نام استوانه على (ع) نيز مى‏شناسند. زيرا جايگاه نماز آن حضرت بوده است.
ستون وُفُود: در كنار اين ستون رسول اللَّه (ص) با سران قبايل و هيأت‏هاى نمايندگى و سياسى ديدار كرده و آنان را به حضور مى‏پذيرفتند.
ستون سرير: رسول خدا (ص) در كنار اين ستون تختى از شاخه‏هاى خرما مى‏گذاشت و شب بر روى آن استراحت مى‏كرد.
مقام‏ جبرئيل امين: جبرئيل در اين مكان خدمت رسول اللَّه(ص) مشرف مى‏شده است.
زمانى كه مسجد النبى ساخته شد، سه در براى ورود و خروج مردم ساختند، برخى از اصحاب نيز در حاشيه مسجد خانه ساخته و درى به درون مسجد باز كردند.

در سال سوم هجرت، قبل از غزوه احد، به دستور پيامبر (ص) همه درهاى خانه‏ها به جز در خانه على (ع) به مسجد بسته شد.

تعداد درهاى مسجد در امتداد زمان تغييراتى يافته است مشهورترين آنها عبارتند از:

باب الرحمه
باب جبرئيل
باب السلام
باب النساء
مسجد النبى هم اكنون 7 در دارد. مناره‏هاى مسجد در توسعه زمان وليد بن عبدالملك بر چهار گوشه مسجد النبى چهار مناره ساخته شد، پس از آن مناره ديگرى نيز ساخته شد كه مناره اصلى مسجد عبارت بود از:

مناره‏هاى سليمانيه، مجيديه كه در دو سوى ضلع شمالى قرار داشت و مناره‏هاى قايتباى و باب السلام كه در دو سوى ضلع جنوب شرقى و ضلع غربى مسجد واقع بود.

در افزوده‏هاى جديد مسجد، 6 مناره ديگر ساخته شده و بدين ترتيب مجموع آنها به 10 عدد مى‏رسد.

قبرستان بقيع:

قبرستان بقيع قديمى‏ترين و شناخته‏ترين قبرستان در اسلام است. آن را «بقيع غرقد» نيز مى‏نامند.

اين قبرستان در ناحيه شرقى مدينه واقع شده است. مزار امام حسن مجتبى(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) و به قولى حضرت زهرا (س) در آن جاست.

قبر ابراهيم، رقيه، ام كلثوم و زينب برخى از فرزندان رسول خدا (ص) در آنجاست. فاطمه بنت اسد مادر امير مؤمنان (ع)، عباس بن عبدالمطلب عموى پيامبر(ص)، زينب فرزند خزيمه، ريحانه، ماريه قبطيه، زينب بنت جحش، ام حبيبه، حفصه، سوده، صفيه، جويريه، عايشه و ام سلمه همسران رسول خد (ص) نيز در آنجا مدفونند.

چهره‏هاى سرشناس ديگرى چون: محمد حنفيه، فرزند امير مؤمنان (ع) برادر آن حضرت، عبداللَّه بن جعفر همسر حضرت زينب ، اسماعيل فرزند امام صادق (ع)، عاتكه، صفيه عمه‏هاى رسول خدا(ص) و بسيارى از صحابه و تابعين و علما در بقيع مدفون هستند.

مساجد مدينه‏

در مدينه مساجد فراوانى وجود دارد كه برخى از آنها عبارتند از:

مسجد قبا
قبا دهكده‏اى بوده در دو مايلى مدينه كه مقارن هجرت پيامبر (ص) به اين شهر، طايفه بنى عمرو بن عوف در آن‏ سكونت داشتند.
پيامبر (ص) پس از ورود به مدينه با كمك اصحاب و يارانش اولين مسجد را كه به قبا نامگذارى شد در همين مكان ساختند.
مساحت تقريبى مسجد و بناهاى جانبى مربوط به آن به 13500 متر مربع مي‌رسد و به شكل زيبايى ساخته شده است. در اين مسجد جاى 20000 نمازگزار وجود دارد و 4 مناره با 47 متر طول، دارد.
سجد قبلتين
اين مسجد در فاصله 3.5 كيلومترى مسجد النبى (ص) در شمال غربى مدينه قرار دارد و در ماه شعبان، سال دوم از هجرت، هنگامى كه پيغمبر(ص) نماز ظهر را مى‏خواندند آيه «فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَ» نازل و آن حضرت براى نماز روى خود را از بيت المقدس به طرف كعبه برگرداندند.
در اين مسجد، به ياد بود اين تغيير، دو محراب به سوى قبله نخستين و قبله دوم ساخته بودند و در نوسازى اخير آنها را برداشته‏اند.
مساحت مسجد در بازسازى سال 1408 قمري به 3920 متر مربع رسيد.
مسجد جمعه
‏ پس از مسجد قبا، اين مسجد از جهت تاريخى دومين مسجد است. پيامبر (صآله پس از حركت از قبا به طرف مدينه در محله‏اى كه خاندان بنى عمرو بن عوف ساكن بودند روز جمعه فرود آمدند و اولين نماز جمعه را در آنجا اقامه كردند سپس جاى آن مسجدى ساخته شد. اين مسجد در سال 1412 توسط دولت سعودى در مساحت 1630 متر بازسازى شد. مسجد فضيخ‏ اين مسجد در انتهاى شارع العوالى واقع شده و از مساجد تاريخى و معروف است. فضيخ درخت خرما است و از آنجا كه در محل اين مسجد درخت خرما بوده به اين اسم ناميده شده است، نام ديگر آن مسجد رد شمس مى‏باشد. اين مسجد اخيراً تخريب گرديده و احتمال دارد بناى جديدى در آن احداث گردد.
مسجد فتح‏
اين مسجد در شمال غربى مدينه در دامنه كوه سلع بر بلندى قرار دارد. در اين مكان بود كه رسول خدا (ص) در جنگ خندق از خداوند طلب فتح و پيروزى كرد و خداوند دعاى آن حضرت را مستجاب نمود و مشركان شكست خوردند.
پس از آن روى اين تپه مسجد فتح را بنا نهادند. بناى فعلى مسجد فتح كه مربوط به سال 1270 قمرى است حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن 5/4 متر مى‏باشد.
مسجد على (ع)
‏ اين مسجد در جنوب مسجد فتح و مشرف بر وادى بطحان است. در مدت محاصره شهر مدينه در جنگ احزاب امير المؤمنين (ع) در آن به عبادت مى‏پرداخته است.
در نزديكى اين مسجد، مسجد ديگرى است كه به نام مسجد فاطمه (س) معروف است و همراه با مساجد فتح، سلمان، ابوبكر، عمر و مسجد قبلتين به نام مساجد سبعه معروف‏اند.
مسجد شجره‏
اين مسجد در فاصله يك فرسنگ و نيم از مدينه قرار داشته كه اكنون با گسترش شهر، اين مسافت كمتر شده است.
چون درختي در كنار مسجد بوده، اين مسجد به نام «شجره» معروف گرديده است. اهميت اين مسجد بيشتر در آن است كه رسول خدا (ص) در عمره حديبيه، عمرة القضاء و در حجة الوداع، در آنجا محرم شد.
حاجيان ايرانى كه پيش از اعمال عمره به مدينه مى‏روند، در مسجد شجره احرام مى‏بندند. اين مسجد در سال‏هاى پيش بسيار محقر و خالى از نظافت بود.
مسجد مباهله‏
مسجدى را كه به نام «مسجد مباهله» نشان مى‏دهند، نماينده رويدادى تاريخى و بزرگ است.
مباهله در لغت بر يكديگر نفرين و لعنت كردن است. در سال دهم هجرت گروهى از ترسايان نجران‏ (ناحيه‏اى در يمن در جنوب عربستان) نزد حضرت رسول (ص) آمدند و درباره عيسى (ع) با او گفتگو كردند.
رسول خدا (ص) فرمود: عيسى بنده خدا و كلمه او بود كه آن را بر مريم القا فرمود. گفتند چگونه ممكن است انسانى بى‌پدر به دنيا آيد؟ قرآن در اين باره نازل شد كه مَثَل عيسى، مثل آدم است.
چون گفتگو دراز گرديد رسول خدا (ص) به حكم خدا فرمود: ما و شما پسران، زنانمان و خودمان مباهله مى‏كنيم تا دروغگويان مشمول لعنت الهى گردند.
در آن روز كه بيست و چهارم و به قولى بيست و يكم ذوالحجه بود، رسول خدا با على مرتضى و فاطمه زهرا و حسن و حسين عليهم السلام براى مباهله بيرون شدند.
ترسايان چون شكوه و جلال آن بزرگواران را ديدند، ترسيدند و از مباهله چشم پوشيدند و با رسول خدا (ص) مصالحه كردند و جزيه پذيرفتند.