ایرن‏آن

وظيفه ما در ماه مبارك رمضان

دعا و نيايش
دعا، خواندن خداي بزرگ و از او ياري خواستن است؛ يعني پيوند با آفريدگار توانا و حكيم در غم و شادي، راحتي و گرفتاري و در همه لحظه‏هاي زندگي. خداوند از آدمي مي‏خواهد كه او را بخواند تا اجابتش كند و خود مي‏فرمايد:

قُلْ ما يَعْبَوءُا بِكُمْ رَبّي لَوْ لا دُعاوءُكُمْ. (فرقان: 77)

اي پيامبر! بگو اگر دعا نكنيد و خداوند را نخوانيد، پروردگار من به شما هيچ اعتنايي نخواهد كرد.

دعاهايي كه از ائمه معصومين عليهم‏السلام درباره روزها و شب‏هاي باشكوه ماه رمضان برجاست، از بزرگ‏ترين نعمت‏هاي الهي و جلوه‏هاي جمال و جلال خداي بزرگ پرده برمي‏دارد و بدون شك، چنين روح عارفانه و دعاهاي كمال‏آفريني را در هيچ يك از ديگر مكتب‏ها و دين‏ها نخواهيم يافت. رمضان، بهار دعاست و آن‏گاه كه روزه‏دار به دعا رو مي‏كند، از زيباترين لحظه‏هاي زندگي اوست. پيامبراكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله درباره دعا كردن در ماه رمضان مي‏فرمايد:

وَ ارْفَعُو اِلَيْه اَيْديَكُمْ بالدُّعا في اوقاتِ صَلَواتِكُمْ، فاِنّها اَفْضَلُ السّاعاتِ يَنْظُرُاللّهُ عزّو جلَّ فيهابالرَّحْمَةِ اِلي عبادِهِ.

هان اي مردم! در ماه رمضان و هنگام نماز، دست‏هاي‏تان را به سوي پروردگار متعال بلند كنيد كه چنين لحظه‏هايي، بافضيلت‏ترين زمان زندگي شماست كه در آن هنگام، خداوند با ديده محبت به بندگان نگاه مي‏كند.

همچنين از امام علي عليه‏السلام در اين باره نقل است:

بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاي زياد. دعاي شما دافع بلاي شماست و استغفار شما از بين‏برنده گناهان است.

به صفاي دل رندان صبوحي‏زدگان بس گره‏ها كه به مفتاح دعا بگشايند

حافظ



توبه و آمرزش‏خواهي
رمضان، ماه آمرزش و بازگشت است. بي‏شك، هر انساني در زندگي‏اش آلودگي‏هايي داشته است و حال در رمضان، فرصت دارد با روزه، جان خود را شست‏وشو دهد و در خلوت سحرها، با توبه و استغفار، روح خويش را جلا بخشد. آن‏كه در اين ماه تنها براي خدا روزه بدارد و از گذشته خويش پشيمان باشد و به واقع از كارش برگردد، شامل عفو الهي خواهد شد.

پيامبر گرامي اسلام در خطبه شعبانيه مي‏فرمايد:

اَيُّها الناسُ إِنَّ اَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِاَعْمالِكُم فَفُكُّوها بِاسْتِغفاركُمْ.

اي مردم! راستي كه جان‏هاي شما در گرو عمل‏هاي شماست. پس آن را با استغفار، آزاد كنيد و از گرو بيرون آوريد.

نيز فرمود:

ماه رمضان، ماه خداي عزوجل است، ماه توبه و بازگشت به سوي خداست و ماه عفو و آمرزش، ماه آزادي از آتش و دست‏يابي به بهشت است.

همچنين امام علي عليه‏السلام ، مسلمانان را به كثرت استغفار در ماه رمضان فرا مي‏خواند و مي‏فرمود:

بر شما باد كه در رمضان بسيار استغفار و دعا كنيد. دعا سبب دفع بلا از شما مي‏شود و بر اثر استغفار، گناهان شما محو خواهد شد.


تلاوت قرآن
قرآن، پيام خدا براي هدايت مردم و سفره نعمت الهي است كه به روي همه بندگان گسترده است. قرآن، كتاب رمضان و ره‏آورد ماه خداست. قدسيان بلندپرواز، در طول ماه رمضان با نواي قرآن نغمه‏خواني مي‏كنند و عاشقان خدا با خواندن آيه‏هاي روح‏بخش قرآني، نواي عشق سر مي‏دهند و شبستان وجودشان را در پرتو انوار قرآن مجيد روشن و پرنشاط مي‏سازند.

رسول رحمت مي‏فرمايد:

مَنْ تَلا فيه آيةٌ مِنَ القرآنِ كان لَهُ مِثلُ اَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقرآنَ في غيرِه مِنَ الشُّهُور.

اگر كسي در اين ماه (رمضان) يك آيه از قرآن تلاوت كند، ثوابش مانند كسي است كه در غير رمضان يك ختم قرآن كرده باشد.

ايشان در روايتي ديگر مي‏فرمايد:

شَهْرُ رمضان شَهْرُاللّه عَزّ و جلّ اَلا فَاجْتَنِبوا فيه كُلَّ حَرامٍ و اَكْثِرُوا فيهِ مِنْ تِلاوَةِ الْقُرآن.

ماه رمضان، ماه خداي عزوجل است.هان! در اين ماه از هر حرامي دوري جوييد و در اين ماه بسيار قرآن بخوانيد.

اينكه خداوند، قرآن را براي هدايت بندگانش در ماه رمضان بر پيامبرش نازل كرده، گوياي عظمت و ارزشمندي ماه رمضان است. پس آيا شايسته نيست بيش از هميشه در ماه رمضان، اين كتاب هدايت و نجات را تلاوت كنيم.


عبادت و بندگي در قالب نماز
رمضان، فرصت عبادت و بندگي عاشقانه‏تر و راز و نياز عارفانه‏تر با معبود بي‏همتا است. در اين ماه از روزه‏داران خواسته شده است با خضوع و فروتني بيشتر، نمازها را به‏جا آورند و به برپايي نمازهاي مستحبي بيش از پيش همت گمارند. پيامبر گرامي اسلام در تشويق به عبادت بيشتر در اين ماه مي‏فرمايد:

وَ مَنْ تَطَوَّعَ فيه بِصَلوةٍ كَتَبَ اللّهُ لَهُ بَراءةً مِنَ النّار.

و هر كس در اين ماه رمضان، نماز مستحبي به جا آورد، خداوند براي او برائت از آتش دوزخ خواهد نوشت.

آن بزرگوار در سخن ديگر فرمود:

هر كس از شما در اين ماه دو ركعت نماز براي نماز خداوند عزيز و بزرگ بخواند، خداوند او را خواهد آمرزيد.

از امام صادق عليه‏السلام روايت مي‏كنند:

همواره پيامبر چون ماه رمضان فرا مي‏رسيد، نمازهاي بيشتري به جاي مي‏آورد. من نيز در ماه رمضان چنين كاري انجام مي‏دهم و شما نيز چنين كنيد.

نماز، برقراري ارتباط با ذات لايزال الهي و «سير الي اللّه» است. آدمي به بركت نماز، سبك‏بال و رها از بندهاي دنيا، زنگار گناه و نافرماني‏اش را مي‏زدايد. بهترين زمان براي درك بهتر ارزش نماز، ويژه ماه مبارك رمضان است؛ زيرا افزون بر همه آثار ذاتي نماز، پاكي و صفاي نفس و نزاكت ويژه ماه رمضان نصيب بنده مي‏شود. در نتيجه، نماز اين ماه، انسان را به اوج پيشرفت و تعالي مي‏رساند. پيامبر گرامي اسلام مي‏فرمايد:

الصَّلوةُ خَيْرُ مَوْضُوعٍ فَمنْ شاءَ اسْتقَلَّ وَ مَنْ شاءَ اسْتَكْثَرَ.

نماز، بهترين موضوع و والاترين عمل است. حال هر كس كه مي‏خواهد ـ نمازهاي مستحبي ـ را كمتر و هر كس مي‏خواهد، بيشتر به‏جا آورد.


افطاري دادن
افطاري دادن به روزه‏داران و ميزباني از اين بندگان شايسته، از سنت‏هاي نخستينِ مسلمانان در ماه رمضان است و افزون بر آنكه پاداش فراواني براي افطاردهنده به همراه دارد، در ايجاد هم‏دلي و اتحاد ميان مسلمانان بسيار مؤثر است. پيامبر گرامي اسلام با سفارش به افطاري دادن به روزه‏داران مي‏فرمايد:

اَيُّها النّاسُ مَنْ فَطَرَ مِنْكُمْ صائِماً مُؤْمِناً مِنْ هَذَا الشَّهرِ كان لَهُ بذلك عنداللّه عِتْقُ رَقَبةٍ و مَغْفِرَةٌ‏لما مَضي مِنْ ذُنُوبِهِ.

اي مردم! هركس از شما مؤمن روزه‏داري را در اين ماه افطاري دهد، در مقابل اين عمل، براي او ثواب آزاد كردن بنده و آمرزش گناهان گذشته‏اش در نظر گرفته مي‏شود.

عرض كردند: يا رسول‏اللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله براي همه ما مقدور نيست كه به يك روزه‏دار افطاري بدهيم. پيامبر فرمود: «بترسيد از آتش دوزخ (بهانه‏جويي نكنيد) و يكديگر را افطاري دهيد، اگرچه به نصف خرمايي باشد يا جرعه آبي. روزه او را باز كنيد و به اين ثواب بزرگ برسيد».

امام كاظم عليه‏السلام نيز مي‏فرمايد:

فِطْرُك لِأَخيكَ و اِدخالُكَ السُّرورَ عَليْه اَعْظَمُ مِنْ اَجْرِ صِيامِكَ.

افطاري دادن به برادر مسلمانت و ايجاد سرور در قلب او، از ثواب روزه‏ات بزرگ‏تر است.

روزه‏داران با پيروزي بر هواي نفس، قلب‏هاشان را از هرگونه كينه و تفرقه پاك مي‏سازند و كدورت‏هايي را كه منشأ شيطاني دارند، به صفا و صميميت تبديل مي‏كنند. بدين ترتيب، ماه رمضان، فرصتي طلايي براي اين دگرگوني‏هاست.



رسيدگي به محرومان
يكي از ثمره‏هاي روزه‏داري، برانگيختن حس هم‏دردي با مستمندان و هم‏نوعان تهي‏دست است. آنان كه زندگي آسوده‏اي دارند و رنج فقر و تنگ‏دستي و طعم گرسنگي را نچشيده‏اند، همواره از حال مستمندان بي‏خبر مي‏مانند. حال در اين ميان، به مدد روزه، اين غفلت و سرخوشي تلخ از آنان دور مي‏شود. پيامبراكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم يكي از برنامه‏هاي سازنده ماه رمضان را صدقه و انفاق به مستمندان مي‏داند و مي‏فرمايد: «تَصَدَّقُوا عَلي فُقرائِكُمْ وُ مساكينِكُمْ؛ به فقيران و مسكينان خود [در اين ماه [صدقه دهيد.»

صادق آل محمد صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز مي‏فرمايد: «كسي كه در ماه رمضان صدقه‏اي بدهد، خداوند هفتاد نوع بلا و گرفتاري را از او دفع خواهد كرد.» از حضرت رضا عليه‏السلام نيز روايت مي‏شود: «كسي كه هنگام افطار، قرص ناني را به مستمندي صدقه دهد، خداوند، گناه او را خواهد آمرزيد».

در بعضي از روايت‏ها آمده كه ماه رمضان، بهار نيازمندان است. بنابراين، پيروان صادق نبوت و امامت بايد بكوشند كه ماه رمضان را بهاري پرطراوت براي مستمندان بسازند و با كمك‏هاي مادي و معنوي خود به آنان، رونق و صفايي تازه در آنان ايجاد كنند و رنج و اندوه نداري را از چهره‏شان بزدايند و به تنگ‏دستي آنان رضا ندهند. پيامبر گرامي اسلامي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «ماه شعبان، ماه من و ماه رمضان، ماه خداي تعالي است و آن، بهار فقيران و تنگ‏دستان است.»

از آن بزرگوار در روايتي ديگر نقل مي‏شود: «در ماه رمضان، شش صفت نيكوست كه يكي از آنها صدقه نهاني است».



صله ارحام
در اسلام به صله رحم بسيار سفارش شده است و آنان كه اين عمل شايسته را وانهادند، به شدت نكوهش مي‏شوند. رسول گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، روزه‏داران را به انجام دادن اين عمل در ماه مبارك رمضان فرامي‏خواند و مي‏فرمايد:

كسي كه در اين ماه با خويشان خود پيوند و به آنان احسان كند، خداوند، او را به رحمت خود پيوند دهد در روزي كه خداي را ملاقات كند و كسي كه در اين ماه قطع رحم كند و از خويشان خود ببرد، خداوند در آن روز كه اين بنده با او ديدار مي‏كند، رحمت خود را از او قطع خواهد كرد.

در منطق اسلام، تعبيرهاي بسيار زيبا و پرمعنايي درباره اهميت صله رحم آمده است، براي نمونه، حضرت علي عليه‏السلام در وصيتي بسيار ارزشمند به فرزندش، امام حسن مجتبي عليه‏السلام فرمود:

خويشانت را گرامي بدار؛ زيرا آنان بال تو هستند كه با آن پرواز مي‏كني و اصل و ريشه تو هستند كه به آن برمي‏گردي و دست تو هستند كه با آن حمله مي‏كني.

گرچه بر اساس آموزه‏هاي ديني، صله ارحام وظيفه‏اي عام براي مسلمانان است، به پاي‏بندي آن در ماه رمضان بيشتر سفارش شده است.


دوري از گناهان
پرهيزكاري، در تربيت و سازندگي نقش بسيار ارزنده‏اي دارد. براي رسيدن به گوهر پارسايي، بهترين كار در ماه رمضان، پرهيز از گناهان است. پيامبر بزرگوار اسلام در خطبه شعبانيه، فضيلت‏هاي ماه رمضان و روزه را براي مردم بيان فرمود. علي عليه‏السلام پرسيد: بهترين اعمال در اين ماه چيست؟ آن حضرت فرمود: «الْوَرَعُ عَنْ في مَحارِمِ اللّهِ؛ خودداري از گناهان».

يكي از نمونه‏هاي دوري از گناهان در ماه رمضان، حفظ زبان است. رسول‏خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مي‏فرمايد: «روزه‏دار در عبادت و بندگي خداست، اگرچه خوابيده باشد تا زماني كه غيبت مسلماني را نكند.» باز از آن حضرت نقل است: «كسي كه مسلماني را در ماه مبارك رمضان غيبت كند، پاداشي براي روزه‏اش نخواهد بود».

يكي ديگر از موارد كمك‏كننده بر دوري از گناه، نگه‏داري چشم از نگاه‏هاي نارواست. رسول‏گرامي اسلام در خطبه شعبانيه سفارش مي‏كند: «چشمان خودتان را از آنچه نگاه كردن به آن حلال نيست، بپوشانيد».

شايسته است در ماه مبارك رمضان كه ماه عروج و پرواز است، دست و پاي خويش را از غل و زنجير گناهان و ويژگي‏هاي ناشايست باز كنيم تا به قدرت بيشتري براي پرواز در ملكوت برسيم. اگر آدمي در اسارت گناه و بردگي نفس و بندگي دنيا باشد، لذت چنين پروازهاي معنوي را از دست خواهد داد. پس بكوشيم با راهيان نور، همراه و ماهي را با عرشيان هم‏سفره شويم. اميد است كه با درك كردن لذت معنوي آن، هيچ‏گاه به كدورت خاكي و آلودگي‏هاي دنيوي سرگرم نشويم.