ويكي‌پديا، فرصت يا تهديد
ويكي‌پديا با تمام رشدش هنوز آسيب‌پذير است هزاران اشتباه كوچك و ده‌ها اشتباه بزرگ تاكنون در اين دايره المعارف كشف شده‌اند كه برخلاف انتظار، مدت طولاني دوام آورده‌اند.
همه ما طعم تحقيق‌هاي دوره مدرسه و دانشگاه را چشيده‌ايم و بارها براي انجام آنها ساعت‌هاي طولاني را در كتابخانه‌ها به دنبال سرنخي از اطلاعات مرتبط به آن موضوع زير و رو كرده‌ايم يا به ده‌ها نفر نامه نوشته و در عصر جديد ايميل زده تا اطلاعات قابل وثوقي به دست آوريم؛ اما امروز كارها ساده شده است.
بچه‌هاي مدرسه، دانشجويان و حتي روزنامه‌نگاراني كه قصد نگارش مقاله‌هاي تحقيقي دارند، براي تحقيقاتشان مرجعي دم‌دست و فوري در اختيار دارند: ويكي‌پديا.
تفاوت كار براي آنها با نسل گذشته خود، مانند كار روزنامه‌نگاران است. اگر يك روز اينترنت و سايت‌هاي اطلاع‌رساني قطع شوند، نسل جديد روزنامه‌نگاران آخر شب بي‌خبر از همه جا باقي مي‌مانند و صفحه‌آراهاي حرفه‌اي امروز، شايد تصوري از مصيبت‌هاي صفحه‌آرايي غيررايانه‌اي كه تا چند سال پيش پديده‌اي عمومي بود، ندارند. بسياري از كساني هم كه به دنبال تحقيقات سريع هستند دركي از دوران پيش از ويكي‌پديا ندارند، دوراني كه سال 2001 ميلادي آغاز شد.
ويكي‌پديا را در اين سال جيمي والس و لري سنگر ابداع و راه‌اندازي كردند. ويكي‌پديا خود را اين گونه تعريف مي‌كند: دانش‌نامه‌اي رايگان، بر پايه فناوري شبكه، چند زبانه و ساخته‌شده براساس همكاري داوطلبان.
شايد خود اين دو بنيانگذار نيز فكر نمي‌كردند در 8 سال فعاليت اين دايره‌المعارف داراي 13 ميليون مدخل شود كه تنها 3 ميليون مدخل آن به زبان انگليسي نگارش يافته است. اينك ويكي مرجعي منحصر به فرد در جهان اينترنت است و بسياري از سايت‌ها توضيحات كلمات و اصطلاحات خود را با پيوندهاي اينترنتي به مقالات اين سايت ارجاع مي‌دهند و گوگل لينك صفحات مربوط به اين دانشنامه را در بالاترين سطح نتايج خود هنگام جستجوي واژه‌ها نشان مي‌دهد.ويژگي مهم اين دايره`المعارف نسبت به دايره`المعارف‌‌هاي ديگر تيم نويسندگان آن است. برخلاف دايره‌المعارف‌هاي رايج همه مردم مي‌توانند اين دايره`المعارف را بنويسند يا آن را ويرايش كنند.
ويكي بر مبناي مشاركت عمومي بنا شده است و توسعه خود را مديون همين امر مي‌داند. اين ايده در ابتدا با شك و شبهه فراواني همراه بود اگر همه مردم بتوانند در نگارش يا ويرايش يك دايره‌المعارف مرجع همكاري كنند چطور مي‌توان به آن اعتماد كرد.
بنيانگذاران معتقد بودند فشار اجتماعي مردم و بويژه طبقه فرهنگي در طول زمان اين مشكل را حل خواهد كرد و از سوي ديگر، بي‌نام بودن نويسندگان، نپرداختن حق الزحمه به آنها و نداشتن هيچ نوع حقي بر نوشته از سوي نويسندگان آن باعث خواهد شد تعداد مزاحم كمتري به عمد اطلاعات غلط را وارد مجموعه كنند و اطلاعات غلط از سوي افراد با صلاحيت صحيح مي‌شود. طي زمان در كمال تعجب، اين ايده موفق از آب در آمد. بسياري از سازمان‌ها و افراد به كمك ويكي آمدند و آن را به مرجعي به روز، دقيق و قابل اعتماد و توسعه يابنده تبديل كردند.
اين موفقيت كه در كنار ارائه روش‌هاي ويرايشي، طراحي لايه‌هايي براي جلوگيري از نفوذ اسپم‌ها و خرابكاري‌هاي هدفمند و منع نويسندگان از نگارش درباره برخي موضوعات يا حذف برخي مقالات پس از بحث‌هاي داخلي باعث شد اعتبار ويكي به حدي افزايش يابد كه به كتاب مقدس اطلاعات دوران معاصر تبديل شود، اما ايمان بيش از اندازه به اين پديده جديد مي‌تواند مصيبت‌بار باشد.
روزنامه‌نگاران يكي از مشتري‌هاي اصلي ويكي به‌شمار مي‌روند. اين پديده بويژه در كشورهايي مانند ايران كه روزنامه‌نگاران دسترسي به منابع دست اول به دليل ضرورت پرداخت حق اشتراك سنگين از سوي رسانه را ندارند به يك معجزه شبيه بود، اينك اطلاعات رايگان در اختيار روزنامه‌نگاران قرار داشت و آنها مي‌توانستند با كمك اين داده‌ها مطالب خود را مستند كنند.
با گسترش ويكي فارسي ارجاعات به صفحات فارسي نيز افزايش يافت و اينك برخي نويسندگان ويكي را فصل الخطاب بحث‌ها مي دانند، اما اين اعتماد تا كجا بايد ادامه يابد؟
ويكي‌پديا با تمام رشدش هنوز آسيب‌پذير است. هزاران اشتباه كوچك و ده‌ها اشتباه بزرگ تاكنون در اين دايره‌المعارف كشف شده‌اند كه برخلاف انتظار، مدت طولاني دوام آورده‌اند. تايمز آنلاين، فهرستي از خنده‌دارترين اشتباهات ويكي را فهرست كرده است.
در يكي از آنها وقتي به سراغ جستجوي نام ديويد بكام مي‌رفتيد او دروازه‌باني چيني متعلق به قرن 18 ميلادي معرفي شده بود. البته يك روزنامه‌نگار ورزشي احتمالا مي‌تواند غلط بودن اين مطلب را بسرعت تشخيص دهد، اما اگر چنين اشتباهي در توضيح يك تركيب شيميايي وجود داشته باشد آيا يك روزنامه نگار علمي يا شخصي عادي كه به دنبال اطلاعاتي درباره تركيبات شيميايي است و مي‌خواهد اطلاعاتي از آن تركيب را در سابقه مطلبي كه مي‌نويسد بياورد، مي‌تواند متوجه شود؟
بسياري از اوقات، پاسخ منفي است. در ويكي فارسي اين مساله به شكل حادتري خود را نشان مي‌دهد. تعداد كم نويسندگان كه عمدتا به جاي نگارش مقاله، آن را بر مبناي ترجمه‌اي كوتاه از نسخه انگليسي به روز مي‌كنند با غلط‌هاي فاحشي همراه است.
بسياري از مطالب ويكي فارسي هنوز مورد شبهه است و گاه مترجماني كه براي افزايش تعداد مقالات فارسي ترجمه‌هاي سريعي از ويكي انگليسي براي اين صفحه آماده مي‌كنند در دام اشتباهات ترجمه‌اي مي‌افتند و مشكل وقتي بروز مي‌كند كه ما به عنوان مرجع خبري، به سراغ اين منابع مي‌رويم و اشتباهات سهوي نويسندگان يكباره خود را در متن‌هاي دقيقي كه بايد اطلاعاتي قابل اعتماد براي خوانندگان فراهم آورد، بروز مي‌كند.
ويكي كمك بزرگي به روزنامه‌نگاران در كنار بقيه مردم كرده است؛ اما اگر كسي ويكي را پايان كار تحقيق و تحقيق را به معني جستجو در ويكي بداند به يقين خود را در خطر جدي اشتباهات گاه مهلك قرار داده است.
خواندن مقاله ويكي پديا درباره يك موضوع به معني تحقيق نيست، اما مي‌تواند شروعي براي يك بررسي باشد. بيشتر اوقات لينك‌هاي بخش منابع ويكي از كل مطالب آن با اهميت‌تر هستند، چون جستجوگر را به سمت مطالب دست اول‌تر راهنمايي مي‌كنند و از طريق آن مي‌توان داده‌هاي خود را توسعه داد.
همه ما ويكي را به عنوان ابزاري از دنياي مدرن پذيرفته‌ايم. اين موجود دوست داشتني رشدي بسيار سريع‌تر از آنچه تصورش را مي‌رفت بروز داده است و شايد وقتي در همين روزنامه جام‌جم چند سال پيش به معرفي آن پرداختيم كمتر كسي فكر مي‌كرد لازم باشد درباره آن جدي بينديشد. در آن زمان نوشتيم كه ويكي يكي از پديده‌هاي انقلاب اطلاعات خواهد بود و امروز چنين شده است. بي‌احتياطي در استفاده از ويكي پديا بويژه نسخه كمتر قابل اطمينان‌تر فارسي آن مي‌تواند اين دايره‌المعارف را به دشمني عليه ما و خودش تبديل كند. به همين دليل بايد مواظب ويكي بود. ويكي از يك سو دروازه‌هاي منابع گسترده‌اي را پيش‌روي ما گشوده و از سوي ديگر ما را در مقابل تهديد اطلاعات نادرست قرار مي‌دهد.
نويسنده: پوريا ناظمي