ایرن‏آن

چكيده
‏استفاده ازپيشرفت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات درزمينه كسب و كار موجب فناوري نويني به نام بانكداري الكترنيكي گرديده ‏است. بكارگيري متون تجارت الكترونك ازطرفي سبب ساده‌سازي انجام كسب و كار و كاهش هزينه‌هاي بنگاه‌هاي اقتصادي گرديده و از طرف ديگر افزايش مشتريان به تبع آن افزايش سطح رضايت‌مندي آنان را در بردارد. تجارت الكترونيكي شامل فعاليت‌هاي متنوعي مانند تجارت الكترونيكي كالا و خدمات، تحويل آن‌لاين، انتقال پول الكترونيكي حراج‌هاي اينترنتي و.... مي‌باشد. همان گونه كه شعار شركت‌هاي بزرگ درتجارت الكترونيك جهاني فكركردن و محلي عمل كردن است، ايران نيز مانند ساير كشورها، داراي شركت‌هاي بسياري است كه براي توسعه بازار خود به اينترنت وابسته‌اند. تجارت و بانكداري الكترونيكي در ايران در مرحله نوپايي به سرمي‌برد. علاوه بر زمينه‌هاي تحقيق بسيار در اين مورد، نيازمند مراقبت و حمايت بسياري از طرف دولت مي‌باشد. بانكداري الكترونيكي مانع اصلي اختلاس در كشور مي‌باشد و گسترش بانكداري الكترونيك نيازمند امضاي ديجيتالي است. در اين پژوهش جامعي بر تجارت الكترونيك، بانكداري اينترنتي و پول الكترونيكي مي‌باشد. همچنين شامل چالش‌ها و راهكار‌هايي درزمينه بانكداري اينترنتي در ايران مي‌باشد.

واژه‌هاي كليدي
تجارت الكترونيك، بانكداري الكترونيكي، پول ديجيتال، امضاي ديجيتال

‏مقدمه
‏طي دوره‌هاي مختلف صنايع مختلفي پا به عرصه وجود گذاشته‌‌اند كه برخي از آن‌ها دچار انحطاط و دگرگوني شده‌اند و برخي ديگر همچنان پا برجا بوده و به رشد و باروري خود ادامه مي‌دهند.
‏پيشرفت‌هاي روزافزون فناوري اطلاعات، ارتباطات و چند رسانه‌اي است كه بكارگيري آنها در امر كسب وكار تبديل به يكي از مباني مزيت رقابتي شركت‌هاي فعال در صنايع خدماتي به نام صنعت بانكداري گرديده است. اگر بانك ما كانال‌هاي سنتي را با كانال‌هاي الكترونيكي مبتني بر فناوري اطلاعات و ارتباطات تكامل بخشند مي‌توانند به موفقيت‌هاي زيادي دست پيدا نمايند. بكارگيري فنون تجارت الكترونيك از يك طرف سبب ساده‌سازي انجام كسب و كار و كاهش هزينه‌هاي اين گونه بنگاه‌هاي اقتصادي گرديده و از طرف ديگر افزايش مشتريان و مهم‌تر از آن بالا رفتن سطح رضايت‌مندي آنان را در پي دارد. اين مسايل در صورتي امكان‌پذير است كه بانك‌ها و يا ساير موسسات ارايه دهنده خدمات الكترونيك بتوانند پاسخگوي انتظارات مشتريان در رابطه با كيفيت محصولات خدمات الكترونيك بوده و سطح مطلوبي از اين كيفيت را تضمين نمايند. تركيب تجارت و الكترونيك ازسال 1970 ‏ آغاز شد. براي گسترش و پذيرش تجارت الكترونيك لازم است كه پيش نيازهاي اين فناوري از جمله زيرساختار مخابراتي، مسايل قانوني و ايمني پيام‌رساني مهيا شود. مهم‌ترين هدف در تجارت، حال چه از روش‌هاي بسيار پيشرفته الكترونيكي استفاده كند و چه از روش‌هاي سنتي و قديمي- همانا دستيابي به پول و سود بيشتر است. طبيعتا در اين ميان، نقش بانك‌ها و موسسات اقتصادي در نقل و انتقال پول بسيار حياتي است. (31 ‏،19 ‏) هنگامي كه در سال 1994 اينترنت قابليت‌هاي تجاري خود را علاوه برجنبه‌هاي علمي و تحقيقاتي به نمايش گذاشت، موسسات تجاري و بانك‌ها در كشورهاي پيشرفته اولين نهاد‌هايي بودند كه تلاش جدي خود را براي استفاده هر چه بيشتر از اين جريان بكار انداختند. محصول تلاش آن‌ها نيز همان بانكداري الكترونيك امروزي است. سپس به سرعت مشخص شد كه اينترنت بستر بسيار مناسبي براي آنواع فعاليت‌هاي بانكداري و اقتصادي به شمار مي‌رود. بانكداري و تجارت الكترونيك هم اكنون در جهان به عنوان يك بحث بسيار تخصصي و در عين حال، بسيار پيچيده تبديل شده است وتطبيق آن باسياست‌هاي تجاري و اقتصادي كشورهاي مختلف نياز به تحقيق و برنامه‌ريزي دقيق دارد. [23،5]
تجارت الكترونيك
‏همانطور كه بسيار خوانده و يا شنيده‌ايد تجارت الكترونيك انجام كليه فعاليت‌هاي تجاري با استفاده از شبكه‌هاي ارتباطي كامپيوتري به ‏ويژه اينترنت است. تجارت الكترونيك، نوعي تجارت بدون كاغذ است كه به طور مستقيم به كمك رايانه‌ها و از طريق خطوط مخابراتي مي‌باشد. هدف از بكارگيري تجارت الكترونيكي، ارايه روشي جديد در انجام امور بازرگاني مي‌باشد. در تجارت الكترونيك طرفين بايد با زبان ديجيتالي با هم به گفتگو بنشيند. اين زبان ديجيتالي سبب مي‌شود كه سيستم‌هاي درگير در مبادله تجاري قابليت به اشتراك‌گذاري و رد و بدل كردن اطلاعات را داشته باشند وهمديگر را ارزيابي كنند. وتجارت الكترونيكي روش ديگري براي تبادل الكتريكي اطلاعات وانجام تراكنشي‌هاي تجاري است كه يك پل الكترونيكي بين مراكزتجاري ايجاد كرده است. تجارت الكترونيكي انجام دادن كار تجاري به صورت الكترونيكي و انتقال داده‌ها شامل متن، صدا و تصوير است. شامل فعاليت‌هاي متنوعي مانند تجارت الكترونيكي كالا و خدمات، تحويل آنلان، انتقال پول الكترونيكي، صورت حساب‌هاي الكترونيكي، محموله حراج‌هاي اينترنتي، طرح و مهندسي گروهي خدمات عمومي بازاريابي و خدمات پس از فروش است. [23،19،5]
1- مزايا و معايب تجارت الكترونيكي
از جمله فوايد تجارت الكترونيكي به موارد زير اشاره كرد:
• افزايش فروش و در پي آن افزايش درآمد و توان سرمايه‌گذاري
• افزايش سطح رفاه زندگي مردم از طريق ايجاد اشتغال، كاهش ترددها و افزايش سرعت عمل
• كاهش هزينه‌هاي تبليغات براي شركت‌ها به دليل عدم حضور واسطه
البته همچون تمام فناوري‌ها و تكنولوژي‌هاي ساخت بشر بي‌عيب نيست، در استفاده از تجارت الكترونيك نيز معايبي وجود دارد، برخي از آنها به قرار زير است:
• تأثير ناشناخته آن بر روابط اجتماعي انسان
• ورشكستگي به علت عدم توانايي شركت‌هاي كوچك و كاهش توليد
• ضرورت وجود بسترهاي مناسبي مانند صدور و استفاده از كارت‌هاي اعتباري ويزا كارت و مستركارت و ... است. [19،1]
2- همچنين از جمله بسترهاي لازم براي تجارت الكترونيك مي‌توان موارد زير را ذكر كرد:
• يك سيستم بانكي روان و دقيق
• قوانين گمركي، مالياتي و بانكداري الكترونيكي
• كد تجاري محصول و ايجاد امنيت اطلاعات
• تهيه و تدوين نظام مالي اطلاعات و نظام حقوقي اطلاع‌رساني (كپي‌رايت)
• محرمانه بودن اطلاعات شخصي
• تطبيق مقررات ملي با مقررات متحدالشكل بين‌المللي
• همكاري دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي و سازمان‌هاي مختلف
• پذيرش اسناد الكترونيكي توسط قوه قضاييه
• تأمين، صدور و بكارگيري كارت هوشمند
• تأمين خطوط ارتباطي پرسرعت و مطمئن و ايجاد بستر مخابراتي به شكل بي‌سيم
بانكداري الكترونيك
اما در تجارت الكترونيك نياز به پرداخت الكترونيكي داريم كه زمان شروع پرداخت الكترونيكي در دنيا به سال 1918 ميلادي برمي‌گردد يعني هنگامي كه بانك‌هاي فدرال رزرو آمريكا به انتقال وجوه از طريق تلگراف مي‌پرداختند.
در بانكداري الكترونيك نياز به يك دولت الكترونيك داريم. دولت الكترونيك يكي از ضرورت‌هاي جهان امروز است كه بسياري از كشورها به دنبال ايجاد آن در كشور خود هستند. دولت الكترونيكي عبارت از استفاده سازمان‌هاي دولتي از فناوري‌هاي جديد اطلاعاتي و ارتباطي جهت ارايه و توزيع خدمات و اطلاعات به صورت به‌هنگام و شبانه‌روزي در كمترين زمان، با كمترين هزينه و بالاترين كيفيت به شهروندان، بخش‌هاي تجاري و توليدي و ساير مشتريان دولت مي‌باشد به گونه‌اي كه آنها از طريق سيستم‌هاي كامپيوتري بتوانند با دولت ارتباط برقرار كنند و مشاركت بيشتري در اداره امور دولتي و فرايندها و نهادهاي مردم‌سالار داشته باشند.
پس به طور كلي مي‌توان گفت بانكداري الكترونيكي عبارت از فراهم آوردن امكاناتي براي كاركنان در جهت افزايش سرعت و كارايي آنها در ارايه خدمات بانكي در محل شعبه و همچنين فرآيندهاي بين شعبه‌اي و بين بانكي در سراسر دنيا و ارايه امكانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري به مشتريان كه با استفاده از آنها بتوانند بدون نياز به حضور فيزيكي در بانك، در هر ساعت از شبانه‌روز از طريق كانال‌هاي ارتباطي ايمن و با اطمينان عمليات بانكي دلخواه خود را انجام دهند. به عبارت ديگر بانكداري الكترونيكي استفاده از فناوري‌هاي پيشرفته نرم‌افزاري و سخت‌افزاري مبتني بر شبكه و مخابرات براي تبادل منابع و اطلاعات مالي به صورت الكترونيكي است و نيازي به حضور فيزيكي مشتري در شعبه نيست. [24،23،2]
دلايل رو آوردن بانك‌ها به بانكداري الكترونيكي بانك‌ها و ساير موسسات مالي به دلايل گوناگون تجارت الكترونيك و ارايه خدمات به صورت الكترونيكي را به عنوان يك ابزار مهم براي ادامه بقا پيشرفت و رقابت در محيط پويايي امروز به شمار مي‌آورند. با تكيه بر فلسفه بازاريابي، مهم‌ترين مزيت بانكداري الكترونيك افزايش سطح رضايت‌مندي مشتريان بانك‌ها است، نتيجه اين رضايت‌مندي ارتقا سطح وفاداري و ايجاد رابطه‌اي اثربخش و بلندمدت ميان بانك و مشتري است البته بايد توجه داشت اگر بانك‌ها بخواهند سطح رضايت‌مندي استفاده‌كنندگان از خدمات الكترونيك خود را افزايش دهند بايد به ادراكات آنان در مورد ستانده كه همان كيفيت خدمات الكترونيكي است و ثبات آن در طول زمان توجه به‌نمايند.
عواملي كه بيشترين تاثير را در خصوص موفقيت در بانكداري الكترونيك دارند عبارتند از: درك مشتريان، انعطاف‌پذيري سازماني، قابليت استفاده از منابع، امنيت سيستم‌ها، نام تجارتي ثابت، دارا بودن شبكه‌هاي چند‌رسانه‌اي (نرم‌افزارهاي جامع)، بازاريابي خاص شبكه الكترونيكي، يكپارچگي سيستم‌ها، مديريت تغيير نظام‌مند (تغيير نظام‌مند مديريت)، حمايت مديران ارشد و ارايه خدمات بهتر به مشتري، نيازمند ايجاد تغييرات سازماني قابل ملاحظه‌اي براي توانمندسازي‌شان در زمينه وب مي‌باشند. تمركز اصلي استراتژي تجارت الكترونيك بانك‌ها براي به حداكثر رساني سود بايد بر روي يكپارچه‌ كردن شبكه بانكداري الكترونيك باشد. [18،4]
پول ديجيتال
در اصل پول ديجيتالي يا پول الكترونيكي جايگزين مفيدي براي پول كاغذي است. بصورت تكنيكي‌تر، پول ديجيتالي پيغام پرداختي است كه امضاي الكترونيكي را در خود دارد و با هدف انجام يك مبادله واسط يا ذخيره ارزش، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. گسترش فرايند استفاده از پول الكترونيكي، پيامدهاي تجاري، اقتصادي، سياسي، و اجتماعي قابل ملاحظه‌اي به همراه دارد. از نظر اقتصادي مهم‌ترين آثار گسترش استفاده از پول الكترونيكي بر روي عرضه پول، سياست‌هاي پولي و بانك‌هاي مركزي ايجاد مي‌شود.
ويژگي‌هاي پول الكترونيكي
در طراحي پول الكترونيكي سعي شده است حداقل همه ويژگي‌هاي پول بانك مركزي لحاظ شود و به طور كلي فرآورده‌هاي پول الكترونيكي را از نظر فني مي‌توان به دو دسته كرد:
o پول الكترونيكي مبتني بر كارت‌هاي هوشمند
فرآورده‌هاي پول الكترونيكي مبتني بر كارت‌هاي هوشمند، براي تسهيل پرداخت‌هاي باارزش كوچك در معاملات خرد رو در رو طراحي شده‌اند، بنابراين انتظار مي‌رود كه فرآورده‌هاي پول الكترونيكي مبتني بر كارت‌هاي هوشمند، استفاده از پول بانك مركزي و نيز در حد كمتر استفاده از كارت‌هاي اعتباري و پرداخت را براي پرداخت‌هاي مستقيم، كاهش دهد. همچنين به احتمال زياد استفاده زياد از چك، كارت‌هاي پرداخت و كارت‌هاي اعتباري در پرداخت‌هاي غيرمستقيم، يعني پرداخت‌هاي به هنگام را نيز كاهش خواهد داد.
o پول الكترونيكي مبتني بر نرم‌افزار رايانه‌اي
فرآورده‌هاي پول الكترونيكي مبتني بر نرم‌افزار رايانه‌اي نيز از طريق كاهش هزينه‌هاي مبادلاتي با تسهيل نقل و انتقال پول ميان انواع مختلف حساب‌ها، بانك‌ها و كشورها و نيز سرريزهاي يادگيري، تقاضاي سپرده‌هاي ديداري را تحت تأثير قرار مي‌دهد و آن را كاهش خواهد داد.
مهم‌ترين ويژگي پول الكترونيكي يعني فرامليتي يا بي‌مرز بودن آن نقش مهمي در اثرگذاري بر ساير متغيرهاي اقتصادي ايفا مي‌كند اگر چه اين ويژگي از نظر دولت‌ها منشا برخي تبعات منفي نشر گسترده پول الكترونيك تلقي مي‌شود. اما به ارتقاي سطح كارايي مبادلات بين‌المللي نيز كمك قابل ملاحظه‌اي مي‌كند.
طبيعتاً با استفاده از پول الكترونيكي هزينه نقل و انتقال بين‌المللي وجوه، به طور قابل توجهي كاهش خواهد يافت. البته با افزايش بي‌سابقه كارايي پرداخت‌هاي بين‌المللي، ممكن است بي‌ثباتي نظام پولي جهاني افزايش يابد و به بروز كشمكش بين ناشران و استفاده‌كنندگان پول الكترونيكي از يك سو و بانك‌هاي مركزي كشورها از سوي ديگر منجر شود.
پيامدهاي اقتصادي گسترش استفاده از پول الكترونيكي
نشر گسترده پول الكترونيكي با توجه به ويژگي‌هاي خاص آن، به طور گسترده ساير بازارها و متغييرهاي اقتصادي را تحت تاثير قرار خواهد داد. افزايش كارايي مبادلات: يكي از مهم‌ترين پيامدهاي مثبت گسترش استفاده از پول الكترونيكي در افزايش كارايي مبادلات است.
پول الكترونيكي به چند طريق به كارآمدتر شدن مبادلات كمك خواهد كرد:
1- پول الكترونيكي را ارزان‌تر خواهد كرد.
2- هزينه نقل و انتقال پول الكترونيكي به دليل استفاده از شبكه اينترنت موجود و رايانه‌هاي شخصي استفاده‌كنندگان، بسيار كمتر و شايد نزديك به صفر است.
3- پول الكترونيكي نيز بدون مرز است. هزينه بسيار زياد كنوني نقل و انتقال بين‌المللي پول نسبت به نقل و انتقال آن در داخل يك كشور معين، به طور قابل توجهي كاهش خواهد يافت.
4- وجوه پول الكترونيكي به طور بالقوه مي‌تواند به وسيله هر شخصي كه به اينترنت و يك بانك اينترنتي دسترسي دارد مورد استفاده قرار گيرد.
5- پول الكترونيكي پرداخت‌هاي شخص به شخص را نيز امكان‌پذير مي‌كند.
6- پيدايش پول الكترونيكي نوعي انقلاب پولي در اقتصاد امروزي و نسل‌هاي برتر اقتصاد پولي محسوب مي‌شود و با تكميل فرآيند اعتمادسازي اركان اقتصادي خرد و كلان به استفاده از اين پول، دامنه تحولات آن بيشتر خواهد شد.
مهم‌ترين ويژگي‌هاي اين نوع بانك‌ها اين است كه در رابطه بين بانك و مشتري، موقعيت فيزيكي بانك يا مشتري نقشي ندارد و وابستگي نداشتن به موقعيت فيزيكي، علاوه بر اين كه زمينه رقابت بين بانك‌ها را تغيير داده و نقش فاصله مكاني از بانك را در هزينه نهايي ارايه خدمات بانكي به مشتري از بين مي‌برد و پيامد عمده دارد اول اين كه امكان مبادله خدمات مالي در بازارهاي خرد كشورهاي مختلف را فراهم مي‌سازد، دوم اين كه بانك‌هاي مجازي مي‌توانند موقعيت فيزيكي خودشان را بدون اين كه تغييري در ارتباط خود با مشتريان‌شان ايجاد كنند، تغيير دهند بنابراين بانك‌هاي مجازي در مقايسه با بانك‌هاي سنتي انعطاف‌پذيرترند و نسبت به تغيير شرايط اقتصادي يا مقررات قانوني، به سرعت واكنش نشان مي‌دهند و مي‌توانند از كشوري به كشور ديگر نقل مكان كنند. [8، 15، 29-25]
يكي از مهم‌ترين پديده‌هاي ناشي از انقلاب اطلاعات، تحول در شيوه‌هاي سنتي تجارت و جايگزيني آن با تجارت الكترونيك است. از اين رو به واسطه نقش پول و بانكداري در تجارت، بانكداري الكترونيك اصلي‌ترين زيربناي تجارت الكترونيك محسوب مي‌شود. بانك‌ها به عنوان يك بنگاه اقتصادي كه وظيفه ارايه خدمات پولي و مالي را دارند با بهره‌گيري از فناوري اطلاعات از سويي مي‌توانند هزينه‌هاي خود را داده و موجب سوددهي خود و ذي‌نفعان‌شان را فراهم كنند و از سوي ديگر موجب رضايت‌مندي مشتريان خود شوند. در اين خصوص با وجود پيشرفت‌هايي خدمات پول الكترونيكي و ابزارهاي پرداخت در كشور داشته‌ايم در استفاده از سامانه‌هاي يكپارچه اطلاعاتي براي الكترونيكي كردن تعاملات درون بانكي و بين بانكي و اتصال بر خط مشتريان به بانك در آغاز راه هستيم. به همين دليل فناوري اطلاعات نتوانسته باعث كاهش هزينه‌ها و ارزان‌تر شدن خدمات بانكي و نيز حذف رويه‌هاي سنتي نظير توسعه شعب فيزيكي بانك‌ها و اسكناس شود.
طي سال‌هاي اخير، روند رو به رشدي را در توسعه خودپردازها و ديگر ابزارهاي پرداخت الكترونيكي داشته‌ايم اما اين ميزان پيشرفت در همه بانك‌ها يكسان نبوده و در برخي خدمات، تفاوت چشم‌گيري وجود دارد. اين مسئله باعث بروز مشكلات در تعاملات بين بانكي و نيز نزد مشتريان مي‌شود. ميزان استقبال مردم براي استفاده از روش‌هاي نوين بانكي در رشد قابل قبول پرداخت‌هاي الكترونيكي قبوض تلفن همراه و ثابت، آب، برق و گاز مشهود است و ضرورت دارد اين خدمات به تمامي اسناد پرداختني دوره‌اي نظير اقساط بانكي توسعه يابد.
هر چند در اين بين افزايش تمايل به استفاده از خودپردازها براي دريافت پول باعث افزايش سرانه اسكناس و سرعت گردش پول سنتي شده و در نهايت باعث افزايش هزينه شود در حالي كه هيچ سودي براي بانك‌ها نداشته است. [14،6]
مزاياي بانكداري الكترونيك
مزاياي بانكداري الكترونيك را مي‌توان از دو جنبه مشتريان و مؤسسات مالي مورد توجه قرار داد از ديد مشتريان مي‌توان به صرفه‌جويي در هزينه‌ها، صرفه‌جويي در زمان و دسترسي به كانال‌هاي متعدد براي انجام عمليات بانكي نام برد.
از ديد موسسات مالي مي‌توان به ويژگي‌هايي چون ايجاد و افزايش شهرت بانك‌ها در ارايه نوآوري، حفظ مشتريان علي‌رغم تغييرات مكاني بانك‌ها، ايجاد فرصت براي جستجو مشتريان جديد در بازارهاي هدف، گسترش محدوده جغرافيايي فعاليت و برقراري شرايط رقابت كامل را نام برد.
براساس تحقيقات موسسه data monitor مهم‌ترين مزاياي بانكداري الكترونيك عبارت‌اند از: تمركز بر كانال‌هاي توزيع جديد، ارايه خدمات اصلاح شده به مشتريان و استفاده از راهبردهاي تجارت الكترونيك. البته مزاياي بانكداري الكترونيك از ديدگاه‌هاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت نيز قابل بررسي است. رقابت يكسان، نگهداري و جذب مشتريان از جمله مزاياي بانكداري الكترونيك در كوتاه مدت (كمتر از يك سال) هستند. در ميان‌مدت (كمتر از 18 ماه) مزاياي بانكداري الكترونيك عبارت‌اند از: يكپارچه‌سازي كانال‌هاي مختلف، مديريت اطلاعات، گستردگي طيف مشتريان، هدايت مشتريان به سوي كانال‌هاي مناسب با ويژگي‌هاي مطلوب و كاهش هزينه‌ها، كاهش هزينه پردازش معاملات، ارايه خدمات به مشتريان بازار هدف و ايجاد درآمد نيز از جمله مزاياي بلندمدت بانكداري الكترونيك هستند. با توسعه الكترونيكي شدن مبادلات پولي و مالي، سوءاستفاده از اين امكانات هم رشد يافته و هم ضرورت دارد با بهره‌گيري از خدمات امضاي الكترونيك و افزايش امنيت نظام‌هاي بانكي در كنار حمايت‌هاي كيفري و افزايش ريسك‌پذيري بانك‌ها به توسعه بانكداري الكترونيك و ايجاد اطمينان نزد مشتريان خدمات كمك كرد. [30-31، 2]
خدمات بانكداري الكترونيك (بانكداري اينترنتي)
بانكداري الكترونيك شامل سيستم‌هايي است كه مشتريان موسسات مالي را قادر مي‌سازد تا در سطح اطلاع‌رساني، ارتباط و تركنش از خدمات و سرويس‌هاي بانكي استفاده كنند:
الف- اطلاع‌رساني: اين سطح ابتدايي‌ترين سطح بانكداري اينترنتي است. بانك اطلاعات مربوط به خدمات و عمليات بانكي خود را از طريق شبكه‌هاي عمومي يا خصوصي معرفي مي‌كند.
ب- ارتباطات: اين سطح از بانكداري اينترنتي امكان انجام مبادلات بين سيستم بانكي و مشتري را فراهم مي‌آورد. ريسك اين سطح در بانكداري الكترونيك بيشتر از شيوه سنتي است و كنترل‌هاي مناسبي را براي عدم دسترسي به شبكه اينترنت بانك و سيستم‌هاي رايانه‌اي نياز دارد.
انواع مختلف بانكداري الكترونيك عبارتند از:
• بانكداري اينترنتي
• بانكداري مبتني بر تلفن همراه و فناوري‌هاي مرتبط با ان
• بانكداري تلفني
• بانكداري مبتني بر نمابر
• بانكداري مبتني بر دستگاه‌هاي خودپرداز
• بانكداري مبتني بر پايانه‌هاي فروش
• بانكداري مبتني بر شعبه‌هاي الكترونيكي
براي ارايه خدمات بانكداري الكترونيك كانال‌هاي متعددي وجود دارد كه برخي آنان عبارتند از:
• رايانه‌هاي شخصي
• كيوسك
• شبكه‌هاي مديريت يافته
• تلفن ثابت و همراه
• دستگاه‌هاي خودپرداز
• پايانه‌هاي فروش
در روش شبكه‌هاي مديريت يافته، بانك‌ها براي ارتباط با مشتريان خود از شبكه‌هايي كه ايجاد شده، استفاده مي‌كنند. در روش اينترنت با رايانه‌هاي شخصي بانك از طريق ايجاد يك پايگاه اينترنتي و معرفي آن به مشتريان با آنها ارتباط متقابل برقرار كرده و ارايه خدمت مي‌كند. در روش بانكداري تلفني، تلفن (اعم از تلفن ثابت و همراه) وسيله ارتباطي بانك با مشتريان خود بوده و از اين طريق خدمات بانكي عرضه مي‌شود. با استفاده از ماشين‌هاي خودپرداز نيز بانك‌ها مي‌توانند خدمات متنوعي از قبيل برداشت نقدي، سپرده‌گذاري، انتقال وجه، پرداخت صورت‌حساب، قبوض و غيره را به مشتريان خود ارايه دهند.
ج- تراكنش: اين سيستم متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات خود از بالاترين سطح ريسك برخوردار است و با يك سيستم امنيتي كنترل شده قادر است، صدور چك، انتقال وجه و افتتاح حساب را انجام دهد. در سطح تراكنشي كه بالاترين ميزان ريسك را هم دارد، مشتري قادر است تا به طور واقعي بانكداري الكترونيكي را تجربه كند و از سرويس‌هايي مانند انتقال وجه و پرداخت قبوض بهره‌مند گردد. بانكداري الكترونيكي به دو طريق هزينه‌هاي يك بانك را كاهش مي‌دهد كه شامل كاهش "هزينه پردازش تراكنش‌ها " و كاهش تعداد شعب لازم براي ارايه سرويس مناسب به مشتريان بانك است. و مهم‌ترين زيرساخت‌هاي لازم جهت بانكداري الكترونيكي را مخابراتي، امنيتي، حقوقي و بانكي، فرهنگي و انساني مي‌باشند. [16،2]
امضاي ديجيتال يا امضاي الكترونيك: در تجارت الكترونيك مانند هوا براي انسان است. به زبان ساده، امضاي الكترونيك، امضايي است كه علي‌رغم رويت نبودن، قابل اثبات است. براي گسترش تجارت و بانكداري الكترونيكي در ايران، مشكلاتي مانند تحريم‌هاي بين‌المللي و اجرايي شدن امضاي ديجيتال وجود دارد. امضاي ديجيتالي به منظور پرداخت قبوض و نقل و انتقالات مالي مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه به علت نبود امنيت كافي، بانك‌ها به جزد يك بانك قادر به اجرايي كردن امضاي ديجيتالي نيستند. برقراري امنيت در دنياي مجازي بسيار اهميت دارد، به طوري كه بايد كليه امكانات قانوني و حقوقي در كنار امكانات فني به كار گرفته شود تا از جرايم مجازي جلوگيري كند. [17،13،3]
قوانين امضاي الكترونيكي طبق قانون تجارت الكترونيك
امضاي الكترونيكي مطمئن: امضايي الكترونيكي است كه مطابق با ماده(10) اين قانون باشد.
ماده10 امضاي الكترونيكي مطمئن بايد داراي شرايط زير باشد:
الف- نسبت به امضاءكننده منحصر به فرد باشد.
ب- هويت امضاءكننده «داده پيام» را معلوم نمايد.
ج- به وسيله امضاءكننده و يا تحت اراده انحصاري وي صادر شده است.
به نحوي به يك «داده پيام» متصل شود كه هر تغييري در آن «داده پيام» قابل تشخيص و كشف باشد.[7]
بانكداري اينترنتي در ايران
ايران مانند ديگر كشورها، داراي شركت‌هاي بسياري است كه براي توسعه بازار خود به اينترنت وابسته‌اند. هدف بيشتر اين شركت‌ها از پايگاه‌هايي كه در اينترنت ايجاد مي‌كنند، همانا توسع صادرات است. اما تجارت الكترونيك در ايران در مرحله كودكي و نوپايي است و نياز به مراقبت و حمايت زيادي از طرف دولت دارد. با وجود آنكه الكترونيكي كردن فعاليت‌هاي بانكي و پرداخت قبوض از طريق خودپردازها براي بهبود وضعيت ارايه خدمات به مشتريان صورت گرفته است اما در ايران اين امر به سبب برخي مشكلات ساختاري و عدم بسترسازي‌هاي مناسب جهت سردرگمي و نارضايتي مردم شده است (هر چند كه روز به روز در حال توسعه و بهتر شدن است). بانكداري اينترنتي به عنوان يك موضوع جديد و جذاب با وسعت و پهناي گسترده‌اي از تحقيقات روبرو است و در آينده گسترده‌تر از اين خواهد شد. مهم‌ترين مسايلي كه در ايران براي پياده‌سازي بانكداري سيار بايد در نظر گرفته شوند عبارتند از:
- توسعه و ارتقاء زيرساخت‌هاي مخابراتي از جمله راه‌اندازي شبكه GPRS پرسرعت
- رعايت استانداردهاي بين‌المللي
- بكارگيري سيستم‌هاي پرداخت سيار
- كاهش هزينه‌ها و ارايه خدمات ويژه به مشتريان موبايل
- تربيت نيروي متخصص در زمينه طراحي
- آموزش‌هاي فني و كاربردي براي پرسنل شبكه‌هاي تجارت سيار و هم براي كاربران اين خدمات.
- تنظيم و تصويب قوانين حقوقي به منظور حمايت از مشتريان و كاربران و اجراي صحيح بانكداري سيار
- ايجاد امنيت در ارتباطات موبايل و ساير وسايل ارتباطي سيار كه اين عوامل مي‌توانند در جلب اعتماد مردم تأثير به سزايي داشته باشد. يكي از مسايل مهم در بانكداري سيار، امنيت آن است كه با استفاده از استانداردهاي امنيت در شبكه GPRS مي‌توان آن را ايجاد كرد.[30-27، 4]

نتيجه‌گيري
تجارت الكترونيك و بانكداري اينترنتي از جمله مسايل به روز دنيا مي‌باشد كه دامنه تحقيقاتي گسترده‌اي را مي‌طلبد. از مهم‌ترين نتايج حاصل از راه‌اندازي سيستم‌هاي فراگير بانكي مي‌توان به افزايش ميزان رضايت‌مندي مشتريان با ارايه خدمات گوناگون بهبود بهره‌وري و كارايي منابع انساني مديريت منابع و هزينه‌ها و همچنين ايجاد تبعيت و انطباق روز‌افزون‌تري با قوانين داخلي و خارجي اشاره كرد. علاوه بر اين ارتقاي توانايي پاسخ‌گويي به نيازهاي مشتريان و بانك‌ها، امكان رهگيري و پيگيري مشتريان، اسناد و همچنين افزايش سرعت پاسخگويي و تسريع عمليات‌ها از جمله ساير مزاياي سيستم‌هاي فراگير بانكي است. اما در كشور ما با توجه به برخي مشكلات در خدمات‌رساني به شهروندان خصوصاً در شهرهاي بزرگ لزوم راه‌اندازي و ارتقاي سيستم‌هاي فراگير بانكي به چشم مي‌خورد. كه در اين زمينه ايجاد دولت الكترونيك بصورت صحيح و درست، خود نيز نيازمند آموزش تمامي افراد جامعه در جهت آشنايي با وسايل ارتباطي مرتبط مي‌باشد.

منابع و مراجع:
1- حسين‌پور، حسين، خودآموز تجارت و كسب و كار از طريق اينترنت، تهران، كتاب الكترونيكي، 1382.
2- ماهنامه ترويجي سيزينه، شماره هشتم.
3- شبكه فناوري اطلاعات ايران
4- مجله تجارت الكترونيك و رايانه، شماره 23، سال 1387
5- مجله تجارت الكترونيك و رايانه، شماره 39، سال 1387
6- فناوري‌هاي نوين مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي
7- تدوين جهانگير منصور، كتاب قوانين تجارت، نشر ديدار، 1387
8- قاسمي‌زاده، حجت، روزنامه دنياي اقتصاد
9- www.nibvinbank.bligfa.com
10- www.fa.wikipedia.org
11- www.goohe.com
12- http://itmen.ir
13- www.n0vinbank.blogfa.com
14- www.hamshahrionline.ir/news
15- www.bankdar.ir/blog
16- www.ITNA-Information Technology News Agency
17- www.IRITN.com
18- www.civilica.com
19- www.wilyancey.com.au
20- www.beebiz.com.au
21- www.creighton.edu
22- www.brint.com
23- simper.org/sirene/out sideworld/ecommerce.htm
24- www.stoktalkamerica.com
25- www.ftc.gov
26- www.docs.justic.gov.mt
27- www.citna.ir
28- www.iraneconomics.net
29- www.ict.gov.ir
30- www.samaeyh.net
banking: General information and Terms and conditions jan.2007, Australia
31- www.Electronic

سميه شهابي‌نژاد ، مهندس مهديه قزويني


برگرفته از ماهنامه عصر فناوري اطلاعات، شماره 41، اسفند 1387، صفحات 77-71.


كد; 3487