مهم‌ترين اتهام نوبل؛ تأثيرپذيري از سياست‌هاي كشور آمريكا
برخي از منتقدان، كميته نوبل را به تأثيرپذيري از سياست‌هاي كشور آمريكا متهم مي‌كنند و مي‌گويند كميته نوبل در 15 سال گذشته به نويسندگاني جايزه داده كه به سياست‌هاي كلي دولت آمريكا نزديكي داشته‌اند.
برنده نوبل ادبيات از بين صدها نويسنده در سراسر جهان كه سالانه به عنوان نامزد از سوي نخبگان و نهادهاي مختلف به آكادمي سوئد پيشنهاد مي‌شوند، انتخاب مي‌شود.
جايزه نوبل ادبيات اگرچه در سال‌هاي اخير با انتقادهاي فراواني روبه‌رو بوده است اما همچنان گران‌قيمت‌ترين جايزه ادبي و بالاترين تجليل از نويسندگان است.
روند پيشنهاد، داوري و انتخاب برنده جايزه نوبل ادبي در مقايسه با هزاران جايزه ادبي ديگر در سراسر جهان طولاني‌ترين و موشكافانه‌ترين است.
آكادمي سوئد مسئول انتخاب برنده نوبل ادبيات است.
اين آكادمي 18 عضو دارد كه عضويت آنها هميشگي است.
اعضاي فعلي آكادمي سوئد شامل شخصيت هاي سرشناسي از نويسندگان، زبان شناسان، محققان ادبي و مورخان است كه سوئدي هستند.
در اين آكادمي همچنين يك حقوقدان سرشناس عضويت دارد.
بخش اصلي و فعال اين آكادمي، كميته نوبل است كه از بين اعضاي آكادمي سوئد به مدت سه سال انتخاب مي‌شوند.
در كميته نوبل ادبيات سال 2009 شش نفر عضو هستند كه طبق اطلاعات پايگاه اينترنتي نوبل پرايز، همه يا پرفسور هستند و يا نويسنده.
از اين شش عضو يك نفر رئيس، يك نفر دبير و چهار نفر به عنوان عضو كميته نوبل مسئوليت دارند.
كميته نوبل هر سال فرم‌هايي را كه به منزله نظرخواهي شخصي و يا اختصاصي هستند براي صدها نفر كه تعدادشان گاهي به 3 هزار نفر نيز بالغ مي شود ارسال مي كند.
كميته نوبل از آنها مي‌خواهد كه نامزدهاي مورد نظرشان را كه شايستگي دريافت نوبل ادبيات را دارند معرفي كنند.
اين فرم‌ها بايد تا تاريخ 31 ژانويه به دفتر كميته نوبل ادبيات در استكهلم ارسال شوند.
هيچ نويسنده، شاعر، محقق ادبي، مورخ ادبي و يا اديبي نمي تواند خودش را شخصاً نامزد دريافت نوبل ادبيات كند.
* فرم ها براي چه كساني ارسال مي‌شود؟
طبق اطلاعاتي كه در پايگاه اينترنتي نوبل پرايز آمده است چهار دسته از افراد، نهادها و مؤسسه ها صلاحيت ارائه پيشنهاد به كميته نوبل ادبيات را دارند.
1. اعضاي آكادمي سوئد و ديگر آكادمي ها، مؤسسه ها و نهادهايي كه اهداف مشتركي با آكادمي سوئد دارند.
2. استادان ادبيات و زبان شناسي در دانشگاه ها و كالج ها.
3. برندگان قبلي نوبل ادبيات
4. رؤساي انجمن هايي كه بيانگر توليدات ادبي در كشورهاي خود هستند.
كميته نوبل نامزدهايي را كه از سوي استادان، انجمن ها و آكادمي ها پيشنهاد مي شود به صورت محرمانه تا نيم قرن نگهداري مي كند.
* رسيدگي به صلاحيت نامزدها
كميته نوبل با حضور كارشناسان، مشخصات آثار و فعاليت هاي همه نامزدها را بررسي مي كند و در مرحله اول به فهرستي 200 نفري مي رسد.
پس از آن، فهرست مربوطه به استادان و كارشناسان حوزه كاري نامزد مربوطه فرستاده مي شود و كميته نوبل از بين آنها نهايتاً به فهرستي 15 نفره دست پيدا مي كند.
در بخش ادبيات برخلاف بخش هاي ديگر نوبل، در هيچ سالي جايزه مشترك داده نشده است. كميته نوبلِ ادبيات تنها يك نفر را انتخاب مي كند.
انتخاب از بين فهرست نهايي تنها برعهده كميته نوبل ادبيات است كه كارش را به صورت محرمانه دنبال مي كند.
* ارزش جايزه نوبل ادبي
جايزه نوبل ادبيات شامل يك مدال طلا، يك ديپلم افتخار و مبلغي پول است كه از نخستين سال اهداي اين جايزه تاكنون بارها تغيير كرده است.
ارزش نقدي اين جايزه در حال حاضر يك ميليون كرون سوئدي است كه معادل يك ميليون و 400 هزار دلار مي شود.
هدف از اهداي اين مبلغ به نويسنده اين است كه او بدون دغدغه تأمين مخارج شخصي بتواند به نوشتن و تحقيق ادامه دهد.
با اين حال بسياري به آكادمي سوئد انتقاد مي كنند كه برندگان او در چند دهه گذشته بازنشسته بوده اند و اين پول چندان به كار آنها نمي آيد.
در بخش هاي ديگر نوبل كه برندگان مشترك دارند مبلغ مذكور بين آنها تقسيم مي شود و كميته نوبل گاهي به يكي از آن برندگان مشترك پول بيشتر مي دهد.
اغلب دريافت كنندگان اين پول، آن را صرف امور فرهنگي و يا انسان دوستانه مي كنند. برخي نيز صرف امور شخصي مي كنند.
اورهان پاموك، نويسنده ترك يك سال پس از دريافت نوبل ادبيات از تركيه به آمريكا رفت و خانه اي در نيوريك خريد تا در آنجا زندگي كند.
* اهداي جايزه
هر سال برندگان نوبل به سالن كنسرت استكهلم دعوت مي شوند تا در جشني كه به افتخار برگزيده شدن شان برپا شده است شركت كنند.
كميته هاي نوبل هر ساله برندگان خود را در ماه اكتبر معرفي مي كنند. در يك قرن گذشته از ماه اكتبر به عنوان فصل نوبل ياد شده است.
كميته نوبل ادبيات هر ساله در نخستين پنجشنبه ماه اكتبر برنده خود را معرفي مي كند.
در صورتي كه اعضاي كميته به جمع بندي نهايي براي انتخاب برنده نوبل ادبيات نرسند زمان اعلام نتيجه به پنجشنبه بعدي موكول مي شود.
اما جوايز برندگان نوبل و از جمله نوبل ادبيات طي مراسمي مجلل كه با حضور پادشاه سوئد و شخصيت هاي فرهنگي و سياسي برگزار مي شود، اهداء مي شود.
اين جوايز 10 دسامبر كه سالروز درگذشت آلفرد نوبل است داده مي شود.
* اتهام هاي وارده به كميته نوبل
در يك قرن گذشته كميته نوبل متهم بوده است كه به نويسندگاني كه بيشترين شايستگي را براي دريافت اين جايزه دارند، بي توجهي كرده است.
منتقدان همواره از كساني مانند جيمز جويس، لئون تولستوي، هنريك ايبسن، هنري جيمز و ده ها نويسنده و شاعر ديگر ياد مي كنند.
برخي نيز كميته نوبل را متهم مي كنند كه تنها به نويسندگان اروپايي توجه مي كند و به نويسندگان كشورهاي غيراروپايي بي محلي مي كند.
80 درصد كساني كه نوبل ادبيات را دريافت كرده اند از اروپا بوده اند.
ادبيات كشورهاي آسيايي و آفريقايي كمترين سهم را در دريافت جايزه نوبل ادبيات در 109 سال گذشته داشته اند.
برخي از منتقدان نيز كميته نوبل را متهم به تحت نفوذ بودن سياست هاي كشور آمريكا كرده‌اند.
آنها مي گويند كميته نوبل در 15 سال گذشته به نويسندگاني جايزه داده كه به سياست هاي كلي دولت آمريكا نزديكي داشته اند.
* وصيت نامه آلفرد نوبل
پايه‌گذاري جوايز نوبل در پي وصيت آلفرد نوبل شيميدان و مخترع ديناميت صورت گرفت.
بر اساس اين وصيت‌نامه، نوبل درصدي از ثروت خود را به پايه‌گذاري مراسم اهداي پنج جايزه در بخش هاي فيزيك، شيمي، صلح، پزشكي و ادبيات اختصاص داد.
او در وصيت نامه اش درباره بخش ادبيات نوشته بود قسمتي از اين جايزه به « شخصي كه در عرصه ادبيات بارزترين اثر را با گرايشي ايده‌آليستي خلق كرده باشد» اهداء شود.
اما در 109 سال گذشته همه نويسندگان، شاعران و اديباني كه اين جايزه را دريافت كرده اند لزوماً گرايش ايده‌آليستي نداشته اند.