آسيب‌شناسي حزب مشاركت -بخش سوم
عبدالكريم سروش پيش از تشكيل حزب مشاركت به مدت شش ماه براي دانشجويان بورسيه‌اي در لندن جلسات مختلف بحث و گفتگو داشت.
* نقش مركز مطالعات استراتژيك رياست جمهوري در شكل‌گيري حزب مشاركت
مركز مطالعات استراتژيك رياست جمهوري يكي ديگر از مراكزي است كه مسبب چرخش فكري مشاركتي‌ها گرديد. اين مركز در آغاز براي ساماندهي توسعه سياسي در سال 1368 در دوران رياست جمهوري آقاي‌هاشمي‌رفسنجاني شروع به كار كرد و به صورت هيئت امنايي اداره مي‌شد.
موسوي‌خوئيني‌ها، كه هم نماينده امام نزد دانشجويان پيرو خط امام و هم عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام بود، در آغاز، رياست اين مركز را به عهده داشت. شاخص‌ترين بخش اين مركز معاونت سياسي آن بود، كه افرادي مثل: حجاريان، علوي تبار، عبدي و مجيد محمدي در آن فعاليت داشته و پروژه‌هايي براي توسعه سياسي دنبال مي‌كردند.(1) برخي از اين افراد از جمله عباس عبدي، از گذشته با موسوي‌خوئيني‌ها همكاري مي‌كرده‌اند؛ زيرا عبدي هنگام دادستاني موسوي‌خوئيني‌ها، واحد مطالعات و تحقيقات دادستاني را راه‌اندازي و اداره كرده بود.
حجاريان در مركز مطالعات استراتژيك، برنامه‌ريزي كلاني براي مطالعه توسعه سياسي در ايران پايه‌ريزي كرده بود كه برخي تحقيقات و نتايج مطالعاتشان در هفته‌نامه عصر ما و روزنامه سلام منتشر مي‌شد.
حجاريان، تئوريسين حزب مشاركت، درباره برنامه‌هاي مركز مطالعات رياست جمهوري در آن زمان متذكر مي‌شود كه: "از سال 1368 كه مركز تحقيقات استراتژيك رياست جمهوري راه افتاد، من در معاونت سياسي اين مركز همين پروژه كاري را دنبال مي‌كردم. معاونت سياسي مركز تحقيقات استراتژيك يك پروژه بيشتر نداشت و آن هم پروژه توسعه سياسي بود. البته اين پروژه چندين زيرپروژه داشت، نظير فرهنگ سياسي و رفتار سياسي اقشار مختلف ايران، پروژه تحليل چرايي انقلاب اسلامي با هدف تئوريزه كردن انقلاب، پروژه ماهيت دولت در ايران، پروژه نوسازي ايران... ". (2)
نتيجه‌اي كه آنها طي تحقيقات مختلف گرفته بودند، اين بود كه توسعه سياسي در ايران در مرحله اول نيازمند ايجاد برخي تغييرات در ساختار سياسي كشور است و در مرحله بعد بايد فرهنگ سياسي ايران متناسب با فرهنگ يك جامعه غربي تغيير كند.(3)
نقش حجاريان در مركز مطالعات استراتژيك رياست جمهوري اين‌گونه از زبان وي بيان مي‌شود: "ما بخش سياسي‌اش را كاملاً انجام داده بوديم. پروژه توسعه سياسي ما حداقل اتودش كاملاً مشخص بود كه چه مي‌خواهيم. پروژه ما در چهار سال اول رياست جمهوري آقاي‌هاشمي در مركز تحقيقات استراتژيك معلوم شده بود، بعد در دوره آقاي روحاني پروژه ما با رفتن آقاي موسوي‌خوئيني‌ها متوقف شد. در راه نوسازي بومي معلوم بود كه چه مي‌خواهيم. همه چيز تعريف شده بود؛ فساد اداري يعني چه؟ مشاركت يعني چه؟ رقابت يعني چه؟ جامعه مدني يعني چه؟ چرا ضعيف است و... حتي براي مسائل راه حل داشتيم. در پروژه، توسعه‌ي سياسي Policy Paper داشتيم ".(4)
همچنين مصطفي تاج‌زاده، عضو شاخص دو حزب اصلاح‌طلب (مشاركت و سازمان مجاهدين)، بخش توسعه سياسي مركز مطالعات را اين‌گونه توصيف مي‌كند:
"در مركز تحقيقات استراتژيك رياست جمهوري آقاي موسوي‌خوئيني‌ها مسئولش بود... آقاي حجاريان در معاونت توسعه سياسي بود كه افرادي چون بهزاد نبوي، سازگارا، امين‌زاده، آرمين، آغاجري، خودم و ديگران با آن همكاري مي‌كرديم ".(5)
* سروش 6 ماه براي دانشجويان اعزامي به غرب جلسه گذاشته بود
حلقه ديگر شكل گيري حزب مشاركت را بايد آن 2500 دانشجويي دانست كه در دوران هاشمي‌رفسنجاني براي تحصيل در دوره دكترا به كشورهاي انگلستان، كانادا، استراليا و فرانسه اعزام شده بودند. برخي از اين دانشجويان در پاره‌اي از انجمن‌هاي اسلامي به صورت كانون فكري ـ سياسي فعال بودند.
حميدرضا جلايي‌پور، كه در آن جمع حضور داشته، به‌عنوان دانشجوي دكترا در دانشگاه لندن و دبير انجمن‌هاي اسلامي انگلستان با همكاري ديگر اعضاي انجمن، "سروش " را به انگلستان دعوت مي‌كنند. عبدالكريم سروش به مدت شش ماه براي دانشجويان بورسيه‌اي جلسات مختلف بحث و گفتگو داشت. از اين دانشجويان مي‌توان به محسن ميردامادي و محمدرضا خاتمي كه نقش كليدي در حزب مشاركت دارند و در رأس فهرست نمايندگان منتخب تهران در مجلس ششم قرارگرفتند، اشاره نمود ". (6)
* دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران
پيشينه پيوند تجديدنظرطلبان حزب مشاركت علاوه بر محافل و حلقه‌هاي ذكر شده، در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران هم برقرار شده بود و آنها جلسات منظم همفكري و همسويي برگزار مي‌كردند. حجاريان متذكر مي‌شود كه: "با حضور رئيس دانشكده حقوق و علوم سياسي، آقاي دكتر حبيبي و آقايان دكتر بشيريه، سيدجواد طباطبايي و نقي‌زاده، در اين دانشكده يك گروه فكري تشكيل داده و تا زمان كانديداتوري خاتمي در جهت برنده شدن وي به ارائه برنامه و كمك فكري مي‌پرداخته است ". (7)
تاج‌زاده نيز در اين‌باره مي‌گويد كه: "من خودم از سال 1367 كه به دانشكده حقوق و علوم سياسي تهران رفتم. بعد از من سعيد حجاريان، اصغرزاده، امين‌زاده و... ديگران آمدند كه بيشتر دنبال سؤال‌هاي جدي خود بوديم ". (8)
ادامه دارد...
پي نوشت:
1. روزنامه وقايع الاتفاقيه، مصاحبه با سعيد حجاريان 1384.4.27
2. همان
3. خبرگزاري كار ايران، مصاحبه با سعيد حجاريان، 1383.11.28
4. حسين سليمي، پيشين، ص 61
5. همان، ص 101
6. حميدرضا جلايي‌پور، جامعه‌شناسي جنبش‌هاي اجتماعي، تهران، طرح نو، 1381، ص 130
7. خبرگزاري دانشجويان ايران، مصاحبه با سعيد حجاريان، 1384.4.21
8. حسين سليمي، پيشين، ص 101
منبع: كتاب آسيب‌شناسي حزب مشاركت ايران اسلامي
(انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي)