شب قدر و اهميت آن در احاديث و روايات
در منزلت شب قدر، همين بس كه براساس حديثي از امام صادق (ع)، اگر كسي در اين شب آمرزيده نشود، تا رمضان سال بعد آمرزيده نمي‌شود؛ مگر آنكه در صحراي عرفات حاضر شود و اعمال آن را به جا آورد.
نزول قرآن در ماه مبارك رمضان در آيه 185 سوره بقره (شهر رمضان الذي أنزل فيه القرآن) بشارت داده شده است. از طرفي ديگر، در سوره مباركه قدر، نزول دفعي و يكباره قرآن در «شب قدر» عنوان شده است. از جمع اين دو آيه مي‌توان نتيجه گرفت كه شب قدر در ماه رمضان قرار دارد و اين نكته، اهميت اين ماه را دو چندان مي‌كند.
در حديثي از امام صادق (ع) كه در بحارالانوار موجود است، آن حضرت به فرزندان خود هنگام حلول ماه مبارك رمضان چنين توصيه مي‌كند: «جان‌هاي خود را به تلاش وا داريد، زيرا در اين ماه روزي‌ها قسمت و اجل‌ها نوشته مي‌شود.» امام صادق (ع) در آخر اين حديث مي‌فرمايد: «در اين ماه شبي است كه عمل در آن، از عمل هزار ماه بهتر است.»
امام علي (ع) در حديثي در غررالحكم مي‌فرمايد: «برترين عبادت، شب‌زنده‌داري به ذكر و ياد خداي سبحان است.» حال اين عبادت در برخي شب‌ها به طور خاص سفارش شده است. امام رضا (ع) در حديثي كه در بحارالانوار آمده است، مي‌فرمايد: «اميرالمؤمنين سه شب را نمي‌خوابيد؛ شب بيستوسوم ماه رمضان، شب عيد فطر و شب نيمه شعبان. در اين شب‌ها، روزي‌ها تقسيم و مدت عمر و هر آنچه در آن سال رخ خواهد داد، تعيين مي‌شود.»
طبق اين روايت و روايات مشابه، بيشترين احتمال وجود شب قدر در يكي از شب‌هاي 19، 21، 23 و 27 ماه مبارك رمضان است كه در بين شيعيان، شب بيست و سوم و در بين اهل‌سنّت، شب بيست و هفتم از اعتبار بيشتري برخوردار است. در حديثي از امام صادق (ع) در «كافي» آمده است: «تقدير در نوزدهم و ابرام در شب بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است». همچنين در مجمع‌البيان از حماد بن‌عثمان از حسان‌ابن‌ابى‌على نقل شده كه گفت: از امام صادق (ع) از شب قدر پرسيدم، فرمود: در نوزدهم رمضان و بيست‌و‌يكم و بيستوسوم جست‌وجويش كن.
حال اهميت شب قدر در چيست كه درك آن و انجام اعمال سفارش شده در آن، مهم است؟ شب قدر به دو دليل از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ اول اينكه قرآن در آن نازل شده است و دوم آنكه سرنوشت يك سال انسان در آن رقم مي‌خورد.
در باب اهميت قرآن همين بس كه امام صادق (ع) با اشاره به آيه 81 سوره نحل در حديثي كه در كتاب كافي آمده است، مي‌فرمايد: «... خبر آسمان و زمين و گذشته و آينده در قرآن موجود است. خداوند عز و جل فرموده است: بيان هر چيز در قرآن هست.»
همچنين امام علي (ع) در خطبه 110 نهج‌البلاغه مي‌فرمايد: مقرآن را بياموزيد كه آن بهترين سخن است و در آن دانا و فقيه شويد كه آن، بهار دل‌هاست.»
در مورد رقم‌خوردن سرنوشت در شب قدر، امام صادق (ع) در حديثي در بحارالانوار در تفسير دومين آيه سوره انعام ـ كه در مورد عمر مقرّر و اجل حتمي است ـ مي‌فرمايد: «اجل نامعلوم (غيرمسمّى) موقوف و معلّق است و به خواست خدا پس و پيش مي‌شود، امّا اجل معلوم (مسمّى) آن است كه از شب قدر تا شب قدر سال آينده مقدّر مي‌شود....»
سئوالي كه ممكن است پيش آيد، اين است كه اگر كسي ماه رمضان و شب‌هاي قدر را از دست داد، تكليفش چيست؟ با مراجعه به برخي روايات در مي‌يابيم، چنين شخصي نبايد از لطف و رحمت خدا نااميد باشد و بايد از فرصت‌هاي ديگر استفاده كند. امام صادق (ع) در حديثي كه در بحارالانوار آمده است، مي‌فرمايد: «كسي كه در ماه رمضان آمرزيده نشود، تا رمضان آينده آمرزيده نشود؛ مگر اينكه در عرفات حاضر شود.»
به تصديق بيشتر روايات، حضور فيزيكي در صحراي عرفات، مورد نظر امام نبوده است و انجام اعمال اين روز مدّنظر امام است.
اعمال فراواني براي شب قدر سفارش شده است. تلاوت قرآن يكي از اين اعمال است، چرا كه در حديثي از پيامبر (ص) كه در بحارالانوار آمده، شب‌زنده‌داري فقط براي سه چيز روا داشته شده و اولين و مهم‌ترين آنها، تلاوت قرآن است.
اذكار و ادعيه بسياري نيز براي شب‌هاي قدر سفارش شده است. در سنن ابن‌ماجه آمده است كه پيامبر (ص) در پاسخ به سئوال عايشه از دعاي شب قدر فرمود: «مي‌گويي: اللّهُمَّ إنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العَفوَ، فَاعفُ عَنّى» بار خدايا! تو بخشايشگري و گذشت و بخشش را دوست داري؛ پس مرا ببخش.
در مفاتيح‌الجنان آمده است كه از پيامبر اكرم (ص) سئوال شد، «اگر شب قدر را درك كردم، از خداوند چه بخواهم؟». پيامبر در پاسخ فرمود: «عافيت بخواه.»