سافت‌نيوز چيست و چگونه نوشته مي‌شود؟
به خاطر مخالفت شديد عده‌اي از روزنامه‌نگاران و نظريه‌پردازان عرصه نقد خبر با سافت نيوز، مي‌توان گفت سافت نيوز شكل تازه سبك تاريخي نيست و افزون بر آن، اگر از تصويرگرائي و جزئيات‌نگري در سافت نيوز بگذريم، ديگر هيچ چيز آن شبيه به سبك تاريخي نخواهد بود.
ابتدا چند نكته كلي را طرح مي‌كنم و بعد مي‌روم سر اصل مطلب: حضور سافت نيوز [نرم خبر](1) در عرصه خبر عمدتا يك اجبار بوده و نه يك انتخاب؛
ضرورت رقابت با رسانه‌هاي ديداري پخش مستقيم نظير سي‌ان‌ان، بي‌بي‌سي و ...
ضرورت رقابت با اينترنت كه تار وپود رويدادها را در يك چشم به هم زدن ارائه مي‌كند
دردسرهاي در انتظار ماشين چاپ نشستن و از دست دادن زمان در جهت كهنه شدن خبر كه راه حل آن تا حدودي تكيه به تحليل است (امكاني كه سافت نيوز در اختيار مي‌گذارد و هرم وارونه دشمن آن است)
زمانه عوض شده، بحث نرم افزار و سخت افزار مي‌تواند به نرم اخبار و سخت اخبار بينجامد
يك پرسش:
سافت نيوز همان سبك تاريخي است؟
به يك دليل ساده، يعني به خاطر مخالفت شديد عده‌اي از روزنامه‌نگاران و نظريه‌پردازان عرصه نقد خبر با سافت نيوز، مي‌توان گفت سافت نيوز شكل تازه سبك تاريخي نيست و افزون بر آن، اگر از تصويرگرائي و جزئيات‌نگري در سافت نيوز بگذريم، ديگر هيچ چيز آن شبيه به سبك تاريخي نخواهد بود.
خبر يا گزارش؟
سافت نيوز، خبر است يا گزارش؟
اگر سافت، گزارش بود كه اسمش را نيوز نمي‌گذاشتند!
اما در عين حال قبول دارم كه ماهيت سافت‌نيوز هنوز مبهم است نه براي ما، كه در دنيا هم هنوز بر سر ماهيت آن توافق روشني به چشم نمي‌خورد، البته در دنياي روزنامه‌نگاري مدرن، انتقادهاي ضد سافت‌نيوز به تكنيك و ساختار سافت‌نويسي مربوط نمي‌شود و مخالفان تيفوسي سافت نيوز دقيقا مي‌دانند كجا را هدف گرفته‌اند: روزنامه‌نگاري انتقادي متكي به سافت نويسي.
سافت نيوز + روزنامه نگاري انتقادي = آلياژ خطرناك!
روزنامه‌نگاري انتقادي (2) در واقع در قياس با جريان غالب روزنامه‌نگاري جهاني، يك نوع روزنامه‌نگاري آلترناتيو و راديكال است و اين براي كانون‌هاي قدرت و ثروت پديده خوشايندي نيست، چرا كه با اتكا به عناصر خبري تحليل (why) و تشريح (how) كه جزو تاكيدهاي نرم‌نويسي است، دست به افشاگري مي‌زند و باز از آنجائيكه در سافت نويسي به جاي تكيه به يك منبع رسمي، به چندين منبع استناد مي‌شود - كه مي‌توانند منابع غير رسمي هم باشند - غلظت مخالفت كانون‌هاي قدرت و ثروت با آن افزايش مي‌يابد، انها مي‌گويند سافت‌نيوز، دمكراسي را تضعيف مي‌كند.(3)
احتمالا با اين توضيحي كه دادم، ريشه مخالفت دولتمردان و روابط عمومي‌هاي دولتي در غرب هم با سافت‌نيوز روشن‌تر و معنادارتر مي‌شود.
اجازه بدهيد كمي بيشتر به ماهيت سافت‌نيوز نزديك شوم. گفتم كه ابتدا چند نكته كلي را طرح مي‌كنم و بعد خيلي زود مي‌روم سر اصل مطلب.
سافت نيوز: نماي متوسط
سافت نيوز، بر خلاف هرم وارونه، اسير زمان نيست و بيشتر به محركه‌هاي اصلي رويدادها و به سمت و سوي آنها مي‌پردازد، دست به تجزيه و تحليل مي‌زند، سعي مي‌كند راه حل پيشنهاد كند، از ضرورت تغيير مي‌گويد و جور ديگري هم نوشته مي‌شود تا مخاطب خسته نشود و با اشتياق سوژه را دنبال كند.
باز هم پرسش:
نوع نوشتن و به عبارت بهتر، سبك نوشتن يك خبر را خود رويداد تعين مي‌كند يا روزنامه‌نگار؟
حواستان باشد كه اين رويداد و ماهيت آن است كه سبك نوشتن را به روزنامه‌نگار تحميل مي‌كند و انتخاب سبك در خبرنويسي، مثل همه عواملي كه تعيين كننده پوشش بهتر يك رويداد است (تازگي، دربرگيري، تمايل مخاطب، رقابت و ..) اختياري نيست.
بنابر اين، مي‌توان گفت كه بحث تقابل دو شيوه سخت‌نويسي و نرم‌نويسي اساسا يك بحث انحرافي و بي‌پايه است و اين رويداد است كه سبك نوشتن را به روزنامه‌نگار تحميل مي‌كند.
چطور بايد نوشت؟
دارم به اصل مطلب نزديك مي‌شوم. برويد اگر هست براي خودتان يك فنجان چاي يا قهوه بياوريد.
- آمديد؟ ....
نوشتن به شيوه سافت نيوز آسان است به شرط اينكه آداب آنرا درست فرا بگيريم.
فرض من در اين نوشته بر آن است كه خواننده اين متن از پيش با نوشتن به سبك هرم وارونه آشناست. پس با اين پيش فرض ابتدا بايد بگويم:
1. نوشتن به شيوه سافت‌نيوز مناسب پوشش رويدادهائي نيست كه ظرف 72 ساعت معروف روزنامه‌نگاري نوشتاري رخ مي‌دهند(ديروز، امروز و فردا) زيرا براي پوشش رويدادهائي از اين دست، فرصت مانور نداريم و بايد هر چه سريع تر آنها را نوشت.
به ديگر زبان اگر رويداد تحت پوشش شما مربوط به روز قبل يا امروز و يا مربوط به فردا است، بهترين سبك براي نوشتن آن همان هرم وارونه است (دايناسورها هنوز طرف توجه هستند! دليل: پارك ژوراسيك!)
2. اعتراف مي‌كنم كه حتي رويدادهاي مربوط به 72 ساعت را هم مي‌شود به شيوه سافت نوشت، اما براي تازه‌كارها بسيار پر ريسك است. (يعني دارم تا حدودي اعترافم را پس مي‌گيرم!)
ساختار دايره‌اي شكل سافت نيوز:
سافت‌نيوز برخلاف هرم وارونه كه اسمش هم قيافه آن است، ساختاري دايره‌اي شكل دارد.
به عبارت بهتر اگر بخواهم تصويري كلي از سافت‌نيوز به دست دهم، به اين صورت خواهد بود:
پيكان سياه در اين تصوير نقطه شروع نوشتن است و پيكان‌هاي سفيد مسيري است كه نوشتن در آن ادامه مي‌يابد.
توضيح بيشتر: در سافت نيوز بايد خبرتان را جائي ختم كنيد كه آنرا شروع كرده‌ايد. يعني اهميت پاراگراف آخر در سافت نيوز به همان اندازه پاراگراف اول است و اين حالت برخلاف هرم وارونه است كه هر چه به انتهاي آن مي‌رويد به دادن اطلاعات كم اهميت مي‌پردازيد.
عبارات "شايان ذكر است " و "لازم به يادآوري است " كه خاطرتان هست!؟ (يعني دارم ته مي‌كشم!)
پس تكرار مي‌كنم كه در سافت‌نيوز بايد خبرتان را در جائي به پايان برسانيد كه آنرا آغاز كرده‌ايد.
هنوز گنگ است؟
بيشتر توضيح مي‌دهم ، اصلاً با يك مثال چطوريد؟
فرض كنيد پاراگراف اول من در خبري كه مي‌خواهم آنرا سافت بنويسم اين باشد:
"حتي با معيارهاي عراقي‌ها هم امروز خونين‌ترين روز بغداد بود. "
خوب حالا با اين شروع بايد بعد از ارائه اطلاعات مربوط به رويداد به فكر پايان بندي خبر بود كه گفتم به اندازه شروع آن اهميت دارد.
"آيا روزهاي خونين‌تري در راه است؟ "
اين مي‌تواند يك پايان بندي مناسب باشد، چون به همان بحث پاراگراف اول مربوط است.
"امروز بايد در تاريخ بغداد دفن شود و به آينده كشانده نشود. آيا عراقي‌ها در معيارهايشان تجديد نظر خواهند كرد؟ "
خوب اين هم يك پايان بندي مناسب ديگر است كه مثل پايان بندي قبلي باز هم به همان بحث پاراگراف اول مربوط مي شود و اين يعني ساختار دايره‌اي و بازگشت به نقطه آغازين خبر در سبك سافت نيوز.
عناصر تشكيل دهنده سافت نيوز:
سافت نيوز از چند عنصر اصلي تشكيل مي‌شود كه در زير يك به يك به آنها مي‌پردازم و سعي مي‌كنم معرفي اين عناصر را با ارائه مثال‌هاي عملي همراه كنم.
فقط اضافه كنم كه مواد مورد استفاده‌ام در نوشتن اين خبر به سبك سافت نيوز، علي القاعده فرضي هستند و هر گونه شباهت اشخاص زمان‌ها و مكان‌ها، كاملا تصادفي است!
1. راوي اول شخص:
حرفه‌اي‌هاي سافت نويس ترجيح مي‌دهند خبرشان را از ابتدا تا انتها به شيوه راوي اول شخص بنويسند كه به آن شيوه شاهد عيني(4) هم مي‌گويند.
"من در پايتخت عراق بودم، در قلب خونين‌ترين روز بغداد. هجده عراقي در آتش انفجار سوختند. نمي‌دانم چند مجروح را از ميانه راه بيمارستان به گورستان شهر برده‌اند..... "
اين شروعي ديگر براي همان خبر فرضي مورد بحث است كه اين بار به شيوه راوي اول شخص كليد خورده است.
نوشتن به شيوه راوي اول شخص كاري بسيار دشوار است و در واقع شايد هم دشوارترين بخش سافت نويسي باشد و به همين خاطر هم هست كه فقط و فقط حرفه‌اي‌هاي نامدار به اين شيوه مي‌نويسند و تازه‌كارها همان روايت سوم شخص را اما با ادبياتي غير كليشه‌اي دنبال مي‌كنند.
2. چند منبعي بودن:
سافت نيوز برخلاف هرم وارونه كه عمدتا فقط به اتكاي يك منبع نوشته مي‌شود و آن منبع هم غالبا يك سخنگوي رسمي است، با اتكا به منابع متعدد نوشته مي‌شود كه الزاما هم منابع رسمي نيستند و غالبا آميزه‌اي از منابع رسمي و غير رسمي در آن حرف مي‌زنند. (حرفه‌اي‌ها و آلترناتيوها براي ضربه زدن بهتر به روايت‌هاي رسمي از رويدادها عمدتا به منابع غير رسمي تكيه مي‌كنند)
"عبدالقادر سمير 63 ساله كه شيشه‌هاي رستورانش در اثر انفجار فروريخته؛ درباره اين انفجار كه ساعت 11:10 دقيقه صبح شنبه در ضلع شرقي ميدان تحرير بغداد رخ داد مي‌گويد : "صداي فريادها، شوك انفجار را بيشتر كرد و من خودم چند مجروح را قبل از اينكه امبولانس‌ها برسند با كمك مردم به بيمارستان فرستاديم. "
"هدف اصلي اين انفجار يك كاروان نظامي بوده است " اين را سخنگوي سفارت آمريكا در بغداد مي‌گويد كه به ماشين محكوميت تبديل شده است. او دقايقي پس از انفجار، اين بمب گذاري را محكوم كرد.
از هنگام تشكيل دولت جديد عراق، اين كشور دستخوش موج حملات انتحاري بوده و در جريان اين حملات تاكنون دستكم 370 نفر كشته و صدها نفر مجروح شده‌اند.
"برادران شما از سازمان القاعده، يك خودروي بمب‌گذاري شده را در ميدان تحرير در بغداد قرار دادند كه منجر به انهدام چند خودرو اشغالگران و هلاكت شماري از نظاميان آنان شد "
اين سطور از بيانيه‌اي است كه از سوي گروه تروريستي ابومصعب الزرقاوي در يك پايگاه اينترنتي منتشر شده و خبرگزاري فرانسه آنرا از دبي مخابره كرده است. براي دستگيري ابومصعب الزرقاوي 25 ميليون دلار جايزه تعيين شده است.
اما بشار الحسن عضو سازمان پزشكان بدون مرز و پزشك بيمارستاني كه چند تن از مجروحان در آن بستري شده‌اند، مي‌گويد: " تا به حال در چند كانون بحراني جهان بوده‌ام، اما اين قدر فاجعه پياپي را در هيچ كجا نديده‌ام . "
حالا بيائيم منابع خبري مورد استفاده را تا اينجا مرور كنيم: عبدالقادر سمير، سخنگوي سفارت آمريكا، سازمان القاعده، خبرگزاري فرانسه و بشارالحسن پزشك.
3. پس زمينه‌ها:
يكي ديگر از عناصر مورد استفاده در سافت نيوز، پس زمينه يا همان "بك گروندر "(5) است. پس زمينه در سافت نويسي، برخلاف هرم وارونه كه فقط در پايان خبر مي‌آيد تا بعد هم به خاطر كمبود جا از انتهاي خبر حذف شود! (چه نقش با شكوهي!) در سراسر خبر پراكنده است.
پس زمينه‌ها به كمك سافت نيوز مي‌آيند تا گره‌هاي كور را باز كنند، جزئيات بيشتري از زمان‌ها، مكان‌ها و آدم‌ها به خواننده بدهند و گاه خبر را رنگ آميزي كنند تا از كسالت و تكرار بكاهند و رويداد را بهتر توصيف كنند.
آيا در همين خبر پس‌زمينه داشتيم؟
بله، داشتيم، زياد هم داشتيم: خونين‌ترين روز، 63 ساله، ضلع شرقي ميدان تحرير، دقايقي پس از انفجار، 370 كشته و صدها نفر مجروح، 25 ميليون دلار جايزه و عضو سازمان پزشكان بدون مرز.
4. نقل قول مستقيم:
نقل قول مستقيم هم از ديگر عناصر سازنده و مورد اتكاي سافت نويسي است. از ديدگاه هواداران سافت نيوز، نقل قول مستقيم به خبر جان مي‌دهد و حضور عامل انساني را در آن تقويت مي‌كند. نقل قول مستقيم براي سافت نيوز حكم صداي سوژه را در خبر نويسي راديوئي دارد.
آيا در همين خبر نقل‌قول مستقيم داشتيم ؟
داشتيم، چند بار هم داشتيم:
"صداي فريادها، شوك انفجار را بيشتر كرد و من خودم چند مجروح را..... "
"هدف اصلي اين انفجار يك كاروان نظامي بوده است "
"برادران شما از سازمان القاعده، يك خودروي بمب‌گذاري شده را در ميدان تحرير... "
" تا به حال در چند كانون بحراني جهان بوده‌ام، اما اين قدر فاجعه..... . "
5. زبان غير رسمي:
زبان سافت نيوز، خشك و رسمي نيست . در مرحله اول، اين حضور نقل‌قول هاي مستقيم است كه از بار رسمي بودن واژه‌ها و كليشه‌هاي رايج در خبر نويسي كم مي‌كند.
خود روزنامه‌نگار هم در مرحله بعد با پرهيز از تكرار واژه‌ها و با استفاده از واژه‌هاي بديع‌تر و حتي با استفاده نسبي از چاشني طنز از شدت رسميت زبان خبر مي‌كاهد.
بايد مواظب باشيد كه در كاربرد زبان غير رسمي دچار افراط نشويد. اين يكي از پاشنه آشيل‌هاي سافت نيوز است
انگار يادم رفت بقيه خبر را ادامه بدهم. كجا بوديم !؟
(نمونه اي از زبان غير رسمي!)
راجر نواك، تحليلگر امور خاورميانه مي‌گويد: "اگر چه كارشناسان مشغول بررسي اين نكته هستند كه انفجار كار عوامل وفادار به دولت سابق صدام بوده يا پيكارجويان اسلام‌گرايي كه احتمالا با شبكه القاعده به رهبري اسامه بن لادن در ارتباط هستند، اما نوع انتخاب اهداف، خلاقيت در طراحي و اجراي عمليات انفجاري كه با استفاده از وسائل مختلف صورت مي‌گيرد؛ شماري از صاحبنظران را به انديشه احتمال دست داشتن دخالت خارجي واداشته است. "
اگر چه هر حدس و گماني در اين زمينه مي‌تواند رنگي از واقعيت به خود بگيرد، اما نبايد از نقش شماري از اتباع سعودي و ديگر پيكارجويان اسلامگرا گذشت كه به شكل فزاينده‌اي وارد عراق مي‌شوند، تا علاوه بر فرار از پيگرد قضايي در كشورهاي خود، به صف نيروهاي جهادي بپيوندند كه عراق را جبهه جديدي براي جهاد عليه آمريكا يافته‌اند.
باور كنيم كه انفجار امروز بايد در تاريخ بغداد دفن شود و به آينده كشانده نشود. آيا عراقي ها در معيارهايشان تجديد نظر خواهند كرد؟
6. تحليل
بله، تابوي تحليل! نه براي سافت نيوز؛ براي هرم وارونه.
تحليل كردن در سافت نيوز رايج است. تحليل يكي از عناصر سافت نويسي است. اما در اين‌كار هم افراط نكنيد، كار دستتان مي‌دهد.
آيا در همين خبر تحليل داشتيم؟
بله داشتيم، سه گونه هم داشتيم.
ماشين محكوميت (تحليل از طريق پس زمينه نويسي)
"اگر چه كارشناسان مشغول بررسي هستند ...... اما نوع انتخاب اهداف، خلاقيت در طراحي و اجراي عمليات انفجاري... شماري از صاحب نظران را به انديشه احتمال دست داشتن دخالت خارجي واداشته است. "(تحليل از زبان يك منبع خبري ديگر)
"اگر چه هر حدس و گماني در اين زمينه مي تواند، رنگي از واقعيت به خود بگيرد، اما نبايد از نقش شماري از اتباع سعودي و.... "( تحليل از زبان راوي خبر)
راستي شما كه انتظار نداريد امروز با خواندن يك مقاله درباره نوشتن سافت نيوز همه چيز را در اين زمينه فرا بگيريد و فردا هم جايزه پوليتزر روزنامه‌نگاري را بگيريد!؟
من اميدوارم بزودي خواننده كتاب‌هايي باشم كه همكارانمان در زمينه سافت نيوز تاليف و ترجمه خواهندكرد.
حالا اجازه بدهيد يك تيتر بزنيم و كل خبر را يكجا داشته باشيم تا ببينيم چه از آب در آمده، هر چه از كار درآمده باشد خوب است!
خونين ترين روز بغداد
پيامي از اينترنت؛ رنگي از واقعيت
من در پايتخت عراق بودم، در قلب خونين ترين روز بغداد. هجده عراقي در آتش انفجار سوختند و نمي دانم چند مجروح را از ميانه راه بيمارستان به گورستان شهر برده اند.
عبدالقادر سمير 63 ساله كه شيشه‌هاي رستورانش در اثر انفجار فروريخته درباره اين انفجار كه ساعت 11:10 دقيقه صبح شنبه در ضلع شرقي ميدان تحرير بغداد رخ داد، مي‌گويد: "صداي فريادها، شوك انفجار را بيشتر كرد و من خودم چند مجروح را قبل از اينكه امبولانس‌ها برسند با كمك مردم به بيمارستان فرستاديم. "
"هدف اصلي اين انفجار يك كاروان نظامي بوده است " اين را سخنگوي سفارت آمريكا در بغداد مي‌گويد كه به ماشين محكوميت تبديل شده است. او دقايقي پس از انفجار، اين بمب‌گذاري را محكوم كرد.
از هنگام تشكيل دولت جديد عراق، اين كشور دستخوش موج حملات انتحاري بوده و در جريان اين حملات تاكنون دستكم 370 نفر كشته و صدها نفر مجروح شده‌اند.
"برادران شما از سازمان القاعده، يك خودروي بمب‌گذاري شده را در ميدان تحرير در بغداد قرار دادند كه منجر به انهدام چند خودرو اشغالگران و هلاكت شماري از نظاميان انان شد "
اين سطور از بيانيه‌اي است كه از سوي گروه تروريستي ابومصعب الزرقاوي در يك پايگاه اينترنتي منتشر شده و خبرگزاري فرانسه آنرا از دبي مخابره كرده است. براي دستگيري ابومصعب الزرقاوي 25 ميليون دلار جايزه تعيين شده است.
اما بشار الحسن عضو سازمان پزشكان بدون مرز و پزشك بيمارستاني كه چندتن از مجروحان در آن بستري شده‌اند، مي‌گويد: " تا به حال در چند كانون بحراني جهان بوده‌ام، اما اين قدر فاجعه پياپي را در هيچ كجا نديده‌ام . "
راجر نواك، تحليلگر امور خاورميانه مي‌گويد: "اگر چه كارشناسان مشغول بررسي اين نكته هستند كه انفجار كار عوامل وفادار به دولت سابق صدام بوده يا پيكارجويان اسلام‌گرايي كه احتمالا با شبكه القاعده به رهبري اسامه بن لادن در ارتباط هستند، اما نوع انتخاب اهداف، خلاقيت در طراحي و اجراي عمليات انفجاري كه با استفاده از وسائل مختلف صورت مي‌گيرد؛ شماري از صاحبنظران را به انديشه احتمال دست داشتن دخالت خارجي واداشته است. "
اگر چه هر حدس و گماني در اين زمينه مي‌تواند رنگي از واقعيت به خود بگيرد، اما نبايد از نقش شماري از اتباع سعودي و ديگر پيكارجويان اسلامگرا گذشت كه به شكل فزاينده‌اي وارد عراق مي‌شوند، تا علاوه بر فرار از پيگرد قضايي در كشورهاي خود، به صف نيروهاي جهادي بپيوندند كه عراق را جبهه جديدي براي جهاد عليه آمريكا يافته‌اند.
باور كنيم كه انفجار امروز بايد در تاريخ بغداد دفن شود و به آينده كشانده نشود. آيا عراقي ها در معيارهايشان تجديد نظر خواهند كرد؟
حالا كنار فنجان، قوري‌تان را اضافه كنيد. نوبت شماست كه يك خبر فرضي را بنويسيد. حتي اگر حوصله و وقتتان زياد است دنبال من نباشيد كه درباره آنچه نوشته‌ايد نظر بدهم. من از هرم وارونه هزاران نوستالژي دارم!!
Soft News
Critical Journalism
Soft News, the Rise of Critical Journalism, and How to Preserve Democracy
Erin Merriman, EDGE, Spring Quarter, June 6, 2003
www.stanford.edu/class/e297a/Soft News.htm
Eyewitness
Backgrounder
نويسنده:دكتر يونس شكرخواه