ایرن‏آن

كافي است تنها براي چند روز مجبور شويد با چشمان بسته زندگي كنيد، آنگاه مي‌فهميد زندگي بدون چشم چقدر سخت است. به همين دليل است كه مي‌گويند از ميان حواس پنجگانه بينايي مهم‌ترين حس آدمي است، چراكه بيش از 80 درصد اطلاعاتي كه انسان از محيط اطراف كسب مي‌كند از راه اين حس است. برآورد شده سالانه هزينه‌هاي مربوط به نابينايي در آمريكا حدود 4.1ميليارد دلار بوده است. همچنين تخمين زده شد كه در صورت پيشگيري از نابينايي قابل اجتناب، يك ميليارد دلار در هزينه‌ها صرفه‌جويي خواهد شد؛ پيشگيري‌هايي كه 80 درصد از موارد نابينايي را شامل مي‌شوند.

براساس تعاريف جهاني، نابينايي عبارت است از كاهش بينايي به حدي كه مانع اشتغال فرد با اتكاي خود مي‌شود يا فرد را براي زندگي، وابسته به ديگران يا وسايل كمكي كند. نابينايي بر اثر بعضي بيماري‌ها در انسان پديدار مي‌شود.

براساس آمار سازمان بهداشت جهاني،در حال حاضر 161 ميليون نفراز جمعيت جهان دچار اختلالات بينايي هستند كه از اين تعداد 124 ميليون نفر را افراد كم‌بينا و37‌‌ميليون نفررانابينايان تشكيل مي‌دهندكه يك ميليون و 400‌هزار نفر از اين نابينايان، كودكان زير 15 سال هستندو 80 درصدآنان نيز بالاي 50 سال دارند.

همچنين در هر 5 ثانيه يك نفر و در هر دقيقه نيز يك كودك در جهان‌نابينا مي‌شود؛ بنابراين براي پيشگيري، درمان و كنترل معلوليت نابينايي يكي از اولويت‌هاي نظام بهداشت و درمان در هر كشور است.

در ايران

آمار دقيقي از تعداد نابينايان در كشور وجود ندارد؛ اما اگر مبنا را بر آمارهاي جهاني بگذاريم براساس درصدهاي جهاني پيش‌بيني مي‌شود در ايران بيش از 400 هزار نفر نابينا و كم‌بينا وجود داشته باشد.

آمارهاي سازمان بهزيستي گوياي آن است كه تعداد نابينايان شناسايي شده در كشور حدود 76 هزار نفر است. در حال حاضر بهزيستي با امكانات و اعتباري كه در اختيار دارد تنهاتوانسته حدود 34 هزار نابينا و كم‌بينا را تحت پوشش قرار دهد و به آنان خدمات وسايل كمك توانبخشي مانندعصا، آموزش جهت‌يابي، لوح و قلم و... ارائه كند.

بر اين اساس مي‌توان برآورد كرد نابينايانتحت پوشش بهزيستي 50 درصد نابينايان شناسايي شده و 12 درصد كل نابينايان كشور را تشكيل مي‌دهند.

اشتغال، مهم‌ترين مشكل نابينايان

پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اولين قدم عملي در اشتغال نابينايان، مصوبه شوراي انقلاب اسلامي در بهمن‌ماه 1358 بود كه در آن استخدام نابينايان براي 16‌رشته شغلي مجاز شد و در اولويت قرار گرفت، اما اين مصوبه كمك چنداني به آنها نكرد تا اين كه در قانون جامع حمايت از حقوق معلولان مساله اشتغال نابينايان نيز در نظر گرفته شده است، به طوري كه دستگاه‌ها موظف شده‌اند 3‌درصد از معلولان كشور را جذب و استخدام كنند و همچنين 60 درصد از ظرفيت اپراتور دستگاه‌هاي تلفن را در ارگان‌هاي دولتي نابينايان تشكيل دهند، اما وقتي يك‌دهم اعتبارات مورد نياز براي اجرايي كردن مواد اين قانون اختصاص يافته است، در عمل امكان اجرايي شدن اين قانون فراهم نيست.

مسلم است اشتغال نابينايان تنها به اين معنا نيست كه آنها در اداره‌اي مشغول كار شوند، بلكه ممكن است زمينه اشتغال آنها از طريق ارائه وام حمايت از كارفرمايان و همچنين بخش خصوصي صورت پذيرد. اين مساله هم نيازمند حمايت‌هاي جدي دولت است كه تا به حال رخ نداده است؛ البته در كشوري كه اشتغال معضل عمده جوانان محسوب مي‌شود بايد انتظار داشت كساني كه از نواقص جسمي يا كمبودهايي برخوردار باشند وضعيتي به مراتب بدتر خواهند داشت و همين، مشكل اين قشر را دوچندان مي‌كند.

از سوي ديگر در مورد اشتغال نابينايان بايد توجه داشت كه برخي از اين افراد در بزرگسالي و بر اثر حادثه، با داشتن شغل و حرفه، بينايي خود را از دست داده و ناگزير شغل خود را رها كرده‌اند، بنابراين براي دستيابي به شغل جديد به آموزش‌هاي خاصي نياز دارند، اما نياز به اشتغال نابينايي كه معلوليت آنان به زمان تولد يا اندكي پس از آن مربوط و از ابتدا براساس محدوديت بينايي آنان پايه‌گذاري مي‌شود بسيار سخت‌تر است. روشن است كه با دريافت آموزش‌هاي لازم، دستيابي به اشتغال براي افرادي كه مقداري حافظه ديداري دارند بسيار ساده‌تر است، اما ورود به بازار كار براي نابينايان مادرزاد با پيچيدگي‌هاي بيشتري همراه خواهد بود كه نياز به توجه و برنامه‌ريزي بسيار دقيقي دارد.

فناوري اطلاعات و نابينايان

امروزه پيشرفت‌هاي چشمگيري در زمينه نرم‌افزار و سخت‌افزار شده است و متخصصان و صنعتگران ابزارها و امكانات ويژه‌اي را طراحي كرده‌اند تا نابينايان بتوانند به فناوري اطلاعات و ارتباطات دسترسي داشته باشند و براي بهره‌گيري از اين پيشرفت‌هاي فناوري دولت‌ها و نهادهاي مدني حمايت‌هاي خوبي انجام مي‌دهند.

همچنين در اجلاس سران جامعه اطلاعاتي ژنو (2003) و تونس (2005) براي ايجاد دسترسي و بهره‌مندي برابر معلولان به اطلاعات در اعلاميه و برنامه اقدام‌بندي‌ها و پيشنهادهايي در مورد به‌كارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات براي نابينايان در تمام مراحل تحصيلي، آموزش و توسعه منابع انساني، استفاده از مزاياي اجتماعي، افزايش فرصت‌هاي شغلي و انتشار نرم افزارها به زبان محلي مطرح شده است.

دسترسي به رايانه مزاياي بيشتري را براي نابينايان نسبت به افرد بهره‌مند از نعمت بينايي فراهم مي‌كند، چراكه ابزارهاي كمكي رايانه همانند چشم براي ايشان خواهد بود. خوشبختانه از حدود 10 سال پيش شركت‌ها و مراكزي نيز در ايران شروع به فعاليت در اين زمينه كرده‌اند و به پيشرفت‌هايي درخصوص نرم‌افزاري، سخت‌افزاري و استفاده از فناوري اطلاعات براي دسترسي بهتر نابينايان به اطلاعات، كتاب‌ها، دانشگاه‌ها و... دست پيدا كرده‌اند. با توجه به امكانات توليد تجهيزات در داخل كشور اميد است با حمايت بيشتر بتوانند تسهيلاتي را براي روشندلان فراهم آورند و تمام روشندلان كشور بتوانند از اين امكانات بهره‌مند شوند.

اراده در برابر چشم

جهانگشايان و پادشاهان قديمي براي آن كه از دست رقباي خود راحت شوند آنها را مي‌كشتند. گاهي كه مي‌خواستند او بيشتر زجر بكشد يا به دليلي او را نكشند رقيب بيچاره را نابينا مي‌كردند، زيرا از نظر آنها از دست دادن چشم پايان همه چيز بود و فرد نابينا ديگر توان مبارزه با هيچ چيزي را نخواهد داشت، اما اراده آهنين نابينايان در طول تاريخ نشان داده است بدون چشم نيز مي‌توان موفق بود. لويي بريل، رودكي، هومر، طه حسين، خورخه بورخس، شوريده شيرازي، غلامحسين بنان، ابن سعدان، ابن حناط، ابوالعلاء معري، جان ميلتون، محمد خزائلي اراكي، آنما سفليد سوليوان و... تنها تعدادي از فهرست بلندبالاي نابيناياني است كه با قدرت اراده از بينايان هم عصر خود پيشي گرفته بودند.

دستاني كه مي‌خوانند

نخستين ابتكار در به‌كارگيري نوشته‌هاي برجسته نابينايان در قرن چهاردهم ميلادي در ايران آغاز شد و 400 سال پس از آن والنين هوي فرانسوي، اولين مدرسه نابينايان را در پاريس تاسيس كرد كه در آن كلماتي بسيار ساده و ابتدايي با حروف برجسته روي كاغذ چاپ و به نابينايان آموزش داده مي‌شد. آنان با اين روش تنها قادر به خواندن بودند بدون آن كه بتوانند بنويسند.

با وجود اين تقريبا تا 150 سال پيش به نظر غيرممكن مي‌رسيد كه روزي نابينايان نيز همانند ديگران قادر به خواندن و نوشتن باشند، اما لويي بريل كه در زمان حيات خود از نعمت بينايي محروم شد دست به ابتكاري زد كه بعدها به نام خود وي به ثبت رسيد.

بريل روشي را ابداع كرد كه براساس آن 6 نقطه در 2 ستون موازي روي 3 خط افقي بيانگر 63 حرف، عدد و علامت بودند و تاكنون تمام زبان‌هاي شناخته شده‌ در دنيا توانسته‌اند اين روش را در زبان خود اجرا كنند.

بريل در 11 سالگي در پي آشنايي با يك افسر ارتش به نام نيكلاس ماري، اولين گام را براي ابداع روش خود برداشت و در 16 سالگي موفق به ابداع زبان شش نقطه‌اي خود شد، اما بدون اين كه اوج موفقيت خود را لمس كند در 43 سالگي بر اثر بيماري سل درگذشت.

پس از مرگ بريل 4 مرد نابينا به رهبري دكتر توماس آرميتاژ بر اهميت اين اختراع وقوف يافتند و انجمني ايجاد كردند كه سرانجام به موسسه ملي سلطنتي نابينايان بدل شد. در نهايت، 50 سال قبل خدمات لويي بريل در فرانسه مورد شناسايي رسمي قرار گرفت.

ابتكار بريل نه‌تنها نابينايان را قادر به خواندن و نوشتن كردبلكه حتي عده‌اي از آنان را به كسب مدارج عالي تحصيلي، علمي و نيز به موقعيت‌هاي شغلي بالا رساند؛ كمكي كه زندگي نابينايان را دگرگون و اميد به موفقيت را در آنان دوچندان كرد.

عوامل نابينايي

نابينايي دلايل مختلفي دارد. برخي به دليل مادرزادي و برخي نيز به دليل بيماري دچار اين اختلال مي‌شوند.

شايد كمي عجيب باشد، اما عيوب انكساري چشم، اولين عامل اصلي نابينايي در جهان است. حدود 124‌ميليون نفر در دنيا از ديد كم رنج مي‌برند و ميليون‌ها مورد از نابينايي‌هاي موجود، ناشي از عيوب انكساري اصلاح‌نشده است. برنامه جهاني بينايي 2020 در برنامه‌ريزي جهت نحوه برخورد با عيوب انكساري و ديد كم كمك خواهد كرد و در كمك به كودكان مبتلا به آسيب بينايي براي كسب تحصيل و بالغان در جهت ارتقاي كيفيت زندگي، موثر است.

آب سياه، دومين عامل اصلي نابينايي در جهان است و ميليون‌ها نفر در سال بر اثر ابتلا به اين بيماري مهلك در تاريكي فرو مي‌روند. نتايج تحقيقات نشان داد تا سال 2010 بيش از 8 ميليون نفر از مردم آسيا در صورت تحت درمان قرار نگرفتن به دليل ابتلا به آب سياه، بينايي خود را از دست خواهند داد..گلوكوم يا آب سياه، بيماري‌اي است كه مي‌تواند سبب آسيب عصب بينايي و در نتيجه كوري شود. اين بيماري در آغاز هيچ علامتي ندارد، ولي مي‌تواند در طول چند سال، سبب كاهش بينايي و در نهايت كوري شود. درمان زودرس مي‌تواند مانع پيشرفت بيماري و كاهش ديد بيمار گردد. با معاينات دوره‌اي مي‌توان تا حد زيادي جلوي بروز اين بيماري را گرفت.

تنبلي چشم پس از عيوب انكساري و آب مرواريد، سومين علت شايع كاهش بينايي است. تنبلي چشم يا آمبليوپي نوعي اختلال بينايي است كه ممكن است پس از دفع هرگونه عيب ارگانيك در چشم وجود داشته باشد. يعني در اين اختلال، ظاهر چشم اغلب سالم به نظر برسد، اما اين بيماري طوري است كه به آرامي و بتدريج به وجود مي‌آيد و اگر درمان نشود، به نابينايي فرد منجر مي‌گردد. در حالي كه با تشخيص و درمان بموقع براحتي و به طور كامل برطرف خواهد شد. كارشناسان معتقدند چنانچه اختلالات نابينايي در سنين قبل از 6 سالگي تشخيص داده شود و زمينه درمان آن فراهم آيد، كمك بسيار موثري در كنترل و پيشگيري از نابينايي در سنين بزرگسالي خواهد بود. يكي از دلايل بسيار شايع نابينايي در دنيا، آب مرواريد است كه به آساني، با هزينه مناسب و با جراحي قابل درمان است. حدود 50 درصد افراد نابيناي جهان از بيماري آب مرواريد (كاتاراكت) رنج مي‌برند. آب مرواريد كدر شدن عدسي چشم است. اقداماتي ساده مانند استفاده از عينك آفتابي و كلاه لبه‌دار براي جلوگيري از رسيدن اشعه ماوراء بنفش به چشم مي‌تواند بروز آب مرواريد را به تاخير بيندازد.

بيماري قند خون يكي از شايع‌ترين علل نابينايي در جهان است. احتمال بروز كوري در مبتلايان به ديابت 25 برابر افراد عادي است. درگيري چشم بر اثر ديابت يا به زبان پزشكان رتينوپاتي ديابتي يكي از 4 علت شايع نابينايي است كه گروه سني 20 تا 60 سال را شامل مي‌شود. در بيشتر موارد ديابت، عوارض چشمي بدون اين‌كه داراي علايمي باشد، توسعه و گسترش مي‌يابد و تا زماني كه عارضه چشمي به مراحل پيشرفته نرسد، تغيير در قدرت بينايي به وجود نمي‌آيد. به همين دليل ضرورت دارد بيماران ديابتي به طور منظم براي معاينه به چشم پزشك مراجعه كنند. حادثه و انفجار، 2 عامل ديگر براي نابينا شدن است. در كشورهاي در حال توسعه اغلب بيماري‌هاي عفوني علت كوري هستند.

دليل نابينايي در كشور ما از حالت جهان سوم كه بيشتر بيماري‌هاي عفوني است، خارج شده و هر روز به آمار كشورهاي صنعتي كه بيماري‌هاي چشمي شبكيه در بالغان است، نزديك‌تر مي‌شود، ولي در حال حاضر، ژنتيك و در راس آن بيماري‌هاي شبكيه ژنتيك در اطفال بالاترين آمار مربوط به نابينايي است. مشكلات ژنتيك كه در راس آنها بيماري‌هاي شبكيه قرار دارد، عمدتا بر اثر ازدواج‌هاي فاميلي به وجود مي‌آيند.

نويسنده: علي اخوان بهبهاني

منبع: جام جم