ایرن‏آن

مجموعه زير، روز شمار اجمالي جنگ هشت ساله ايران و عراق از بعد نظام - عملياتي است. در اين مجموعه ضمن رعايت ترتيب تاريخي عمليات‌هاي نيروهاي خودي و دشمن تلاش شده است تا عمليات‌هاي برجسته طرفين به اختصار تشريح گردد تا خوانند بيشتر با فراز و نشيب‌هاي جنگ تحميلي و نحوه عمل ارتش عراق و رزمندگان اسلامي آشنا شود. قابل ذكر است كه بررسي ابعاد مختلف جنگي ايران و عراق نيازمند زمان و امكانات بيشتري است و اين مجموعه تنها به بيان سلسله عمليات‌هايي كه دقت نظر در بطن آنها واحد درس‌ها و تجربيات بسيار مي‌باشد، اكتفا مي‌كند، پر واضح است كه در كنار عمليات‌هاي نظامي، پيامدهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي نيز حائز اهميت بوده و رابطه مستقيمي با تحولات جنگ داشته است كه در اين مجموعه بدان پرداخته نمي‌شود نكته ديگر اينكه عملياتها بر اساس سالهاي جنگ تقسيم بندي شده است و در هر سال نيز توضيحاتي پيرامون وضعيت كلي جنگ بيان شده است.

**آغاز جنگ - 1359

در سي و يكم شهريور 1359 در شرايطي كه اقدامات متعدد امپراطوري آمريكا جهت بر اندازي نظام نو پاي انقلاب اسلامي يكي پس از ديگري با شكست مواجه مي‌شد، رژيم توتاليتر و توسعه طلب عراق با حمايت آمريكا و غرب، مرزهاي جمهوري اسالمي ايران را مورد حمله نظامي قرار داد و بطور همزمان، نيروي هوايي اين كشور در يك تهاجم گسترده، مناطق استراتژيك از جمله فرودگاه تهران را بمباران كرد و بدنبال آن جنگ تحميلي رسما آغاز گرديد. با شروع جنگ، جمهوري اسلامي ايران كاملا غافلگير شد. زيرا از يك طرف، ارتش بخاطر اعدام، تصفيه و فرار سران فاسد خود فاقد كمترين كارايي بود. از طرف ديگر سپاه نيز هنوز در بدو شكل گيري بوده و توان محدودش نيز در درگيرهاي داخلي در كردستان، گنبد، جريان خلق عرب و ... شديدا تحليل رفته بود. بنابراين ايران فاقد يك سازمان نظامي توانمند براي مقابله با ماشين جنگي عراق بود. از اين ميان دو عامل اساسي مانع فروپاشي نظام سياسي كشور گرديد.
اول كنترل اوضاع توسط حضرت امام (س) و عامل دوم سيل روز افزون مردم در صحنه سياسي كشور و گسيل آنها به جبهه‌ها سازمان يافتن نسبي مردم و بسيج آنها سبب آغاز حملات ايذايي و چريكي گرديد و توانست مانع پيشروي ماشين جنگي عراق گردد و پس از آن بتدريج انجام عمليات‌هاي محدود مطمح نظر واقع شد. عراق نيز در اين مقطع پس از ناكامي در تصرف خوزستان با اتخاذ استراتژي دفاعي در جنگ زميني و افزايش فشار بر روي شهروندان از طريق جنگ شهرها سعي نمود در كوتاهترين زمان ممكن دولت را تسليم نموده و وادار به مذاكره نمايد، ليكن موضع سازش ناپذير حضرت امام خميني (س) و وفاداري ون پشتيباني مردم از معظم له پاسخ كوبنده اي به تحركات ايذايي دشمن بود. در سال 59 علاوه بر حملات چريكي و پارتيزاني حدود 18 عمليات محدود و متوسط عليه عراق صورت گرفت. تعدادي از اين عمليات‌ها بصورت كلاسيك و در دوره بني صدر انجام شد كه هيچگونه موفقيتي در برنداشت. در مطالبي كه متعاقبا مي آيد اقدامات انجام شده طرفين بررسي خواهد شد.

*31/6/1359
آغاز تهاجم همه جانبه عراق به جمهوري اسلامي ايران كه از سه جبهه جنوب، مياني و شمال انجام شد. ارتش عراق در جبهه جنوب تهاجم خود را از پنج محور آغاز كرد:
1 - محور شلمچه براي تصرف خرمشهر و آبادان؛
2 - محور كوشك به طرف اهواز؛
3 - محور طلائيه به سمت هويزه؛
4 - محور چزابه به طرف بستان، سوسنگرد و اهواز؛
5 - محور فكه به مت شوش، دزفول و دهلران
در جبهه مياني نيروهاي دشمن از چهار محور وارد عمل شدند:
1- محور مهران؛
2 - محور مندلي به سمت ارتفاعات سومار و نفت شهر؛
3 - محور خسروي - قصر شيرين؛
4 - محور سليمانيه - پنجوين جهت تصرف ارتفاعات مريوان و بانه.
در جبهه شمالي از محور از گله با بالا ابتكار عمل در دست نيروهاي محلي و ضد انقلاب داخلي قرار داشت و عراق در نقش پشتيباني عمل مي‌كرد.
در فاصله آغاز جنگ 31/6/59 تا 26/12/59 عمليت‌هاي محدودي از سوي نيروهاي خودي انجام شد كه به ترتيب ذكر شود.
13/7/59 عمليات مشترك سپاه و ارتش در منطقه موسيان.
23/7/59 حركت محدود ارتش در منطقه دزفول.
15/8/59 شبيخون غيور اصلي توسط سپاه در منطقه حميديه.
26/8/59 عمليات آزاد سازي سوسنگرد توسط سپاه و ارتش.
14/10/59 حركت محدود سپاه در تنگ حاجيان.
15/10/59 عمليات ارتش در هويزه.
19/10/59 عمليات محدود سپاه و ارتش در ميمك.
19/10/59 عمليان مشترك سپاه و ارتش در محور آبادان.
20/10/59 عمليات محدود نصر در محور ماهشهر توسط سپاه و ارتش.
12/11/59 عمليات ارتش در ارتفاعات زيل.
18/11/59 عمليات سپاه در منطقه سوسنگرد.
21/11/59 عمليات محدود در منطقه دهلاويه توسط سپاه.
26/11/59 حركت محدود سپاه در ارتفاعات ذيل
26/11/59 عمليات در محور ميمك.
24/12/59 عمليات محدود سپاه در سر پل ذهاب.
24/12/59 عمليات سپاه در گيلان غرب.
26/12/59 عمليات حضرت مهدي در محور سوسنگرد توسط سپاه.

**سال 1360

در نيمه اول اين سال در اثر افزايش تجربه رزمندگان اسلام، عمليات چريكي و ايذايي جاي خود را به عمليات محدود داد و نيروهاي اسلام ظرف مدت 6 ماه 19 عمليات در جبهه‌هاي غرب و جنوب، انجام دادند. همچنين جبهه خودي دريافت كه از اين پس قادر است ضربات اساسي تري به ارتش عراق وارد نمايد. بويژه پس از خلع بني صدر از رياست جمهوري و فرماندهي كل قوا، زمينه بازتري براي حضور نيروهاي انقلابي در صحنه تصميم گيري جنگ فراهم شد و ارتش و سپاه توانستند با همكاري يكديگر به مقابله با دشمن بپردازند. در نيمه دوم سال 60 استراتژي تدوين شده موسوي به طرح‌هاي كربلا به اجرا گذاشته شد. اولين گام در اجراي اين استراتژي شكستن حصر آبادان بود. اين عمليات زمينه ساز آزاد سازي خرمشهر گرديد و باور مسئولين جنگ را نسبت به امكان دستيابي به پيروزي‌هاي بيشتر مضافع ساخت.
1/1/60 عمليات محدود و مشترك سپاه و ارتش در ارتفاع قوچ، سلطان.
15/1/60 عمليات حضرت مهدي در محور كرخه - دزفول توسط سپاه و ارتش.
2/2/60 عمليات مشترك سپاه و ارتش در ارتفاع بازي دراز.
25/2/60 عمليات شيخ فضل الله نوري در محور آبادان توسط ارتش و سپاه.
31/2/60 عمليات امام علي در محور شوش - سوسنگرد توسط سپاه و ارتش.
11/3/60 عمليات محدود و سپاه در منطقه نوسود.
15/3/60 عمليان محدود سپاه در منطقه نوسود.
21/3/60 عمليات فرماندهي كل قوا در محور دارخوين توسط ارتش و سپاه.
2/4/60 عمليات محدود و مشترك سپاه و ارتش در محور دزفول.
11/4/60 عمليات روح الله در محور نوسود توسط ارتش و سپاه.
3/5/60 عمليات شهيد چمران در محور جاده ماهشهر توسط سپاه.
5/5/60 عمليات مشترك ارتش و سپاه با نام شهيد چمران در حميديه (طراح)
12/5/60 عمليات مشترك و محدود سپاه و ارتش در دشت عباس.
10/6/60 حركت محدود در محور طراح.
10/6/60 عمليات شهيد رجايي و باهنر در محور حميديه توسط سپاه و ارتش.
11/6/60 عمليات نصر در غرب تپه الله اكبر توسط ارتش و سپاه.
11/6/60 عمليات مشترك ارتش و سپاه در ارتفاع بازي دراز.
27/6/60 عمليات شهيد مدني در غرب سوسنگرد توسط سپاه.
5/7/60 عمليات شهيد مدني در غرب سوسنگرد توسط سپاه.
5/7/60 عمليات ثامن الائمه در شمال آبادان و شرق كارون بطور مشترك توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و ارتش انجام شد. استعداد خودي در اين عمليات 9 تيث، 9 گردان پياده منهاي توپخانه و پنجاه قبضه ضد هوايي بود و در مقابل، توان دشمن را 6 تيپ زرهي و پياده، 1 گروهان موشك ضد تانك ميلان، 3 آتشبار ضد هوايي و 2 آتشبار توپخانه سبك تشكيل مي‌داد.
در اين عمليات 150 كيلومتر مربع از خاك ميهن اسلامي از جمله دو جاده استراتژيك اهواز - آبادان و ماهشهر - آبادان آزاد شهر و شهر آبادان از محاصره دشمن خارج گرديد. تلفات انساني نيروهاي عراق در عمليات ثامن الائمه بالغ بر 1800 اسير و 1500 تا 2000 كشته و زخمي شد و 90 دستگاه تانك و نفر بر، 100خودرو، 2 دستگاه پل پي امپي ارتش عراق منهدم گرديد.
همچنين 160 دستگاه تانك و نفربر، 150 خودرو، 30 دستگاه لو در و بلدوزور و 7 قبضه توپ به غنيمت نيروهاي اسلام در آمد.
8/9/60 عمليات طريق القدس با همكاري مشترك و ارتش در منطقه بستان انجام شد. استعداد قواي خودي در اين عمليات 5 تيث پياده، 4 تيپ زرهي و 4 گردان توپخانه بود و دشمن از 6 تيث زرهي، 5 تيپ پياده و 3 گروه جيش الشعبي استفاده مي‌كرد. در اين عمليات 650 كيلومتر مربع زمين از جمله شهر بستان از اشغال نيروهاي عراقي خارج گرديد و از نيروهاي دشمن 546 نفر اسير و 8500 نفر كشته و يا زخمي شدند. همچنين نيروهاي خودي موفق شدند 180 دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 12 روند هواپيما، 4 فروند هليكوپتر را منهدم كرده و 170 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 150 دستگاه تجهيزات مهندسي و 19 قبضه توپ را به غنيمت خود در آوردند.
12/9/60 عمليات ضربت ذوالفقار.
20/9/60 عمليات مشترك سپاه و ارتش تحت عنوان مطلع الفجر در منطقه گيلان غرب.
12/10/60 عمليات محمد رسول الله در محور مريوان - پاوه توسط ارتش و سپاه.
12/10/60 عمليات امير المومنين در منطقه ريجاب.
1/12/60 عمليات امام علي توسط ارتش و سپاه در چزابه.

*سال 1361

با آغاز سال جديد ضربات قاطع مدافعين انقلاب سبب دگرگوني عميق در توازن جنگ شد. عمليات فتح المبين كه از جانب امام امت (ره) فتح الفتوح لق گرفت ضربات جبران ناپذيري
بر ارتش بعث وارد ساخت و موجب آزاد سازي مناطق استراتژيك وسيعي گرديد. عمليات بين المقدس كه در فاصله زماني كوتاهي پس از فتح المبين صورت گرفت رژيم عراق را در آستانه سقوط قرار داد. فتح خرمشهر علاوه بر افزايش روحيه در جبهه خودي، اعتبار نظاميان عراقي را شديدا زير سوال برد. در واقع همانگونه كه تصرف خرمشهر برگ برنده عراق محسوب مي‌شد و موازنه را به نفع او حفظ مي‌كرد، از دست دادن آن نيز توان و كار آايي ارتش و رژيم عراق را در داخل و خارج مورد ترديد قرار داد، بويژه آنكه تلفات نيروي انساني و تجهيزان انهدامي و اغتنامي ارتش عراق در اين عمليات آنقدر بالا بود كه رژيم عراق را ياراي ادامه جنگ نبود. عمليات‌هاي فتح المبين و بين المقدس بكلي توازن جنگ را به نفع نيروهاي اسلام تغيير داد و ارتش عراق را شديدا در موضع انفعالي قرار داد. بگونه اي كه صدام حسين، رئيس رژيم عراق پس از باز پس گيري فاو در فروردين 67 اظهار داشت: (نقل به مضمون ):
بعد از تصرف محمره (خرمشهر) توسط ايران، ما فقط يك تيپ داشتيم كه براي حفاظت بغداد گمارديم "
رژيم عراق در پي شرايط حادي كه بر او عارض شده بود و بدليل ضعف‌هاي موجود، تحت لواي صلح طلبي دست به عقب نشيني از بقيه نقاط مرزي زد و در نقاطي موضع گرف كه توسط موانع طبيعي محافظت مي‌شد تا بدين نحوه كمبود نيروي خود را جبران نمايد. ضعف‌هاي اساسي عراق در اين مقطع عبارت بودند از:
- عدم برنامه‌ريزي براي جنگ دراز مدت در داخل خاك ايران
ـ شكست روحي ناشي از عدم موفقيت در استراتژي پيروزي برق آسا
ـ ناتواني در مقابل جنگ‌هاي نامنظم
ـ عدم دستيابي به خطوط دفاعي منظم و قابل اتكاء
ـ دادن جناح و فاصله زياد بين خط مقدم و عقبه
ـ دست نيافتن به هدف‌هاي مورد نظر
ـ فقدان انگيزه در سربازان عراق.
بعد از بيت‌المقدس به دليل تحليل رفتن توان يگان‌هاي خودي وقفه‌اي كوتاه در انجام عمليات بعدي ايجاد شد و عراق نيز سراسيمه اقدام به ايجاد موانع و خطوط متعدد دفاعي در جنوب نمود تا بدين وسيله شهر استراتژيك بصره را از خطر سقوط مصون دارد. براي اين منظور كارشناسان نظامي غربي و اسرائيلي نيز عراق را ياري دادند. جمهوري اسلامي ايران پس از حل شبهات شرعي و سياسي در خصوص ورود به خاك عراق، عمليات رمضان را به منظور تصرف بخشي از خاك عراق انجام داد. از جمله دلايل اصلي پيشروي به داخل خاك عراق عبارت بودند از:
ـ خارج ساختن شهرهاي آبادان و خرمشهر از برد توپخانه عراق و فراهم كردن زمينه بازگشت مردم به اين شهرها
ـ جلوگيري از استمرار استراتژي هجومي عراق در دريا و هوا
ـ وادار ساختن مجامع بين‌المللي به قضاوت عادلانه و حل فصل وضعيت موجود
ـ تنبيه متجاوز.
عمليات رمضان و چند عمليات متعاقب آن مانند والفجر مقدماتي، نتايج مورد نظر را به دنبال نداشت و جنگ وارد مرحله جديدي شد كه طي دو سال بعد نيز ادامه يافت.
2/1/61 عمليات فتح‌المبين در جبهه جنوب و در منطقه غرب شوش و دزفول و غرب رودخانه كرخه صورت گرفت. در اين عمليات نيروهاي خودي با 3 تيپ زرهي، 20 تيپ پياده و 10 گردان توپخانه در مقابل 7 تيپ زرهي، 6 تيپ مكانيزه، 15 تيپ پياده دشمن، وارد عمل شدند كه در نتيجه قريب 2400 كيلومتر مربع از خاك جمهوري اسلامي شامل مراكزي چون سايت و رادار فكه، جاده دزفول ـ دهلران و... آزاد شد و شهرهاي شوش، دزفول، انديمشك و پايگاه شكاري دزفول از زير ديد و تير دشمن خارج گرديد. در اين عمليات 15000 نفر از نيروهاي عراق به اسارت درآمدند و 361 دستگاه تانك و نفربر، 18 فروند هواپيما، 300 دستگاه خودرو، 50 قبضه توپ و 30 دستگاه تجهيزات مهندسي دشمن مهندم شد. همچنين 320 دستگاه تانك و نفربر، 500 دستگاه خودرو، 165 قبضه توپخانه و 50دستگاه تجهيزات مهندسي آنان به غنيمت نيروهاي خودي درآمد.
10/2/61 عمليات بيت‌المقدس در جنوب اهواز و شمال خرمشهر توسط سپاه و ارتش انجام شد. در اين عملايت 25 تيپ پياده، 7 تيپ زرهي و 11 گردان توپخانه خودي در مقابل 8 لشكر سازماني و نزديك به 20 تيپ مستقل و حدود 530 قبضه انواع توپ دشمن وارد عمل شدند كه در نتيجه آن 5400 كيلومتر مربع از اراضي جمهوري اسلامي از جمله شهرهاي خرمشهر، هويزه و پادگان حميد آزاد شد. در عمليات بيت‌المقدس 19000 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 16000 نفر كشته و يا زخمي شدند و تلفات سنگيني به تجهيزات و ادوات آنها وارد آمد، از جمله 150 دستگاه تانك و نفربر، 20 فروند هواپيما، 200 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپخانه دشمن مهندم گرديد و 50 دستگاه تانك و نفربر، 300 دستگاه خودرو و 30 قبضه توپ توسط نيروهاي اسلام به غنيمت گرفته شد.
23/4/61 عمليات رمضان در منطقه عمومي شرق بصره و در داخل خاك عراق انجام شد. در اين عمليات 6 لشكر پياده، 2 لشكر زرهي و 2 تيپ مستقل خودي در مقابل 3 لشر زرهي، 1 لشكر مكانيزه، 1 لشكر پياده و چندين تيپ زرهي، پياده و مكانيزه دشمن وارد عمل شدند. هدف عمليات رمضان تعقيب متجاوز، دور ساختن دشمن از شهرهاي حساس و استراتژيك خرمشهر و آبادان و همچنين انهدام واحدهاي باقيمانده ارتش عراق بود. در اين عمليات 1315 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 7400 نفر كشته و يا زخمي شدند و 1097 دستگاه تانك و نفربر، چندصد دستگاه خودروي نظامي و مهندسي، 5 فروند هواپيماي دشمن مهندم شد و 100 دستگاه تانك و نفربر و دهها دستگاه خودروي نظامي و مهندسي به غنيمت نيروهاي خودي درآمد.
15/5/61 عمليات ثار‌الله در منطقه قصرشيرين توسط سپاه
26/6/61 عمليات حسين‌ابن علي توسط سپاه در ميمك
9/7/61 عمليات مسلم ابن‌عقيل توسط ارتش و سپاه در محور سومار.
10/8/61 عمليات محرم در منطقه حمرين توسط ارتش و سپاه.
17/11/61 عمليات والفجر مقدماتي در جبهه جنوب و در محور فكه و چزابه توسط سپاه و ارتش انجام شد، اين عمليات كه با قصد نفوذ در داخل خاك عراق طراحي شد دومين تجربه نيروهاي خودي در ورود به داخل خاك دشمن بود. ارتش عراق كه ضربات سهمگيني از نيروهاي خودي در عمليات بيت‌المقدس، فتح‌المبين و... خورده بود با شيوه رزم و نحوه تهاجم نيروهاي خودي آشنا شده و با اتخاذ شيوه‌هاي پدافندي پيچيده قصد داشت مانع از ادامه موفقيت نيروهاي خودي گردد. در عمليات والفجر مقدماتي كه زمينه‌ساز حركتهاي محدود ديگري شد، يگانهاي خودي موفق شدند ضمن انهدام بخشي از قواي دشمن قسمتهايي از خطوط مرزي را در شمال چزابه تأمين نايند.

*سال 63-1362

به دنبال اتخاذ استراتژي تنبيه متجاوز و انجام عملياتهاي رمضان والفجر مقدماتي كه نتايج دلخواه را در پي نداشت، جبهه خودي تلاش زيادي در جهت تجديد روند سال 61 به عمل آورد، ليكن به دلايلي اين مهم امكان‌پذير نشد. گرچه بعد از عمليات رمضان و تا اواخر سال 64 ابتكار عمل در دست جبهه خودي بود اما موفقيت چشمگيري به دست نيامد؛ زيرا عدم رشد سازمان رزم نيروهاي خودي مانع جدي براي اقدام لازم در مقابل اذتش كاملا مدرن و تقويت شده عراق بود. عراق با دفع عمليات رمضان، تدريجا خود را بازيافت و در يك مقطع زماني كوتاه موفق به تحكيم خطوط دفاعي خود در جبهه‌هاي جنوب گرديد و با اتخاذ استراتژي دفاع مطلق در زمين تمام تلاش خود را به اصلاح ضعف‌هاي خطوط دفاعي معطوف نمود و پس از هر عمليات نيز با توجه به ضعف‌هايي كه منجر به نفوذ رزمندگان اسلام مي‌شد، آنها را مورد توجه قرار داده و به رفع آنها همت مي‌گمارد. در اين راستا عراق با افزايش استحكامات و موانع دفاعي، بكارگيري يگانهاي اصلي در پشت خطوط دفاعي و نزديك به مناطق حساس، تقويت آتش توپخانه، زرهي، افزايش بمباران عقبه( تأسيسات نظامي و اقتصادي) و بكارگيري سلاح شيميايي فشار مضاعفي را بر جبهه خودي وارد آورد. با اين همه رزمندگان اسلام با انجام حملات ايذايي، متوسط و بزرگ سعي نمودند ضمن حفظ ابتكار عمل در صحنه جنگ به نقاط ضعف دشمن نيز دست يابند تا از آن طريق مجددا برتري لازم را بدست آورند. مهمترين اقدام در اين راستا انجام عمليات خيبر بود كه با غافلگيري كامل انجام شد و با موفقيت‌هايي قرين گرديد. ليكن در مجموع مقاصد اصلي حاصل نشد.
در مجموع طي سالهاي 62 و 63 چندين عمليات محدود و سه عمليات بزرگ ( والفجر 1، خيبر و بدر) صورت گرفت. عملياتهاي خيبر و بدر كه در آبهاي هورالهويزه انجام شد سبب به دست آوردن تجربيات گرانبهايي شد كه زمينه‌ساز فتح فاو در اواخر سال 64 گرديد.
21/1/62 عمليات والفجر 1 در جبهه جنوب، محور شمال فكه توسط سپاه و ارتش به طور مشترك انجام شد.
29/4/62 عمليات والفجر 2 در منطقه حاج عمران توسط ارتش و سپاه.
7/5/62 عمليات والفجر 4 در جبهه شمالي، محور بانه ـ مريوان توسط 9.
لشكر و 2 تيپ پياده و 10 گردان توپخانه در مقابل حدود 16 تيپ پياده، 7
گردان كماندويي، 4 گردان زرهي و 15 گردان توپخانه انجام شد. در اين عمليات نيروهاي اسلام 1000 نفر از نيروهاي دشمن را به اسارت درآورده و 18000 نفر از آنها را كشته و يا زخمي نمودند و با انهدام 90 دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 10 فروند هواپيما، 1 فروند هليكوپتر و 12 قبضه توپ موفق شدند چندين دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، چندين قبضه توپ و 12 قبضه تفنگ 106 م.م را به غنيمت گرفته، منطقه وسيعي به وسعت 700 كيلومتر مربع از خاك دشمن را در دره شيلر تصرف كرده و شهر پنجوين و چندين روستاي عراقي را تحت كنترل خود قرار دهند.
21/11/62 عمليات تحرير‌القدس در منطقه دربنديخان.
29/11/62 عمليات والفجر 5 در منطقه چنگوله توسط سپاه.
2/12/62 عمليات والفجر 6 توسط سپاه در منطقه چيلات.
3/12/62 عمليات خيبر در جبهه جنوب، محور هورالهويزه، شمال بصره توسط 9 لشكر و 6 تيپ پياده،‌2 لشگر و 3 تيپ زرهي، 7 گردان توپخانه و مجموعا 220 گردان عمل كننده سپاه و ارتش در مقابل 3 لشكر و 3 تيپ زرهي، 4 لشكر و 15 تيپ پياده، 1 لشكر و 2 تيپ مكانيزه، 5 تيپ نيروي مخصوص، 2 گردان جيش الشعبي، 10 گروهان كماندويي و 40 گردان توپخانه دشمن انجام شد. در اين عمليات 1140 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 15000 نفر كشته و يا زخمي شدند و 150 دشتگاه تانك و نفربر، 4 فروند هواپيما، 9 فروند هليكوپتر و 20 دستگاه تجهيزات مهندسي توسط نيروهاي خودي به غنيمت گرفته شد. در نتيجه عمليات خيبر منطقه‌اي به وسعت 2180 كيلومتر مربع از جمله جزاير مجنون به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.
25/7/63 عمليات عاشورا در منطقه ميمك توسط سپاه.
19/12/63 عمليات بدر توسط سپاه و ارتش در منطقه عملياتي جنوب و در محور هورالهويزه انجام شد. در اين عمليات كه به لحاظ تاكتيكي تكميل كننده ابتكار عمليات خيبر بود، نيروهاي خودي توانستند مواضع خود را در منطقه عمومي هور، تحكيم و تثبيت نماينده و ضمن وارد آوردن تلفات سنگين به نيروهاي عراقي، تعداد3200 نفر از آنان را به اسارت خود در آوردند. در عمليات بدر واحدهايي از قواي خودي توانستند خود را به آنسوي رودخانه دجله رسانده و جاده استراتژيك بصره ـ العماره را مورد تهديد جدي قرار دهند. در اين عمليات رژيم عراق با توجه به عدم توانائي ارتش در به عقب راندن رزمندگان اسلام، دستور استفاده از سلاح‌هاي شيميايي را صادر كرده و ضمن انجام اين عمل، مناطق مسكوني كشور ايران را مورد حمله هواپيماها و موشكهاي دوربرد قرار داد.

*سال 65-1364

ركودي كه از تيرماه سال 61 به دنبال عمليات رمضان بر جبهه خودي سايه افكنده بود و رزمندگان اسلام در مقابل ديوار دفاعي عراق متوقف مانده بودند تا اواخر سال 64 نيز ادامه يافت. در اين سال سلسله عمليات محدود و ايذايي تحت عنوان قدس، ظفر و عاشورا انجام گرفت. همچنين در جبهه جنوب ( هورالهويزه) در فصل تابستان تحركات زيادي از جانب نيروهاي خودي صورت گرفت، امري كه هيچ گاه در گذشته به چشم نمي‌خورد. در كنار اقدامات فوق، كار بر روي فاو نيز در جريان بود. اواخر سال 64 در ميان ناباوري محافل خارجي و كشورهاي عربي، خصوصا شيخ نشين كويتف عمليات بزرگ والفجر هشت( فتح فاو) در اونج غافلگيري ارتش عراق انجام شد. از جمله عوامل موثر در غافلگيري عراق، شدت فعاليت جبهه خودي در هورالهويزه بود كه با توجه به اينكه طي سالهاي 62 و 63 محور اصلي عمليات نيروهاي خودي همين منطقه بود، ذهنيت دشمن را شديدا متوجه خود نود. به هر حال شهر فاو در روز سوم عمليات تصرف شد و تثبيت مواضع بيش از 70 روز به طور انجاميد. فتح فاو پيامدهاي بسيار در برداشت. اصلي‌ترين نتيجه آن بر هم خوردن توازن در صحنه نظامي سياسي جنگ بود كه تشديد جنگ شهرها را در پي داشت. از سوي ديگر در يك توطئه جهاني با شركت آمريكاف اروپا و كشورهاي عربي منطقه، قيمت نفت تا مرز 5/5 دلار در هر بشكه سقوط كرد.
در سال 65 فرماندهان نظامي درصدد برآمدند كه با دستيابي به يك پيروزي ديگر مانند فاو جنگ را به نقطه روشني برسانند. از اين رو عمليات كربلاي 4 در شلمچه طرح‌ريزي شد. ليكن، آمريكا كه پس از فاو به اين نتيجه رسيده بود كه در صورت تكرار پيروزيهاي ايران منافع امپرياليستي او به خطر خواهد افتاد، كمك‌هاي اطلاعاتي خود را به عراق شديدا افزايش داد به گونه‌اي كه هنگام آغاز عمليات كربلاي4، عراق كاملا از عمليات مطلع بود و به همين خاطر پس از شب اول عمليات، فرماندهان سپاه ادامه عمليات را مصلحت ندانسته و آن را متوقف كردند. 15 روز پس از عمليات كربلاي 4 طي يك ابتكار عمل بديع، سپاه عمليات كربلاي 5 را طرح‌ريزي كرد و در حالي كه عراق خود را براي حمله به فاو آماده مي‌كرد و عمليات سالانه ايران را نيز تمام شده تلقي مي‌نمود، يك بار ديگر غافلگير شد اما اين بار از لحاظ زمان ( نه مكان) . عمليات كربلاي پنج بسيار سخت؛ جبهه خودي درصدد آن بود كه با رسيدن به كانال زوجي در كنار شهر بصره قرار بگيرد و عراق نيز كوشش مي‌كرد به هر قيمت ممكن از پيشروي ايران جلوگيري كند. بدين معنا كه بر خلاف والفجر هشت كه عراق زمين را واگذار كرد تا زمان را بدست آورد، تلاش عراق مصروف آن بود كه زمين را حفظ كند. به هر تقدير، عمليات كربلاي پنج نيز مانند و الفجر هشت داراي پيامدهاي زيادي بود، به گونه‌اي كه سال بعد، سال رقم خوردن سرنوشت جنگ قلمداد گرديد.
17 / 3/ 64 عمليات ظفر 1 در جزيره مينو توسط ارتش.
23 / 3 / 64 عمليات انصار‌ا... توسط سپاه در كردستان.
24 / 3 / 64 عمليات قدس 1 در هورالهويزه توسط سپاه.
5 / 4 / 64 عمليات ظفر 2 در پنجوين توسط ارتش.
7 / 4 / 64 عمليات ظفر 3 توسط ارتش در غرب كشور.
10 / 4 / 64 عمليات ظفر 4 توسط ارتش در فكه.
20 / 4 / 64 عمليات قدس 3 توسط سپاه در منطقه دهلران.
23 / 4 / 64 عمليات قادر در جبهه شمالي و در محور سيدكان توسط ارتش.
2 / 5 / 64 عمليات قدس 4 در هورالهويزه توسط سپاه.
15 / 5 / 64 عمليات قدس 5 در هورالهويزه توسط سپاه.
23 5 / 64 عمليات عاشوراي 1 توسط سپاه در تكاب كردستان.
24 / 5 / 64 عمليات عاشوراي 2 توسط سپاه در منطقه چنگوله.
25 / 5 / 64 عمليات عاشوراي 3 توسط سپاه در منطقه فكه.
1 / 8 / 64 عمليات عاشوراي 4 توسط سپاه درمنطقه هوالهويزه.
20 / 11 / 64 عمليات والفجر 8 در جبهه جنوب و منطقه عمومي فاو، به طور مستقل توسط سپاه پاسداران طراحي و انجام شد كه در آن 12 لشكر و 9 تيپ پياده به همراه 15 گردان توپخانه در مقابل 8 لشكر و 34 تيپ پياده، 2 لشكر و 10 تيپ زرهي و مكانيزه دشمن عمل كردند. در اين عمليات 2135 نفر از نيروهاي دشمن اسير و قريب 50000 نر از آنان كشته و يا زخمي شدند و 200 دستگاه تانك و نفربر، 60 فروند هواپيماف 10 فروند هليكوپتر، 500 دستگاه خودرو و 150 قبضه انواع توپ ارتش عراق مهندم شد و 100 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 35 قبضه توپ و 34 دستگاه تجهيزات مهندسي به غنيمت گرفته شد. در عمليات والفجر 8، 800 كيلومتر مربع از خاك عراق از جمله شهر و تأسيسات نفتي فاو و درياچه نمك به تصرف نيروهاي اسلامي درآمد. اين عمليات نقش تعيين كننده‌اي در روند جنگ داشت و موجب بهم خوردن توازن به نفع ايران در بعد نظامي و سياسي گرديد. از جمله مشخصات برجسته عمليات والفجر 8 مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
1 ـ عبور نيروهاي خودي از اروند رود
2 ـ كاربرد وسيع غواصي در عمليات رزمي
3 ـ غافلگيري مطلق دشمن
4 ـ نقش بارز دفاع ضد هوايي
5 ـ انتخاب منطقه از لحاظ جغرافيايي كه جناحين جبهه خودي را ( به جز جناح شمالي) آب در بر مي‌گرفت و از تعرض دشمن مصون بود؛
6 ـ بكارگيري وسيع عوامل شيميايي از سوي عراق
7 ـ انهدام وسيع واحدهاي ارتش عراق
8 ـ انتقال دستگاههاي سنگين مهندسي، زرهي وتوپخانه به آن سوي رودخانه.
5 / 12 / 64 عمليات والفجر 9 در منطقه پنجوين توسط ارتش و سپاه.
15 / 12 / 64 آغاز استراتژي دفاع متحرك ارتش عراق براي جبران شكست‌هاي خود و نيز تقويت روحيه از دست رفته فرماندهان و سربازاني كه مرتبا متحمل شكست‌هاهي سنگيني شده بودند، حركت جديدي را آغاز كرد كه بعدها استراتژي دفاع متحرك ناميده شد. در اين طرح ارتش عراق با حمله به مناطقي كه به لحاظ پدافندي دچار ضعفهايي بودند درصدد برآمد تا حداقل براي مدت كوتاهي ابتكار عمل را به دست گرفته و فرصت كافي براي بازسازي يگانهاي خود كه در عمليات والفجر 8 آسيب فراواني ديده بودند به دست آورد. اين استراتژي با هجوم نيروهاي خودي در عمليات كربلاي 1 عملا شكست خورد. اما به نظر مي‌رسد شكل كامل‌تر اين حركت در پايان جنگ از سوي ارتش عراق به اجرا درآمد.
15 / 12 / 64 حمله دشمن با يك تيپ و 4 گردان كماندويي به محور چوراتا در جبهه شمالي و بازپس گرفتن منطقه عملياتي والفجر 9.
29 / 12 / 64 آفند دشمن به استعداد يك تيپ پياده به محور پنجوين ( جبهه شمالي) ـ منطقه عمليات والفجر 9 ـ كه به تصرف ارتفاعات محور پنجوين از جمله شيخ گزنشين، ميشلان و شيخ لطيف انجاميد.
15 / 1 / 65 حمله عراق با 3 تيپ پياده و يك گردان زرهي در محور دربنديخان ـ جبهه شمالي و تصرف ارتفاعات شاخ شميران و شاخ سورمر.
18/ 1/ 65 آفند دشمن در محور پيچ انگيزه - شرهاني (جبهه جنوب) و تصرف تپه 175 شرهاني .
22/ 1/ 65 حمله عراق در محور سومار (جبهه مياني ) با 4 تيپ پياده و 3 گردان مستقل به همراه 2 گردان تانك به ارتفاعات سومار و بازپس گيري ارتفاعات اسماعيل خان و پايگاه دوله شريف.
4/ 2/ 65 آفند دشمن در محور سيدكان به استعداد 1 تيپ و تعدادي از يگان‌هاي جاش كه منجر به تصرف ارتفاعات سرسول، گرشوال و لولال با مجموع وسعت 250 كيلومتر مربع شد.
6 / 2/ 65 حمله عراق در محور جزيره مجنون با 1 لشكر و پيشروي 200 متر در مواضع رزمندگان اسلام در طول 4 روز.
8/ 2/ 65 عمليات تكميلي والفجر 8 توسط سپاه در كارخانه نمك (فاو).
10/ 2/ 65 آفند دشمن در محور فكه (جبهه جنوب) با استعداد يك لشكر زرهي، 10 تيپ پياده و در جبهه‌اي به عرض 20 تا 25 كيلومتر كه به نفوذ 7 كيلومتر در عمق مواضع نيروهاي خودي انجاميد. در اين عمليات عراق 100 دستگاه تانك و 76 دستگاه نفربر و 12 خوردو از دست داد.
19/ 2/ 65 حمله عراق با 2 لشكر و 11 تيپ پياده مكانيزه و زرهي در محور پيچ انگيزه (جبهه جنوب) كه در نتيجه آن 36 كيلومتر مربع از منطقه به تصرف ارتش عراق درآمد.
24/ 2 65 حمله دشمن بااستعداد 7 تيپ و 12 گردان مستقل كماندويي در محور حاج عمران (جبهه شمالي) و تصرف ارتفاعات مهم 2519 و 2435 در طي 10 روز در اين عمليات 3000 عراقي كشته و 200 نفر به اسارت در‌آمدند و 17 هليكوپتر دشمن منهدم شد.
26 / 2/ 65 حمله عراق با 7 تيپ پياده، دو تيپ زرهي و مكانيزه و يك گردان كماندويي در محور مهران (جبه مياني) كه به تصرف شهر مهران انجاميد.
9 /4/ 65 عمليات كربلاي 1 و آزادسازي شهر مهران توسط واحدهاي رزمي سپاه پاسداران كه عملا موجب شكست استراتژي دفاع متحرك عراق شد. در اين عمليات يگان‌هاي خودي موفق شدند در مدت كوتاهي كسب آمادگي كرده و با يورش بر نيروهاي عراقي آنان را مجبور به فرار كنند با آزاد سازي مجدد شهر مهران ابتكار عمل مجددا به جبهه خودي بازگشته و تلاش‌ها براي انجام يك عمليات گسترده آغاز شد.
9/ 4/ 65 عمليات كربلاي 2 توسط سپاه در منطقه حاج عمران.
10 /6/ 65 عمليات كربلاي 3 توسط سپاه بر روي اسكله الاميه واقع در شمال خليج فارس.
20/ 6/ 65 عمليات انصار توسط سپاه در منطقه هورالعظيم.
12 / 7/ 65 عمليات ظفر توسط ارتش در غرب كشور.
19 / / 65 عمليات فتح 1 توسط سپاه در كركوك.
4 / 8/ 65 عمليات فتح 2 توسط سپاه در سد دوكان
29 / 8/ 65 عمليات فتح 3 توسط سپاه در منطقه زاخو- دهوك
3/ 10/ 65عمليات كربلاي 4 توسط سپاه در منطقه ابوالخصيب.
19 / 10/ 65 عمليات كربلاي 5 در جبهه جنوب و در محور شلمچه- شرق
بصره توسط 16 لشكر و 8 تيپ مستقل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي انجام شد كه در نتيجه آن 2650 نفر از نيروهاي دشمن اسير و 100000نفر از آنان كشته و يا زخمي شدند. در اين عمليات 870 دستگاه تانك و نفربر، 80 فروند هواپيما، 180 قبضه توپ صحرايي، 1000 دستگاه خودرو، 120 قبضه توپ ضد هوايي عراق منهدم و 230 دستگاه تانك و نفربر، 20 قبضه توپ صحرايي، 200 دستگاه خودرو، 100 دستگاه وسايل مهندسي و 100 قبضه توپ ضد هوايي به غنيمت رزمندگان اسلام در‌آمد.
در عمليات كربلاي 5، 150 كيلومتر مربع از خاك دشمن به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و نيروهاي خودي در پاسگاه‌هاي بوبيلن، شلمچه، كوت سواري، خين و جزاير بوارين و ام الطويل، كانال پرورش ماهي و چندين روستاي عراقي در 10 كيلومتري بصره استقرار يافتند. اين عمليات در ميان ناباوري عراق،‌پس از انجام كربلاي 4 صورت گرفت. سپاه با درك تحليل عراق از شرايط حاضر مبني بر اينكه عمليات سالانه ايران انجام شده و ديگر عملياتي انجام نخواهد شد، ضمن پذيرش خطر بزرگ عدم موفقيت، توانست شرايط سياسي- نظامي را بار ديگر به نفع انقلاب تغيير دهد. با شكست سنگين عراق در اين عمليات، تهاجم به فاو كه در دستور كار ارتش اين كشور قرار داشته به مدت دو سال تعويق افتاد.
23/ 10/ 65 عمليات كربلاي 6 در منطقه سومار توسط ارتش.
28/ 10/ 65 عمليات نصر توسط سپاه در محور دهوك- دولان.
22/ 11/ 65 عمليات فتح 4 مرحله اول در منطقه ديانا توسط سپاه.
4/ 12/ 65 عمليات فتح 4 (مرحله دوم) در منطقه ديانا توسط سپاه.
12 /12 / 65 عمليات كربلاي 7 توسط ارتش در ارتفاع حاج عمران.

**سال 67- 1366

پس از توقف عمليات كربلاي پنج، به دليل شدت حضور دشمن و حساسيت فوق‌العاده نسبت به محورهاي جبهه جنوب به نظر مي‌رسيد براي ادامه جنگ بايد تدابير تازه‌اي اتخاذ شود. زيرا دشمن از لحاظ تسليحات و تجهيزات نظامي از برتري چشمگيري برخوردار بود و با توجه به تقويت خطوط دفاعي و ايجاد موانع بسيار، انجام عمليات در جبهه جنوب دشوار مي‌نمود. بدين جهت در عين حال كه عمليات كربلاي هشت آماده انجام بود، جبهه شمال غرب (شمال سليمانيه) نيز براي عمليات تابستاني و محدود انتخاب گرديد. اين تدبير در راستاي فعال شدن قرارگاه رمضان از سال 65 در شمال عراق و امكان بكارگيري كردهاي معارض عراقي اتخاذ شد. عمليات كربلاي 8 و كربلاي 10 در جنوب و شمال سليمانيه صورت گرفت. همانگونه كه پيش‌بيني مي‌شد دشمن در جنوب شلمچه، مقاومت بسيار سختي نمود و با آتش توپخانه و تانك و بمباران وسيع مانع پيشروي يگان‌هاي خودي شد در حالي كه عمليات كربلاي 10 نسبتا موفق بود و زمينه اقدامات بعدي را در اين جبهه مهيا ساخت. اوضاع جنوب، فرماندهان سپاه را بر آن داشت كه به جبهه شمال توجه جدي‌تري مبذول دارند. و در همين راستا طي عمليات نصر 4، شهر ماووت تصرف شد ودر كل عمليات نظامي جمهوري اسلامي تقريبا روي نوار پيروزي قرار داشت.
در واقع ركودي كه از نيمه دوم سال 61 به مدت تقريبا 4 سال بر جبهه حاكم بود در اواخر سال 64 جاي خود را به پيروزي‌هاي پياپي داد و عراق در يك موضع كاملا انفعالي مترصد فرصت براي تغيير شرايط بود. از سوي ديگر عراق جنگ نفتكش‌ها را در خليج فارس دامن زد و سپاه دور جديدي از عمليات مقابله به مثل را به عنوان يك اولويت نظامي عهده‌دار شد و طي مدت كوتاهي تعداد زيادي از نفتكش‌هاي كشورهاي عربي (خصوصا عربستان و كويت) و يا كشتي‌هايي را كه عازم اين كشورها بودند، هدف قرار داد و به اين ترتيب جنگ نفت‌كش‌ها اوج گرفت. در اين شرايط آمريكا و شوروي نيز به بهانه اسكورت نفتكش‌هاي كويتي وارد خليج فارس شدند و جنگ جنبه بين‌المللي و منطقه‌اي به خود گرفت. در اين مقطع جبهه‌هاي زميني كلا راكد بودند و صحنه جنگ به دريا منتقل گرديد اوج جنگ دريا برخورد كشتي كويتي بريجتون بود كه تحت اسكورت‌هاي ناوهاي آمريكايي قرار داشت.از اين پس درگيري ايران وامريكا در خليج فارس ابعاد ديگر جنگ را تحت الشعاع قرار داد. شليك موشك‌هاي كرم ابريشم به كشتي آمريكايي، بندر الاحمدي و حمله آمريكا به قايق‌هاي تندرو وسكوهاي نفتي ايران، از جمله حوادث ا ين مقطع به شمار مي‌روند.
از آبانماه 6 به دنبال كاهش درگيري‌هاي خليج فارس مجددا جبهه زميني فعال شد. اين بار برخلاف سالهاي گذشته عمليات بزرگ سالانه كه همه ساله و در اواخر سال در جبهه جنوب صورت مي‌گرفت در شمال غرب اجرا شد و طي عمليات بيت‌المقدس 2 و والفجر 10 مواضع و شهرهاي بسياري از جمله حلبچه عراق تصرف گرديد. ليكن براي مقابله با پيشروي‌هاي رزمندگان اسلام در شمال غرب، تحرك چنداني از عراق مشاهده نشد بلكه با استفاده از عدم حضور نيروهاي خودي در جنوب، همزمان با حملات آمريكا به سكوهاي نفتي، به سمت فاو به راه افتاد و باتصرف آن موازنه جنگ را بر هم زد و طي تحركات بعدي توانست مواضع از دست داده را پس بگيرد. و سرانجام، پذيرش قطعنامه 598 از سوي جمهوري اسلامي ايران در تاريخ 26 / 4/ 67 نقطه پاياني بر جنگ 8 ساله بود. اما عراق با مشاهده ضعف و ركود در جبهه خودي، همانند مقطع آغازين جنگ تحميلي، مجددا در جنوب دست به حمبه زد. ليكن مردم باحضور گسترده در جبهه‌ها، ضمن دفع تجاوز دشمن،تلاش منافقين (عمليات مرصاد) در محور غرب رانيز كه به قصد رسيدن به تهران صورت گرفت، در هم شكستند و پس از آن آتش ب رسمي برقرار گرديد.
18 / 1/ 66 عمليات كربلاي 8 در منطقه شلمچه توسط سپاه.
20/ 1/ 66 عمليات كربلاي 9 توسط ارتش در منطقه قصر شيرين.
25/ 1/ 66 عمليات كربلاي 10 در جبهه شمالي- منطقه عمومي ماووت
توسط نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي انجام شد؛ كه در آن 9 لشكر توسط نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي انجام شد كه در آن 9 لشكر و 6 تيپ پياده و 7 گردان توپخانه خودي در مقابل 11 تيپ و 8 گردان پياده دشمن وارد عمل شدند و در نتيجه اين عمليات 2500 تا 3000 نفر از نيروهاي دشمن كشته و يا زخمي و 210 نفر از آنان به اسارت درآمدند. در اين عمليات نيروهاي اسلام ضمن انهدام 10 دستگاه تانك و نفربر و 1 فروند هليكوپتر 250 كيلومتر مربع از خاك دشمن را آزاد كردند و ارتفاعات گلو- سرگلو، باسومه، گلان- قشن و كوه نم نم را به تصرف درآوردند.
25/ 1/ 66 عمليات فتح 5 در شمال سليمانيه توسط سپاه
25/ 1/ 66 عمليات نصر 1 توسط سپاه در هزار قله.
13/ 3/ 66 عمليات نصر 2 در ميمك توسط ارتش
27 /3/ 66 عمليات نصر 3 توسط ارتش.
27/ 3/ 66 عمليات فتح 6 در شمال اربيل توسط سپاه
31 /3/ 66 عمليات نصر 4 توسط سپاه.
3/ 4/ 66 عمليات نصر 5 در منطقه سردشت توسط سپاه
5/ 6/ 66 عمليات فتح 7 درمنطقه حلبچه توسط سپاه
28 /4/ 66 عمليات فتح 8 توسط سپاه در شمال موصل.
1/ 5/ 66 عمليات ايذايي سپاه در ايروان
1/ 5/ 66 عمليات ايذايي سپاه در چوارتا.
5/ 5/ 66 عمليات ايذايي سپاه در سليمانيه
6/ 5/ 66 عمليات ايذايي سپاه در گلي كدور
5/10/ 66 عمليات ايذايي سپاه در مرگه سور
5/10/ 66 عمليات ايذايي سپاه در پايگاه ترابه
5/12/ 66 عمليات نصر 6 توسط ارتش
5/12/ 66 عمليات فتح 9 در منطقه خرمال توسط سپاه
5/13/ 66 عمليات ايذايي سپاه در خرمال
5/13/ 66 عمليات نصر 7 توسط سپاه در محور دوپازا- بلفت
5/30/ 66 عمليات ايذايي سپاه در منطقه خرمال
5/31/ 66 عمليات ايذايي سپاه در منطقه اربيل
5/31/ 66 عمليات ايذايي سپاه در محور اربيل- كركوك
5/31/ 66 عمليات ايذايي سپاه در محور سليمانيه
5/31/ 66 عمليات ايذايي سپاه در محور سليمانيه
6/5/ 66 عمليات ايذايي سپاه در محور سليمانيه
6/9/ 66 عمليات ايذايي سپاه در محور اربيل
6/12/ 66 عمليات ايذايي سپاه در اربيل
6/13/ 66 عمليات فتح 10 در شمال اربيل توسط سپاه
6/15/ 66 عمليات ايذايي سپاه در سليمانيه
6/23/ 66 عمليات ايذايي سپاه در شهر سيدصادق عراق
6/24/ 66 عمليات ظفر توسط سپاه.
6/27/ 66 عمليات ظفر 1 در استان دهوك عراق توسط سپاه.
8 /7/ 66 عمليات ايذايي سپاه در كركوك.
11 /7/ 66 عمليات ايذايي سپاه در استان سليمانيه.
22 /7/ 66 عمليات ظفر 2 توسط سپاه در كفري.
4 /8 / 66 عمليات ايذايي سپاه در دوكان.
8 /8 / 66 عمليات ايذايي سپاه در دوكان.
11 /8 / 66 عمليات ايذايي سپاه در بنديخان.
25 /8 / 66 عمليات ظفر 3 در منطقه بنديخان توسط سپاه.
28 /8 / 66 عمليات ظفر 4 توسط سپاه در دهوك.
29 /8 / 66 عمليات نصر 8 در ماووت توسط سپاه (روي ارتفاع گرده رش).
1/ 9/ 66 عمليات نصر 9 توسط سپاه.
18/ 10/ 66 عمليات ايذايي سپاه بر روي البكر و الاميه واقع در شمال خليج فارس.
22/ 10/ 66 عمليات ظفر 5 در عماريه توسط سپاه.
25/ 10/ 66 عمليات بيت‌المقدس 2 در ماووت توسط سپاه.
4/ 12/ 66 عمليات ظفر 6 توسط سپاه در سنگاو.
22/ 12/ 66 عمليات ظفر 7 توسط سپاه در حلبچه.
23/ 12/ 66 عمليات والفجر 10 در جبهه شمال و محور حلبچه توسط 11 لشكر و 12 تيپ پياده و 17 گردان توپخانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در مقابل 1 لشكر و 28 تيپ پياده و 15 گردان توپخانه دشمن انجام شد كه در نتيجه آن نيروهاي خودي با كشته و زخمي كردن 3000 نفر و اسارت 5440 نفر از نيروهاي عراقي و انهدام 270 دستگاه تانك و نفربر، 60 قبضه توپ صحرايي، 13 دستگاه تجهيزات هليكوپتر دشمن و به غنيمت گرفتن 90 دستگاه تانك و نفربر، 100 قبضه توپ صحرايي، 15 دستگاه تجهيزات مهندسي و 800 دستگاه خودرو، بخش وسيعي از استان سليمانيه عراق شامل شهرهاي حلبچه، دوجيله و خورمال را به تصرف درآوردند كه وسعت آن حدود 1200 كيلومتر مربع مي شد.
23/ 12/ 66 بيت‌المقدس 3 در منطقه ماووت توسط سپاه.
5/ 1/ 67 بيت‌المقدس 4 در منطقه دربنديخان توسط سپاه.
22 / 1/ 67 بيت‌المقدس 5.
28 /1/ 67 تهاجم عراق با با بكارگيري وسيع سلاح‌هاي شيميايي و با استعداد 48 تيپ پياده و 11 تيپ زرهي و مكانيزه در مقابل 4 تا 5 لشكر و بازپس‌گيري فاو.
26 /2/ 67 بيت‌المقدس 6 در منطقه ماووت.
14/ 3/ 67 تك گسترده و سنگين عراق به منطقه شلمچه و تصرف منطقه عملياتي كربلاي 5.
22/ 3/ 67 بيت‌المقدس 7 در منطقه عمومي شلمچه توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامي.
24/ 3/ 67 تك عراق به محور ماووت و تصرف بخشي از منطقه ماووت طي 8 روز.
29/ 3/ 67 تهاجم ارتش عراق با استعداد 1 لشكر به مهران و تصرف آن و استقرار در ارتفاعات مهم قلعه آويزان- واگذاري شهر مهران به منافين.
4/ 4/ 67 حركت گسترده عراق در جبهه جنوب و بازپس گيري جزاير مجنون، منطقه وسيع شمال كوشك و طلايه و جفير. در اين عمليات عراق از 8 تيپ مستقل پياده، 3 تيپ نيروي مخصوص، 5 تيپ زرهي و 2 تيپ مكانيزه و چند يگان در قالب 3 لشكر استفاده كرد.
7/ 4/ 67 تهاجم عراق در محور شاخ شميران.
21/ 4/ 67 حمله عراق با استعداد 11 لشكر در جبهه‌هاي جنوب و تصرف غرب شوش و دزفول تا دهلران.
27/ 4/ 67 پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل از سويب جمهوري اسلامي ايران.
31/ 4/ 67 حركت و تهاجم گسترده عراق با 13 لشكر در منطقه شمال.
خرمشهر و جنوب اهواز در اين حمله نيروهاي عراقي خود را به جاده اهواز- خرمشهر رساندند و تلاش گسترده‌اي را طي سه روز جهت تصرف خرمشهر انجام دادند كه به دليل مقاومت رزمندگان اسلام ناموفق ماندند.
3/ 5/ 67 حمله منافقين با حمايت ارتش عراق به غرب اسلام آباد و انجام عمليات مرصاد توسط رزمندگان اسلام وشكست سنگين منافقين در اين عمليات.
10/ 5/ 67 عقب‌نشيني عراق به پشت مرزهاي بين‌المللي در جنوب.
29/ 5/ 67 اعلام رسمي آتش بس توسط دبير كل سازمان ملل.

*كاري از: حسين اردستاني - حسين يكتا