داروها و فناوري نوين نانو
نانوداروها نسبت به داروهاي معمولي از جهت‌هاي گوناگوني برتري دارد؛ ازجمله كاهش اثرات جانبي، دارو تجويز مقادير كمتر دارو، خلوص بالاتر، گزينش‌پذيري بيشتر در بافت هدف وسهولت دريافت آن.
نانوداروها نسبت به داروهاي معمولي از جهت‌هاي گوناگوني برتري دارد؛ ازجمله كاهش اثرات جانبي، دارو تجويز مقادير كمتر دارو، خلوص بالاتر، گزينش‌پذيري بيشتر در بافت هدف وسهولت دريافت آن. اما مشكلات پيش روي اين دسته داروها در صنعت داروسازي قيمت بالاي آنها وعدم تقبل هزينه آن توسط شركت‌هاي بيمه، آشنايي كم مردم و باورآنها جهت اثرات احتمالاً مضر زيست محيطي و انساني اين داروهاست.
صنعت دارويي، امروزه صنعتي عظيم و روزبه روز در حال گسترش مي‌باشد. داروهاي مختلف از داروهايي مانند داروهاي كاهنده كلسترول گرفته تا داروهاي افزايش‌دهنده اشتها مورد تقاضاي مردم هستند. باچنين افزايش پايه مشتريان وتقاضا، اين صنعت ناچار به گسترش است.
همانگونه كه داروها پيچيده ترمي‌شوند، خواص سمي آنان نيز افزايش مي‌يابد. روش‌هاي جديدي براي پخش دارو در بدن لازم است تا آنان تنها به بخش هدف در بدن برسند. داروها مي‌توانند به صورت بلعيدني، موضعي، وريدي، يا تنفسي و.... تجويز شوند. هر روش منافع و ضررهايي دارد. وقتي يك داروبه وسيله دهان دريافت مي‌شود، قسمتي از آن توسط اسيد معده، نمك‌هاي صفراوي يا متابوليسم به وسيله باكتري‌هاي دستگاه گوارش تجزيه مي‌شود.
اين روش متداول و ساده براي استفاده افراد عادي است. تجويز موضعي معمولاً جهت درمان در بخش‌هاي پوشش سطحي بدن استفاده مي‌شود. تجويز دارو از طريق مقعد براي كودكان و خردسالان گاه مفيد است. بيماران مبتلا به آسم يا مشكلات عفوني تنفسي ممكن است از داروهاي استنشاقي استفاده كنند. اين گزينه‌ها براي توزيع و پخش دارو همواره در دسترس هستند.
با اين وجود، تجويز داروها در اين روش‌ها به وسيله نانو تكنولو ژي به سرعت در حال دگرگوني است و ناگزيرصنعت داروسازي را به سرعت دربرمي‌گيرد. داروهاي امروزي مشكلات زيادي دارند كه ممكن است به وسيله نانو تكنولوژي حل شود. وقتي كسي ايبوپروفن را براي سردرد مصرف مي‌كند، اين داروها تنها مغز بيمار را كه مرتبط با سردرد است را هدف قرار نمي دهد، اين دارو تمام بخش‌هاي بدن شخص را كه با اين دارو در تماس قرار مي‌گيرد، تحت تأثير قرارمي‌دهد. داروهاي نانو قادر خواهند بود به طور ويژه نسوج خاصي را در بدن؛ هدف قرار دهند و به تنهايي بر روي آنها اثر گذارند. اخيراً دارودرماني بسياركم بازده شده است، براي توضيح اين مطلب اجازه دهيد يك بيماري را تصور كنيم كه به عفونت باكتريايي درگوش داخلي يا مياني مبتلا است. معمول‌ترين روش درمان تجويز آنتي بيوتيك‌هاي خوراكي وسيع الطيف براي چند روز است. پس از وارد شدن داروها به معده اسيد معده بخشي از داروها را قبل از آنكه به اثني‌عشر برسد تجزيه مي‌كند. نمك‌هاي صفراوي از كيسه صفرا به داخل اثني عشر برسد ترشح مي‌شود كه موجب تجزيه بيشتر مقدار ديگري از داروها، قبل از رسيدن به روده كوچك مي‌شوند. برخي داروها كه از تاثيرات معده واثني عشر سالم باقي مانده‌اند، در اثر حركت در مسير روده جذب بدن مي شود.
مشكل اين روش ها در اين هم هست كه نه تنها باكتري هاي موجود در گوش را از بين مي برد، بلكه ممكن است باكتري سينوس،گلو، معده، روده و....را نيز نابود كند و هنگامي كه درمان دارويي كاهش يابد، خطر تجمع باكتري‌هاي بيماري‌زا را در اين نسوج موجب مي‌شوند. آنتي بيوتيك‌ها تنها داروهايي نيستند كه چنين مسايل ناخواسته‌اي را درجذب نامناسب‌شان ايجاد مي‌كنند. گزينش‌پذيري جذب داروها بسيار ضعيف است، بطوري كه ميزان بيشتري دارو اغلب جهت درمان نياز است گر چه مسايل نامطلوبي را پيش روي دارد اما براي اين كه دارو بتواند موجب تخفيف علايم بيماري يا درمان شود، نيازاست. بيشترين اثرات جانبي داروها اين است كه در محل خواسته شده تجمع نمي‌يابند؛ از ديگر اثرات نامطلوب آنها مي‌تواند مربوط به نا خالصي‌هاي دارو باشند كه اغلب در حين ساخت دارو،محصولات ناخواسته‌اي از واكنش‌هاي شيميايي حاصل مي‌شود كه با محصول مورد نظر (دارو) مخلوط مي‌شوند. برخي اوقات اين دسته مواد سمي هستند و مي‌توانند ايجاد مشكل كنند.
اين دو مسئله مي‌تواند به وسيله نانو تكنولوژي حل شود. نانو كاتاليست‌هاي طراحي شده در مقياس مولكولي، گزينشي‌تر عمل مي‌كنند و تنها موجب ساخت مولكول داروي مورد نظر مي‌شوند.
مولكول‌هاي دارو مي‌تواند با نانو مواد براي تقويت اثر توزيع گزينشي دارو در بدن همراه شوند. نانو ذرات، سطح وسيعتري نسبت به حجم خود دارند، اين افزايش نسبي، افزايش حلاليت و سرعت جذب را موجب مي شود. تا اينجا جنبه‌هاي مثبت نانو داروها مد نظر بود اما چه موارد نا خواسته يا اثرات منفي از آنها ممكن است وجود داشته باشد؟ از آنجايي كه نانو ذرات، بسيار كوچكند، سلول‌هاي بدن ما ممكن است آنها را شناسايي نكنند. اين بدان است كه نانو ذرات ممكن است در بدن به صورت غير قابل تشخيصي وجود داشته باشد وراهي براي دفع آنها نباشند. اگر چه اين سناريو تخيلي است اما صدمات آن ممكن است.
بسياري از روش‌هاي توزيعي دارو در مقياس نانو، پيشنهاد شده‌اند، اما تعداد كمي از آنها با موقعيت همراه بودند. فارز(phares) يك كمپاني داروسازي است كه اولين سيستم پخش دارويي نانو را معرفي كرد. آنها راهي را كشف كردند كه داروهاي نسبتاً نا محلول در آب؛ در بدن ما از طريق نانو تكنولوژي محلول شوند. فسفوليپيدها اجزاي سازنده غشا سلول‌هاي ما هستند. آنها در بخشي از مولكول‌ها خود آبدوست و در بخش ديگر آبگريز هستند.
فارز از اين فسفوليپيدها؛ براي توزيع داروهاي نامحلول در آب استفاده كرده است. اين داروها با بخش آبگريز آنها در تماسند، درحالي كه پروتئين آبدوست فسفوليپيد در تماس با سيال غني از آب بدن است .اين ماتريكس ليپيدي ممكن است به صورت مايع در كپسول‌هاي ژلاتيني يا به صورت جامد در كپسول‌هاي سخت ژلاتيني جاي‌گزاري شده باشند،يا حتي به صورت قرص‌هاي فشرده ساخته شوند. اگر چه كاربردهايي از نانو تكنولوژي ممكن است سمي باشند اما كاربردهايي عظيم پزشكي مفيدي از آنها وجود خواهد داشت.
با توجه به پخش دارويي نانو مي بايست در تجويز آنها دقت شود، زيرا كه مقدار بسيار كمي از آنها براي اثر بخشي همان با داروهاي معمولي نياز است .همين ميزان استفاده كمتر موجب كاهش اثرات جانبي دارو مي شود براي اطفال اين دارو ها جهت بلعيده شدن آسا نتر است اما در طرفي مي بايست مردم متقاعد شوند كه اين نانوذرات هم براي حفظ سلامت و هم محيط زيست مفيد باشد. بيوتكنولوژي، با مسائل بخصوصي در اروپا مواجه است، زيرا مردم گمان دارند هر گونه نو آوري و ابتكار در اين زمينه موجب اثرات نامطلوب جدي بر روي جانوران و گياهان ساكن در كره زمين مي‌شود. براي كاهش احتمال واكنش منفي شديد بين‌المللي بر ضد نانو تكنولوژي، مردم مي بايست تحت آموزش قرار گرفته و صادقانه در بحث‌ها؛ به جنبه‌هاي مضر و مفيد نانو پرداخته شود. اگر چه آگاه سازي زودرس مردم «يعني قبل از اينكه دارويي آماده عرضه درفروشگاه باشد» مي‌تواند بالقوه يك فاجعه به شمار آيد!
در دو دهه اخير شركت هاي بيمه سعي دارنددر بين پزشكان، داروسازان و بيماران جهت تحصيل سود بيشتر اعمال نظر كنند. آنان سعي مي‌كنند به بيماران بقبولانند از پزشكاني كه داروهاي گرانقيمت تجويز مي‌كنند، صرف‌نظر كنند. با اين وجود، شركت‌هاي بيمه از پرداخت پول براي داروهاي گرانبهاتر كه مؤثرترند، در مقابل داروهاي ارزان‌تر و كم‌اثرتر اما در دسترس؛ ناخشنود هستند. نانوداروها بسياري از جهت تحقيقات و توليد در وهله نخست گران تمام مي‌شوند. بنابراين، كمپاني‌هاي بيمه تمايلي به پرداخت هزينه آنها را ندارند.
نتيجه : نانو ذرات در حفظ سلامت آينده بشر؛ چشم‌انداز اميدواركننده‌اي دارد اگر چه راه و زمان زيادي از نظر تحقيق و پژوهش براي حصو ل به آن نياز است. اما اين تكنولوژي مي‌تواند بسياري از اثرات جانبي داروهاي امروزي از جهت گز ينش پذيري بيشتر، خلوص بالاتر؛ سهولت دريافت و پخش دارو در بدن؛ ارائه دهد. اما بدون مشاركت شركت‌هاي بيمه، نانو داروها به دليل قيمت بالاي توليدي، خارج از دسترس بيماران و در نهايت تمام دنيا خواهند بود.
مراجع:
1) http://www.cientifica.com/archives/000810.html
2) http://www.wpherald.com/story view.php?id= 20050325-123129-4868r
3) lbid
4) http://plan 2005 cancer.Gov/glossary.html
5) http://www.cientifica.com/archives0/00081.html
6) JCE, vol 82, May 2005,693
7) http://www.phares.biz/index.html
8) Nature Biotechnology ,V21,oct2003,1166 .
نويسنده:دكتر زهرا احمدآبادي
منبع: ماهنامه اطلاعات علمي