پدافند غيرعامل در حوزه بهداشت و درمان
حياتي‌ترين منبع يك كشور منابع انساني آن است و حفظ سلامت جسم و روح انسان‌هاي يك جامعه از مهمترين راهبردهاي هر كشوري است و بيشترين سرمايه‌گذاري‌ها براي ارتقاء سلامت انسان‌ها و كاهش درد و آلام ناشي از بيماري‌هاي طبيعي و يا آسيب‌هاي ناشي از سوانح و بلاياي طبيعي و يا مصنوعي مانند جنگ و تهاجم با تسليحات متعارف و يا نامتعارف است.
كشور پهناور جمهوري اسلامي ايران با هزاران كيلومتر مرزهاي خاكي و آبي و غني از منابع طبيعي همواره مورد طمع دشمنان بوده و خواهد بود. بنابراين در هر شرايطي بايد همانطور كه كشورهاي پيشرفته كه كمترين تهديدات نظامي بر عليه آنها وجود دارد ولي به آخرين سيستم‌هاي دفاع نظامي و غيرنظامي مجهز مي‌شوند همواره بايد با آمادگي و هشياري كامل عمل نمود.
با پيشرفت علم و فناوري در همه عرصه‌هاي مورد نياز بشر علوم و فناوري‌هاي نظامي نيز تغيير و توسعه مي‌يابد و در عين حال چهره تهديدات حاصل از تحولات علمي و سياسي نيز تغيير مي‌يابد.
با توجه به پيشرفت‌هاي بسيار گسترده در عرصه‌هاي نظامي متخصصين جنگ‌هاي آينده را بسيار سريع، پرحجم دقيق و كارا و در عين حال طيف اهداف مورد نظر را بسيار گسترده مي‌دانند.
تهديدات نظامي آشكار بر عليه يك كشور بطور كلي بر عليه منابع حياتي و مهم آن صورت مي‌گيرد.
با توجه به گستردگي عرصه‌هاي اطلاعاتي و سهولت شناسايي نقاط حياتي و مهم يك كشور و پيشرفت بسيار در علوم سنجش و شناسايي از راه دور امكان تصويربرداري و شناسايي تمام اماكن و مناطق مهم و حياتي، از مناطق نظامي، صنعتي، اقتصادي، اجتماعي و مهم وجود دارد بنابراين در جنگ‌هاي آينده متناسب با اهداف موردنظر از تسليحات متعارف نابود كننده كه ويژگي‌هاي اساسي آنها: بسيار دقيق، بسيار حساس و نفوذ كننده قوي هستند استفاده مي‌شود كه شامل موشك‌ها، بمب‌ها تا گلوله‌هاي خاص تا انواع پرنده‌هاي بي‌سرنشين كنترل از راه دور و شناساگر هدف است.
نوع ديگر تسليحات كه براي جنگ‌هاي آينده ساخته شده و دائماً در حال توسعه است تسليحات نامتعارف از انواع بمب‌هاي توليدكننده اشعه‌ها، امواج مغناطيسي مختل كننده شبكه مخابرات و همه سيستم‌هاي الكترونيكي، تا انواع سلاح‌هاي ليزري سوزاننده و امواج ماكروويو نابود كننده اعضا و بافت‌هاي دروني انسان و موجودات، تا سلاح‌هاي صوتي و مختل‌كننده فعاليت‌هاي مغزي و عضلاني، عوامل شيميايي و گازي و بيهوش‌كننده، خفه‌كننده، ضداعصاب، خواب‌آور اختلال‌آور و انواعي با اثرات هذيان‌آور، گيج كننده و انواع اشعه‌هاي يونيزه كننده راديواكتيو، بمب‌هاي كثيف تسليحات مجهز به اورانيوم تضعيف شده موسوم به DU ، بمب‌هاي اتمي، نوتروني و هيدروژني و ترسناك تر از همه سلاح‌هاي بيولوژيك يا ميكروبي و سمي، شامل انواع ميكروب‌ها و سموم كشنده طبيعي و مصنوعي بر عليه انسان، گياهان، دام‌ها و تجهيزات حساس صنعتي و فني و سوخت هواپيماها و يا تجزيه كننده مواد حياتي را مي‌توان نام برد.
بديهي است دشمنان در صورت بروز، در جنگ‌هاي آينده براي پيروزي سريع نقشه و برنامه و تسليحات تهيه مي‌كنند و هر كشوري بايد زيرساخت‌هاي حياتي خود را مبتني بر تهديدات آينده تهيه و آماده نمايد ولي آيا در زمان صلح دشمنان بيكار نشسته‌اند؟ آيا دست به هيچ اقدامي نمي‌زنند؟ بديهي است كشورهايي كه در طول 8 سال دفاع مقدس كشور متخاصم و متجاوز به ايران را تا دندان به آخرين تسليحات متعارف و نامتعارف (شيميايي، ميكروبي و غيره) مجهز نمودند ولي در مقابل مقاومت ملت شكست خوردند حال كه در زمان صلح به سر مي‌بريم دست از انواع توطئه‌هاي آشكار و پنهان خود برنداشته و قطعاً از روش‌هاي جديدي جهت آسيب‌رساني به كشور استفاده مي‌كنند و با انواع فشارهاي سياسي، اعمال تحريم‌هاي علمي و فني و اقتصادي، اتهام‌سازي (مانند بحث هسته‌اي، حمايت از تروريسم و حقوق بشر) و انواع تهاجمات فرهنگي (ناتوي فرهنگي)، تروريستي و يحتمل از انواع سلاح‌هاي نامتعارف ميكروبي بطور مخفيانه بر عليه منابع انساني، گياهي و دامي كشور استفاده مي‌كند كه حاصل آن در كنار همه فشارها، توسعه انواع بيماري‌هاي عفوني، صدمه زدن به منابع غذايي و در نهايت در فشار قرار دادن مردم و ايجاد نارضايتي و ناامني كشور اقدام خواهند نمود. بنابراين بايد اقدامات مناسب را انجام داد.
بديهي است حياتي‌ترين منبع يك كشور منابع انساني آن است و حفظ سلامت جسم و روح انسان‌هاي يك جامعه از مهمترين راهبردهاي هر كشوري است و بيشترين سرمايه‌گذاري‌ها براي ارتقاء سلامت انسان‌ها و كاهش درد و آلام ناشي از بيماري‌هاي طبيعي و يا آسيب‌هاي ناشي از سوانح و بلاياي طبيعي و يا مصنوعي مانند جنگ و تهاجم با تسليحات متعارف و يا نامتعارف است.
وظيفه خطير رهبران و مديران يك كشور تأمين نيازهاي اساسي حفظ سلامت و شادابي، عدالت و زندگي با سعادت انسان‌هاست. تأمين امنيت بعنوان اولين نياز زندگي انسان سالم، محيط زيست سالم، غذا و امكانات بهداشتي و رفاهي از مهمترين تلاش‌هاي هر دولت و سازماني است.
بنابراين برنامه‌ريزان يك كشور بايد همه پيش‌بيني‌ها را براي ايجاد محيطي امن و سالم، امنيت سياسي، اقتصادي، رفاهي، اجتماعي، فرهنگي در مقابل هر نوع تهديد بخصوص احتمال تهاجمات نظامي عمليات مخفيانه دشمن بر عليه سلامت جامعه را در دستور كار جدي خود قرار دهند.
سامانه‌ها و عرصه‌هاي حياتي سازمان بهداشت و درمان:
سلامت افراد و بهداشت و درمان يك كشور را مي‌توان بطور كلي در دو عرصه نظامي و غيرنظامي تقسيم كرد.
بهداشت و درمان بخش نظامي علاوه بر مشابهت‌ها و همپوشاني‌هايي كه با سيستم بهداشت و درمان غيرنظامي دارد به دليل نوع وظايف و اهداف به درجات بيشتري از آمادگي و انواعي از تخصص‌هاي خاص پزشكي نظامي موسوم به طب رزمي و طب نظامي جهت مقابله خاص با تسليحات متعارف و نامتعارف مستقيم در صحنه نبرد را نيز كسب مي‌نمايد كه بعنوان پشتيبان سيستم خدمات بهداشتي درماني غيرنظامي در شرايط بحران و موارد خاص عمل مي‌كند.
بنابراين متخصصين طب رزمي و نظامي، بيمارستان‌ها، تجهيزات، تأسيسات و امكانات بهداشتي درماني بعنوان مجموعه تخصص طب رزمي و طب نظامي يك كشور ضمن توانمندي ارائه خدمات متداول در پزشكي غيرنظامي توان مقابله با تهديدات و تسليحات نظامي متعارف و نامتعارف را بطور خاص دارند و در عين حال به آموزش و پژوهش در زمينه شناسايي تهديدات نوين نظامي و روش‌هاي مقابله پزشكي با آنها را در بخش‌هاي پيشگيري، آمادگي، حفاظت فردي و جمعي، تشخيص و شناسايي، درمان، رفع آلودگي و احيا و بازتواني جهت افزايش توانمندي‌ها و آمادگي دائمي با برگزاري رزمايش‌ها و تمرينات مداوم انجام مي‌دهند.
بخش بهداشت و درمان غيرنظامي كه در واقع مسئوليت برنامه‌ريزي و تأمين نيروي انساني متخصص (كادر پزشكي، درماني و پيراپزشكي)، زيرساخت‌ها، امكانات، تجهيزات و ارائه خدمات بهداشت و درمان و همچنين انجام تحقيق در امور سلامت عموم جامعه را به عهده دارد، با گستره خود از كلان شهرها تا دوردست‌ترين روستاهاي كوچك بايد توانايي مديريت خدمات در شرايط عادي و همچنين بحراني را داشته باشد.
به همين دليل بخش‌هاي اورژانس، مديريت بحران و مراكز تخصصي مديريت بيماري‌هاي مختلف در اين مجموعه در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و مراكز تحقيقاتي توسعه يافته است.
همچنين سازمان مردمي هلال‌احمر جهت امداد و خدمات رساني در عرصه‌هاي موردنياز و بخصوص در بلاياي طبيعي و مصنوعي نقش مهمي ايفا مي‌كند.
با توجه به اهميت مراكز بهداشت و درمان و مديريت بهداشت و درمان در شرايط تهديدات و بحران‌ها، و با اينكه تهاجم و آسيب‌رساني به اين مراكز بر خلاف موازين انساني و قوانين بين‌المللي است متأسفانه دشمناني كه در جنگ‌ها هيچكدام از اصول بشري و قوانين و مقررات را رعايت نمي‌كنند جهت مختلف نمودن يك كشور اين مراكز را بعنوان اهداف مورد تهاجم قرار مي‌دهند تا با ناتوان‌سازي ارائه خدمات به مصدومين و آسيب‌ديدگان سريع‌تر به اهداف شوم خود دست يابند.
بررسي تاريخ جنگ‌هاي اخير در جهان، تاريخ 8 سال دفاع مقدس و حملات رژيم صهيونيستي در جنگ 33 روزه لبنان نشان‌دهنده تهاجم گسترده دشمنان به مراكز بهداشتي درماني و امدادرساني است.
اين تجربيات نشان مي‌دهد كه برنامه‌ريزان و طراحان نظام سلامت حتماً و بعنوان يك ضروري جدي اصول و قواعد مقاوم‌سازي و كاهش آسيب‌پذيري در واقع اصول و روش‌هاي پدافند غيرعامل را در حفاظت از نيروي انساني، سازماني، تأسيسات، تجهيزات و تمام ملزومات بهداشت و درمان يك كشور مدنظر داشته باشند.
در عين حال مديريت نظام سلامت و مديريت بهداشت و درمان در شرايط عادي و بحران بايد با ديدگاه دائمي آمادگي براي چنين شرايطي و منطبق با تغيير چهره و نوع تهديدات بايد صورت گيرد.
زيرا با توجه به تهديدات دائمي كه بر عليه كشور ما وجود دارد احتمال بروز تهاجم چه آشكار و چه مخفيانه را نبايد به هيچ وجه در برنامه‌ريزي‌ها فراموش نمود بلكه بايد در صلح‌آميزترين شرايط نيز با اين ديدگاه تمام سياست‌هاي كشور و از جمله نظام بهداشت و درمان را برنامه‌ريزي، مديريت و اجرا نمود.
تعريف پدافند غيرعامل:
پدافند غيرعامل يا دفاع غيرنظامي عبارت است از اعمال برنامه‌ها و عملياتي كه سبب كاهش آسيب‌پذيري زيرساخت‌ها و نيروي انساني كشور در برابر تهديدات خارجي و تهاجمات احتمالي و سبب افزايش توان ملي مي‌شود.
به تعبيري ديگر هر اقدام غيرمسلحانه‌اي كه موجب كاهش آسيب‌پذيري كشور در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن باشد پدافند غيرعامل محسوب مي‌شود.
در تعبيري ديگر پدافند غيرعامل مجموعه تمهيدات، اقدامات و طرح‌هايي است كه با استفاده از ابزار، شرايط و حتي‌المقدور بدون نياز به نيروي انساني به صورت خود اتكا صورت گيرد چنين اقداماتي از يك سو توان دفاعي مجموعه را در زمان بحران افزايش داده و از سوي ديگر پيامدهاي بحران را كاهش و امكان بازسازي مناطق آسيب‌ديده را با كمترين هزينه فراهم مي‌سازد.
در حقيقت طرح‌هاي پدافند غيرعامل قبل از تهاجم و در زمان صلح تهيه و اجرا مي‌گردند و با توجه به فرصتي كه در زمان صلح جهت تهيه چنين طرح‌هايي فراهم مي‌گردد ضروري است اين قبيل تمهيدات در متن طراحي‌ها لحاظ گردند.
به كارگيري تمهيدات و ملاحظات پدافند غيرعامل علاوه بر كاهش شديد هزينه‌ها، كارآيي دفاعي طرح‌ها، اهداف و پروژه‌ها را در زمان تهاجم دشمن بسيار افزايش خواهد داد.
واژه پدافند غيرعامل يا دفاع غيرعامل در برخي كشورها به دفاع غيرنظامي نيز گفته مي‌شود و واژه مقابل آن پدافند عامل است يعني بهره‌گيري از تسليحات نظامي در دفاع از امنيت و كيان كشور.
در پدافند غيرعامل مجريان افراد غيرنظامي و ابزارها و روش‌ها نيز غيرنظامي است.
البته همواره پدافند عامل در جنگ‌ها و تهاجمات بعنوان اولين ابزارهاي مقابله با تهاجم استفاده مي‌شود وليكن در صورت اتخاذ تدابير پدافند غيرعاملي در تأسيسات و سامانه‌هاي حياتي قبل از تهاجم از ميزان آسيب‌پذيري به شدت كاهش مي‌يابد.
در عين حال پدافند عامل و غيرعامل بعنوان مكمل هم در شرايط بروز جنگ عمل مي‌كنند بعنوان مثال يك سامانه حياتي هر چند تمام مؤلفه‌هاي پدافند غيرعامل شامل اختفاء، استتار، فريب، پراكندگي، موازي‌سازي را نيز انجام دهد با پدافند غيرعامل پشتيباني مي‌گردد.
پدافند غيرعامل در حوزه بهداشت و درمان:
همچنان كه توضيح داده شد بخش بهداشت و درمان شامل نيروهاي انساني بعنوان منبع اصلي شامل متخصصين رشته‌هاي مختلف پزشكي و پيراپزشكي، تأسسات، تجهيزات، امكانات و منابع مورد نياز و پشتيبان‌هاي تأمين كننده و موردنياز اين مجموعه در قالب يك برنامه ملي كه به نظام سلامت موسوم است و با همكاري ساير نهادها تلاش مي‌كند بهترين خدمات را به جامعه ارائه دهد.
حلقه‌هاي اين برنامه به هم وابسته و يا در غالب يك سيستم مرتبط عمل مي‌كنند بنابراين سيستم مديريت و ارتباطات اين نظام بسيار مهم و حياتي است.
روش‌هاي اساسي در پدافند غيرعامل
پدافند غيرعامل شامل اصول و روش‌هايي است كه با رعايت آن در عرصه‌هاي مختلف مي‌توان آسيب‌پذيري را تا مقدار بسياري كاهش داد اين روش‌ها بطور كلي عبارتند از:
1- استتار Camouflage
2- اختفاء Concealment
3- فريب Deception
به مجموعه سه روش استتار، اختفاء و فريب براساس حرف اول لاتين آن CCD گفته مي‌شود.
4- پوشش Cover
5- تفرقه و پراكندگي Separation & Dispersion
6- مقاوم‌سازي و استحكامات Hardening
7- هشدار سريع Early Warning
8- تشخيص و شناسايي مداوم
متخصصين غيرنظامي از طبيعت الهامات بسياري براي امور تهاجمي و تدافعي مي‌گيرند در عرصه پدافند غيرعامل نيز به تقليد از طبيعت مي‌توان روش‌هاي متنوعي را آموخت.
در شكل‌هاي فوق استتار شگفت‌انگيز حشرات كه كاملاً شبيه برگ و يا شاخه‌هاي درخت هستند مشاهده مي‌شود
ايجاد پراكندگي در مراكز حياتي و حساس يكي از اصول مهم دفاع غيرعامل جهت تقليل خسارات آنها در اثر تهاجمات هوايي و زميني دشمن مي‌باشد، سروانتس گفته‌اي شنيدني در اين خصوص دارد (اين به عهده انسان عاقل است كه امروز به فكر فردا باشد و تمام تخم مرغ‌هاي خود را در يك سبد به مخاطره نيندازد).
? كلاز ويتس استراتژيست مشهور مي‌گويد حمله شكل بسيار ضعيف جنگ و دفاع شكل بسيار قوي آن است.
طبعيت مدرسه علم است، مطالعه طبيعت كه براساس نظام احسن خداوند حكيم مي‌باشد، پيام‌هاي مفيد، روشن و حكيمانه‌اي براي الگوبرداري در جهت حفظ حيات و ادامه بقاء انسان‌ها دارد.
از 6 سامانه دفاعي جانوران، پنج سامانه آن، سامانه‌هاي دفاعي غيرعامل مي‌باشند.
1- استتار و پنهان‌سازي (پلنگ، زرافه، آفتاب‌پرست، خرس قطبي، سوسمار، ماهي مركب، ماهي مسطح).
2- حيله و فريب (گونه‌هايي از پروانه‌ها كه طعمي خوشمزه دارند براي فريب دشمنان خود را به رنگ پروانه بدمزه درمي‌آورند، چشم‌هاي كاذب و ترسناك بر روي گونه‌هايي از پروانه‌ها، خود را مرده جلوه دادن حيوان مادر براي فريب دشمن از شكار بچه‌هاي خود و ...)
3- مقاوم‌سازي (پوشش حفاظتي لاك‌پشت، صدف، حلزون و ...)
4- مكان‌يابي (درست كردن آشيانه در وسط شيارها، مرتفع‌ترين نقطه درختان و زيرزمين)
5- حركت و جابجايي (حركت و جابجا نمودن دائمي نوزاد توسط گربه‌سانان و گونه‌هاي ديگر به محض احساس تهديد و خطر).
6- جنگ و مبارزه (نبرد تن به تن با وسائل دفاع نظير چنگ و دندان و نيش). (دفاع عامل)
? جانداراني كه به مدد و حكمت لايزال الهي داراي ابزارهاي دفاع غيرعامل از قبيل (استتار، اختفاء، پوشش حفاظتي، حيله و فريب، اعلام خبر، آشيان‌يابي مناسب و ....) مي‌باشند در برابر حملات، خطرات و تهديدات محيطي ايمني بيشتري دارند.
مطالعات ساختار طبيعي و فيزيولوژيك بدن انسان و جانداران مؤيد اهميت دفاع غيرعامل مي‌باشد، براي مثال قرار گرفتن اعضاء حساس و بااهميت بدن نظير (مغز، چشم، قلب، گوش، ريه و ...) در بهترين وضعيت و جالب‌ترين حفاظ، موجب حفاظت مناسب و ادامه بقاء و حيات مي‌گردد. به تعبيري، اعضاء حياتي و حساس مي‌بايست در بهترين مكان و مطلوب‌ترين پوشش حفاظتي قرار گرفته و حفاظت شوند و اين تدابير را خداوند حكيم و فاطر در خلقت موجودات مقرر فرموده است.
علاوه بر 8 روش ذكر شده در فوق روش‌هاي پدافند غيرعامل ديگري مانند زير قابل استفاده براساس نوع فعاليت سامانه، تأسيسات، تجهيزات، امكانات، خدمات و يا فعاليت مورد نظر است.
9- مكان‌يابي (Site Selection) انتخاب صحيح مكان جهت تأسيسات
10- تحرك (Movement) امكان متحرك سازي سازه‌ها و ارائه خدمات اساسي
11- پناهگاه (Defilade) كه انواع مختلفي دارد و در بخش‌هاي حياتي بايد مقاوم به انواع تهديدات ش.م.ه و بمب‌هاي نفوذي باشد و همچنين تهيه پناهگاه‌هاي عمومي و مقررات داشتن بخش امن در تمام خانه‌ها و اماكن مسكوني و عمومي.
12- جان‌پناه (Trench)
13- انضباط استتار (Camouflage Discipline)
14- حفاظت (Security)
15- سيستم اطفاء حريق (Extinguishing System)
16- اقدامات درون سيستمي
17- آموزش و ايجاد فرهنگ دفاع (Training) در عموم جامعه و مشاركت آنها در برنامه دفاع غيرنظامي
18- ايجاد موانع (ديوار ـ دكل ـ كابل ـ بالن) (Barrier)
19- ايمني (Safety) آموزش و فرهنگ‌سازي رعايت اصول ايمني در همه موارد در جامعه
20- ايجاد استحكامات صحرايي و سازه‌هاي موقتي (Field fortification)
21- ايجاد سازه‌هاي امن و مقاوم‌سازي تأسيسات (Protective Structures)
22- دفاع غيرعامل در مقابل حملات ش.م.ه كه يكي از تهديدات بسيار مهم كه مي‌تواند به شكل آشكار و مخفي بر عليه سلامت جامعه استفاده شود.
بديهي است همه اين روش‌ها در تمام موارد قابل استفاده نيست و براساس شرايط و نوع فعاليت بايد نسبت به انتخاب روش مناسب اقدام نمود. بعنوان مثال همه تأسيسات بهداشت عظيم بهداشت و درمان، بيمارستان‌ها و كارخانه‌ها و صنايع پشتيبان نظام سلامت مانند كارخانه‌هاي داروسازي و فرآورده‌هاي حياتي موردنياز بهداشت و درمان را نمي‌توان كلا ً استتار و يا مخفي نمود البته ساخت بيمارستان‌هاي نظامي در زيرزمين با استتار و امنيت كامل امكان‌پذير است ولي در شهرها و همه تأسيسات نمي‌توان اين روش را بكار برد.
بنابراين اولاً از ساير روش‌هاي پدافند غيرعامل مانند پراكندگي و موازي‌سازي استفاده مي‌شود تا در صورت آسيب يك مركز، مراكز ديگر به كار ادامه دهند و در عين حال پدافند عامل در شرايط بحران نظامي از آن مركز حياتي در مقابل تهاجمات دشمن محافظت خواهد كرد.
براي حفظ و استمرار خدمات سلامت به مردم در شرايط جنگ بايد بررسي و مطالعه نسبت به انتخاب نوع و شيوه پدافند غيرعامل در همه موارد از آموزش و فرهنگ‌سازي اجتماعي كه گام اول است تا مستحكم‌سازي و ساير روش‌ها استفاده نمود.
مقابله با تهديدات سلاح‌هاي نامتعارف
1- ش.م.ه (شيميايي ـ ميكروبي و هسته‌اي).
يكي از تهديدات بسيار مهمي كه امنيت ملي، و سلامت زيرساخت‌هاي اساسي كشور يعني نيروي انساني، منابع آب، غذا، محصولات كشاورزي، دامي و نهاده‌هاي ملي را مورد تهديد قرار مي‌دهد سلاح‌هاي كشتار جمعي هسته‌اي، شيميايي و بيولوژيك است.
براساس معاهدات بين‌المللي تهيه، توليد، توسعه و استفاده از اين نوع عوامل حتي در جنگ‌ها نيز ممنوع و عملي ضدبشري است ولي متأسفانه برخي كشورهاي پيشرفته عليرغم عضويت و امضا معاهدات نابودسازي، عدم توليد بكارگيري اين نوع تسليحات ضدانساني ضمن حفظ انبارهاي اين تسليحات تحقيقات گسترده‌اي را جهت تهيه و توليد انواع جديد آنها انجام مي‌دهند و متأسفانه اين تهديد براي جهان بطور جدي وجود دارد و دوران دفاع مقدس شاهد استفاده گسترده دشمن با حمايت كشورهاي پيشرفته از سلاح شيميايي و بعضاً بيولوژيك بوده‌ايم كه شاهد آثار زيانبار آن بر ده‌ها هزار از جمعيت رزمنده و مردم بي‌دفاع شهرهاي مختلف كشورمان هستيم.
متأسفانه سلاح‌هاي بيولوژيك و بيوتروريسم بعنوان استفاده از ميكروب‌ها و سموم و ساير عوامل زيستي بر عليه انسان‌ها، دام‌ها و محصولات كشاورزي مي‌تواند در زمان صلح و بطور مخفيانه نيز صورت گيرد بنابراين شيوع بيماري‌هاي خاص در بين انسان‌ها، دام‌ها و محصولات كشاورزي مي‌تواند بطور عمدي و از طرف دشمنان جهت صدمه زدن به زيرساخت‌هاي اقتصادي و بر عليه امنيت و آسايش مردم صورت گيرد و اين نيازمند هشياري جدي مسئولين بهداشتي كشور است.
علت اين امر اين است كه بكارگيري مواد شيميايي و راديولوژيك را مي‌توان با دستگاه‌ها و ابزارهاي حساس حتي در مقادير بسيار كم هم تشخيص داد ولي تشخيص حضور عوامل بيولوژيك و تفكيك بين عمدي و يا غيرعمدي بودن شيوع همه‌گيري‌هاي عفوني و سم بسيار دشوار است و اكثراً مورد غفلت قرار مي‌گيرد و ريشه‌يابي نمي‌گردد كه آيا عامل اين بيماري با اهداف و نيت قبلي وارد كشور، مزارع و يا دام‌ها شده و يا بطور تصادفي و يا در نهايت بطور طبيعي شيوع يافته است.
به دليل خطرات و آسيب‌هاي جدي بهداشتي، اجتماعي، اقتصادي و امنيتي عظيم شيوع اين بيماري‌ها كه مي‌تواند سبب ايجاد ناامني ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي و حتي بسته شدن مرزها و بلوكه شدن فعاليت‌هاي كشور گردد: همانند شيوع طاعون هند و يا شيوع بيماري سارس در منطقه آسياي شرقي و يا شيوع آنفلوانزاي مرغي و جنون گاوي و انواع آفات نباتي حساس و استراتژيك كه سبب خسارت‌هاي هزاران ميلياردي در زمان صلح به كشورها مي‌شود توجه به رعايت اصول پدافند غيرعامل در زيرساخت‌هاي بهداشتي درماني، جهت پيشگيري از اين صدمات شامل: تقويت سيستم‌هاي مداوم و سريع اطلاع، شبكه گردآوري اطلاعات بيماري‌هاي انساني، دامي و محصولات كشاورزي، آموزش نيروها در تشخيص سريع مشكوك بودن همه‌گيري و گزارش آن به مركز، تهيه بانك‌هاي اطلاعاتي مستمر و فعال، نصب سيستم هشدار سريع در شناسايي حضور اين عوامل، سيستم‌هاي قوي مراقبت‌هاي مداوم بهداشتي شامل آزمايشگاه‌هاي سيار انفرادي، خودروهاي آزمايشگاهي ساده و آزمايشگاه‌هاي مرجع تشخيص عوامل و اعمال روش‌هاي متنوع پدافند غيرعامل در آمادگي، پيشگيري، امداد و بازتواني و مديريت بحران‌هاي اين عوامل خطرناك، ايجاد پناهگاه‌هاي عمومي و تخصصي .... بر عليه اين عوامل و ساير روش‌هايي كه در مقالات بعد بحث خواهد شد كشور را از آسيب احتمالي بكارگيري آشكار و يا مخفيانه آنها حفظ نمايند.
اغلب كشورهاي براي ايمن‌سازي زيرساخت‌هاي ملي بر عليه تهديدات سلاح‌هاي كشتار جمعي برنامه گسترده پدافند غيرعامل دارند.
شرايط خاص ايران در منطقه و تهديدات بكارگيري آشكار و مخفيانه از اين سلاح‌ها بر عليه كشور ضرورت برنامه‌ريزي مناسب براي دفاع از منابع، تأسيسات و تجهيزات ملي را در زمان صلح براي بهره‌برداري در زمان بحران را ضروري ساخته است.
در عين حال بايد توجه داشت كه تهديدات آينده بسيار متفاوت‌تر از تهديدات گذشته و فعلي است بنابراين بايد با آمادگي كامل در بعد نظامي و غيرنظامي و تقويت پدافند غيرعامل در سطح ملي و همچنين نهاده‌هاي دفاعي كشور از نيروي انساني تا منابع و تأسيسات، كشور را در مقابل اين خطرات تقويت كرد.
اولين گام در اين مسير شناسايي عرصه‌هاي مختلف تهديد نظير تهديد اقتصادي، اجتماعي و تهديد بر عليه نيروها و تأسيسات و نهاده‌هاي نظامي و دفاعي است كه مي‌توان با شناسايي آنها در برابر آن دفاع مؤثر داشت و يا ميزان آسيب‌پذيري را به حداقل رساند.
در خاتمه بايد مجدداً يادآوري نمود كه اعمال روش‌هاي پدافند غيرعامل در نظام سلامت كشور از چنان اولويتي برخوردار است كه هر ميزان هزينه كلان براي آن در واقع نه تنها اتلاف منابع نبوده بلكه صرفه‌جويي است و استفاده بهينه از منابع و پيشگيري از اتلاف هزاران برابر آن در خسارات احتمالي است و چون احتمال و تهديد بالاست مسئولين نظام هشيارانه بايد در سرمايه‌گذاري در اين بخش اقدام نمايند كه خوشبختانه شاهد گرايش فرهنگ‌سازي توجه جدي به اين امور هستيم.
در مقالات بعدي جنبه‌هاي ديگري از فرهنگ‌سازي، توسعه، برنامه‌ريزي و اعمال روش‌هاي پدافند غيرعامل در نظام سلامت و بهداشت و درمان كشور و در مقابله با تهديدات را مورد بحث قرار خواهيم داد.
نويسنده:دكتر علي كرمي