ایرن‏آن

نماد خطرات ميكروبي
جنگ بيولوژيك كه به آن جنگ ميكروبي نيز اطلاق مي شود، استفاده از هر گونه تركيب بيماري زا اعم از باكتري و ويروس يا سموم طبيعي به عنوان سلاح جنگي و با هدف از پا در آوردن دشمن مي باشد. متاسفانه در برخي موارد حتي در شرايط غير جنگي نيز ممكن است از اين ميكروب ها به منظور آلوده نمودن انسان ها، گياهان و جانوران منطقه اي خاص استفاده مي گردد.
در سال 1972 هر گونه استفاده، ساخت و نگهداري اين قبيل سلاح ها توسط انجمن بين المللي سلاح هاي ميكروبي، با عنوان اختصاري BWC غير قانوني اعلام شد و قريب صد كشور جهان قرارداد مربوطه را به امضاء رساندند. در واقع دليل اين مخالفت همگاني پرهيز از اقدامات مخرب و ويرانگري بود كه منجر به مرگ هزاران و گاهي ميليون ها نفر انسان بي گناه مي شد و عواقب ناگواري را براي جوامع و اقتصاد آنها به همراه داشت.

توليد و نگهداري ممنوع!
تنها چيزي كه در اين ميان عجيب به نظر مي رسيد اين نكته بود كه مجمع فوق تنها توليد و نگهداري سلاح ها را تحريم كرده و در مورد به كارگيري آنها سخني به ميان نياورده است! با اينحال توافقاتي كه مابين تحليل گران و دست اندركاران نظامي صورت گرفته بر اين اصل استوار است كه سلاح هاي ميكروبي تا حد ممكن در تشكيلات نظامي مورد استفاده قرار نگيرند.

تاخير عملكرد
بزرگترين مشكل سلاح هاي ميكروبي، كندي اثر گذاري آنها بر نيرو هاي دشمن است. اين سلاحها براي تاثير گذاري به چندين روز وقت نياز دارند و بر خلاف حملات هسته اي يا شيميايي، بلافاصله نيروي مقابل را متوقف نمي كنند.

اين سلاح ها به عنوان يك سلاح استرانژيك نيز مي تواند شرايط بغرنجي را پديد آورد. چرا كه پس از استفاده، جلوگيري از انتشار آن چه در ميان افراد دشمن و چه در ميان نيروهاي خودي عملا غير ممكن است، بخصوص اگر طرف مقابل نيز اقدامي تلافي جويانه انجام دهد.

تاريخچه سلاح هاي ميكروبي
استفاده از سلاح هاي ميكروبي اقدام جديدي نيست، پيش از قرن بيستم اين سلاح ها به سه صورت وجود داشت :

- زهرآلود كردن غذا و آب افراد با يك ماده آلوده
- استفاده از موجودات ميكروسكوپي، داروهاي سمي يا جانوران كشنده در سلاح هايي كه به كار گرفته مي شد
- استفاده از بافت ها و پارچه هاي آلوده

نمونه بمبلت ميكروبي e120 كه قبل از ممنوعيت توسط ايالات متحده توليد شده بود.
سلاح هاي ميكروبي به كرات در طول تاريخ مورد استفاده قرار گرفته اند؛ در قرن ششم قبل از ميلاد، آشوريان چاههاي آب دشمن را به قارچ سمي آلوده مي كردند. در سال 184 پيش از ميلاد هاني بال كارتاژي (Hannibal of Carthage)، يكي از بزرگترين فرماندهان و سياستمداران آن زمان، به سپاهيانش فرمان داد كوزه هاي گلي پر از مارهاي زهرآلود را به عرشه كشتي هاي يوناني پرتاب نمايند.
شواهد تاريخي نشان مي دهد در اروپاي قرون وسطي نيز لاشه آلوده جانوران توسط مغول ها، ترك ها و نژاد هاي ديگر به منظور آلوده نمودن ذخاير آبي دشمن مورد استفاده قرار مي گرفت. پيش از اينكه طاعون كه به نام "مرگ سياه " شناخته شده بود، همه گير شود سپاهيان مغول و ترك اجساد قربانيان اين بيماري را در شهرهاي تحت محاصره مي پراكندند.

اكثر قربانيان طاعون در قرون وسطي در حقيقت توسط نوعي سلاح ميكروبي كه همان پرتاب اجساد آلوده به درون ديواره هاي قلعه ها بود، مبتلا مي شدند. آخرين مورد ثبت شده از انتشار ميكروب توسط اجساد قربانيان در سال 1710 است، زماني كه نيروهاي روسي به سوئد حمله نمودند و اجساد آلوده را در سراسر شهر تالين (Tallinn شهري در استواني امروزي) پرتاب نمودند.

بوميان آمريكا نيز پس از كشف اين قاره توسط كريستف كلمب و ارتباط با قاره هاي ديگر، افراد بسياري را در اثر سرايت بيماري هاي مهلك از دست دادند. ارتش انگلستان نيز دست كم يك بار "آبله " را به عنوان سلاح ميكروبي به كار برده، آنها پتوهاي آلوده به اين ميكروب را در جنگ Pontiac (سال 1763) در اختيار سرخپوستان آمريكايي قرار دادند. ساكنان بومي كاليفرنيا نيز دسته هاي گل پيچيده شده در برگ هاي بلوط سمي را به عنوان هديه به اهالي اسپانيا دادند.

در جريان جنگ هاي داخلي آمريكا نيروهاي متفق به حيوانات مزارع در درياچه هايي كه متحدين از آب آنها تغذيه مي كردند، شليك كرده و با اجساد آنها آب ها آلوده مي نمودند.

ممنوعيت در موافقت نامه اي در ژنو
در سال 1925 استفاده از اين نوع سلاح در سطح بين المللي توسط موافقت نامه ژنو (Geneva Protocol) ممنوع شد. در سال1972، مجمع BWC ممنوعيت فوق را توسعه داد و از آن تاريخ حتي نگهداري و حمل و نقل كليه محصولات اين چنيني غير قانوني تلقي شده و ممنوع اعلام شد.

كشور روسيه با وجوديكه در زمره كشورهايي قرار داشت كه قرارداد BWC را به امضاء رسانده بود اما به تحقيقات و مطالعه بر روي توليد اين سلاح ها طي پروژه محرمانه اي كه biopreparat نام داشت ادامه داد. آمريكا تا سال 1992 از اين اقدام روسيه بي اطلاع بود، در آن سال دكتر Kanatjan Alibekov, فيزيكدان متخصص سلاح هاي ميكروبي و اولين مدير پروژه biopreparat استعفا داد و به آمريكا نقل مكان نمود. به نظر مي رسد از زمان امضاي قرارداد BWC تعداد كشورهايي كه قادر به ساخت اين نوع سلاح ها مي باشند روز به روز در حال افزايش است.
در طول جنگ جهاني دوم، يگان 731 ارتش امپراتوري ژاپن، كاربرد مستقيم اين نوع سلاح را بر روي هزاران تن از اهالي كره و چين آزمايش كرد و در اردوگاههاي نظامي، ارتش ژاپن سلاح هاي ميكروبي را بر عليه سربازان و شهروندان غيرنظامي چيني به كار برد.
در آن زمان به نظر مي رسيد به علت انتقال نادرست و عدم رعايت احتياط لازم، اين تلاش چندان مثمر ثمر نبوده و افراد بسياري را آلوده نكرده است. اما تحقيقات انجام شده در دهه اخير حاكي از اين حقيقت است كه ژاپني ها بيشتر از بقيه با اين سلاح ها آلوده شده اند. به عنوان مثال آزمايشي كه بر روي شهروندان ژاپني انجام شده، نشان داد آلودگي از طريق مواد خوراكي نظير ميوه، سبزيجات و آب آلوده وارد بدن آنان شده است.

تعداد قربانيان اين فاجعه حدود 580 هزار نفر تخمين زده شده كه عمده آنان بر اثر شيوع وبا و طاعون تلف شده اند. به علاوه پس از پايان جنگ نيز، شيوع مجدد اين بيماري ها رقم تلفات را بالا تر برده است.

در سال 1941 به منظور پي گيري فعاليت هاي كشورهاي مظنوني چون ژاپن و آلمان در زمينه توسعه سلاح هاي ميكروبي، كشورهاي آمريكا، انگليس و كانادا پروژه تحقيقاتي جديدي را آغاز نمودند. نتايج حاصله نشان داد بيماري هايي چون سياه زخم، تب مالت و مسموميت هاي حاد غذايي همگي از طريق سلاح هاي ميكروبي رواج يافته اند.

پس از آن نيز مطالعات گسترده تري بر روي سلاح هاي ميكروبي و شيميايي انجام شد كه نشان داد جزيره گروينارد (Gruinard) واقع در اسكاتلند، به مدت 48 سال آينده آلوده به سياه زخم خواهد بود. به مخالفين آمريكا در جنگ جهاني دوم نيز در عمليات Whitecoat ميكروب تزريق شده بود.

ادامه تحقيقات ميكروبي در دوران جنگ سرد
در دوران جنگ سرد، تحقيقات قابل توجهي توسط كشورهاي آمريكا و روسيه در زمينه اين سلاح ها انجام شد. هر چند ظاهرا به نظر مي رسيد اين سلاح ها هيچگاه مورد استفاده قرار نمي گيرند، اما كشورهايي چون چين و كره شمالي كه از قربانيان اصلي سلاح هاي ميكروبي آمريكا طي جنگ كره در سالهاي 1950 تا 1953 به شمار مي رفتند، از اين امر مستثني بودند.

در سال 1972 آمريكا نيز قرارداد مجمع BW را به امضاء رساند و طي آن توليد، توسعه و نگهداري ميكروب يا هر گونه تركيبات سمي به جز در ميزان بسيار محدود و براي انجام تحقيقات و استفاده صلح آميز، ممنوع اعلام شد. در سال 1996، تعداد 137 كشور اين معاهده را امضاء نمودند.

نمونه اي از سياه زخم كه بر اثر بمب ميكروبي حادث شده است.
تهديد دانشگاه MIT به تعطيلي
در سال 1986، دولت آمريكا مبلغ 42 ميليون دلار را به انجام تحقيقات گسترده بر روي بيماري هاي مسري و سموم، تخصيص داد. اين بودجه به اميد مطالعه و بررسي بيماري هايي چون سياه زخم، تب مالاريا، ورم مغز ژاپني، تب خرگوشي، مسموميت هاي غذايي مهلك، و بيماري هاي مشترك بين انسان و حيوان، مابين 24 دانشگاه آمريكايي پخش شد. زماني كه دپارتمان بيولوژي دانشگاه MIT از پديرفتن وجه تحقيقاتي ارسال شده از طرف پنتاگون سر بار زد، دولت ريگان با تهديد به تعطيلي دانشگاه آن ها را مجبور به تغيير راي و پذيرفتن وجه مورد نظر نمود.
در عين حال گزارش هايي از گوشه و كنار جهان دريافت شده مبني بر اينكه ارتش آمريكا از سال 1992 تا كنون مشغول كار بر روي ميكروب سياه زخم است. طبق تعهدنامه BWC ملت ها تنها مجازند با اهداف صلح آميز و در حجم بسيار اندك بر روي اين نوع ميكروب ها تحقيقات انجام دهند. لازم به ذكر است در نوامبر سال 1969 همزمان با رياست جمهوري نيكسون در آمريكا، اين كشور از حاميان سياست بيت المللي جديدي شد كه طي آن استفاده از سلاح هاي ميكروبي تحت هيچ شرايطي پذيرفت نيست.

ويژگي هاي سلاح هاي ميكروبي
خصوصيات ايده آل براي يك سلاح ميكروبي مسري بودن شديد، توانايي بالا، در دسترس بودن واكسن مربوطه و امكان پخش آن به صورت گاز يا گرد است. بيماري هايي كه به منظور استفاده در سلاح هاي ميكروبي در نظر گرفته مي شوند، هم به شدت مهلك هستند و هم بسيار قوي.

ساخت و آماده سازي ميكروب ها براي استفاده در اين سلاح ها بسيار آسان و سريع صورت مي گيرد و براي توليد اين سلاح ها هيچ مشكل خاصي وجود ندارد، بلكه تنها انتقال و تحويل آنها در مقصد كار بسيار حساسي است.

سياه زخم يك عامل مناسب
به عنوان مثال سياه زخم به چند دليل براي اين منظور يك ميكروب مناسب است؛ اولا ميكروبي است بسيار قوي و به سهولت پراكنده مي شود. ثانيا عفونت شش ها كه در اين بيماري رخ مي دهد منجر به آلودگي افراد ديگر نخواهد شد. بنابراين فقط بر روي يك هدف تاثير مي گذارد. عفونت مربوط به اين بيماري با يك سرما خوردگي بسيار ساده آغاز مي شود و به سرعت فرد مبتلا را از پاي در مي آورد، خطر مرگ در آن بالاتر از 80 در صد است.

به منظور انتشار، اين ميكروب بايد به ذراتي بسيار ريز در حدود 1.5 تا 5 ميكرون تبديل شود، زيرا ذرات بزرگتر توسط سيستم تنفسي فيلتر مي شوند. در مقابل ذرات بسيار ريز طي عمل دم و بازدم به داخل ريه وارد مي شوند. به علاوه ذرات معلق و نارسانايي كه تا اين اندازه كوچك هستند، به دليل دارا بودن بار الكترواستاتيكي حالت چسبندگي پيدا مي كنند و اين حالت مانع از انتشار آنان مي گردد. بنابراين اين ذرات را با سيليكا عايق مي كنند تا بارشان را از دست بدهند و آزادانه حركت نمايند. حمل ونقل اين ذرات نيز بايد به گونه اي باشد كه نور خورشيد و باد و باران آنها را فاسد نكند و قادر به آلوده كردن شش هاي انسان باشد.

نمونه اي از بيماري آبله گاوي كه بر اثر بمب ميكروبي حادث شده است.
از ميان اين بيماري ها مي توان به سياه زخم، تب مالاريا، ورم مغز ژاپني، تب خرگوشي، تب مالت، تب زرد، اسهال خوني، وبا، تيفوس، آبله، مسموميت هاي غذايي مهلك، و بيماري هاي مشترك بين انسان و حيوان اشاره نمود. از سموم طبيعي كه مي توانند در اين سلاح ها مورد استفاده قرار بگيرند مي توان به سم دانه روغني كرچك و سموم قارچي اشاره كرد.
مورد حمله قرار دادن گياهان و حيوانات
گياهان نيز مي توانند هدف سلاح هاي ميكروبي باشند، اين امر منجر به تخريب و توقف رشد گياهان مي گردد. در طول جنگ جهاني دوم كشورهاي آمريكا و انگليس موفق به كشف روش تنظيم رشد گياهان شدند و با به كارگيري سلاح هاي از بين برنده گياهان عملياتي را آغاز نمودند.

در دوران جنگ سرد نيز آمريكا با هدف تخريب محصولات كشاورزي دشمن از بيماري هاي گياهي بهره جست. ميكروب بيماري هايي چون زنگ زدگي گندم و برنج توسط تانك ها در مناطق كشاورزي دشمن بر روي گياهان اسپري مي شدند. در برخي موارد جانوران نيز مورد تهاجم اين قبيل سلاح ها قرار مي گيرند و آلودگي آنها سبب شيوع بيماري هاي مختلف مشترك بين انسان و حيوان است.

راه هاي پيش گيري از آلودگي
در صورتيكه شما در معرض چنين عواملي قرار گرفيتد، اولين و موثرترين راه براي جلوگيري از انتشار اين ميكروب ها شستن دست هاست. به محض اينكه از مكاني به مكان ديگر مي رويد و يا با افراد جديدي روبرو مي شويد دست هايتان را بشوييد. از تماس دست هايتان با دستگيره هاي درها، ديوارها و زمين تا حد امكان جلوگيري نماييد.

ضد عفوني كردن لوازم منزل، زمين و دستگيره هاي در، در آوردن يا تمييز كردن كفش ها هنگام ورود به منزل از راه هاي پيشنهادي براي عدم انتشار اين ميكروب هاست.