ایرن‏آن

صنعت. بي ترديد وجه غالب دنياي مدرن است. چنان كه اگر روزي از شهروندان اين جهان جديد فناوري هاي تازه را بگيري و مجبورشان كني كه به تقليد از اجداد اوليه شان در غار زندگي مي كنند، چه بسا بسياري شان در همان روزهاي اول از گرسنگي و نابلدي تلف شوند. سوي ديگر اين دنيا اما ارتباطات انساني است كه حيات خيلي از هم نوعان ما بدان وابسته است. يعني اگر روزي برسد كه همه گونه هاي ارتباطي مدرن چون تلفن، اينترنت، خودرو يا هواپيما و... از اين دست افراد گرفته شود، لابد عاجز از ادامه امرار معاش و كسب درآمد باشند، به سخن ديگر محيط زست انساني آن چنان دچار دگرگوني شده كه گمان مي بري اصولا ديگر زندگي انسان روي كره خاكي بدون دست ساخته هايش ميسر نباشد. از اين رو است كه ماهيت فناوري كه همان علوم فيزيك و شيمي و بسيار ديگر است، چهره نشان مي دهد. چه آن كه بدون اين علوم دسترسي به فناوري غيرممكن است. پس مي توان گفت كه علم به علاوه ممارست انسان براي پاسخ به مشكلات اش يا سهل كردن بيشتر امور به فناوري منجر مي شود. اما در پايان آن چه كه سرنوشت بشر را متحول مي كند تنها گسترده شدن نتيجه تحقيقات و اختراعات است كه ميسر نمي شود مگر با حمايت صنعت و توليد انبوه ايده ها و اختراعات. ضمن آن كه يكي از مهم ترين منابع درآمد ملت ها در دنياي مدرن به توليد علم وابسته است. حال بايد پرسيد كه چگونه مي توان از وضع موجود يعني توليد علم و فناوري بدون حمايت صنعت به مرحله اي رسيد كه بخش صنعت از توليدات علمي دانشگاه ها و پژوهش گران حمايت كند؟ مسئله بخش صنعت همواره توليد ثروت است، به ديگر سخن صنعتي شكل مي گيرد تا به افزايش درآمدها و ثروت متوليان آن كمك كند، بنابراين اگر توجيه اقتصادي براي اختراعي وجود نداشته باشد، بخش صنعت از روي بي اعتنايي كه با توجه به ريسك بالاي اقتصادي به آن اختراع وقعي نمي نهد. پس در ابتدا بايد توجيهي براي صنعتي شدن و توليد انبوه يك اختراع وجود داشته باشد. سپس مرحله جذب سرمايه گذار و فروش اختراع فرا مي رسد. اما طبيعي است كه بسياري از مخترعان كشور از ثروت شخصي زيادي بهره مند نيستند و نمي توانند نمونه اجرا شده اختراع خود را توليد كنند چه آن كه توليد نمونه اي آزمايشگاهي از يك اختراع هزينه ها بسياري در بر خواهد داشت. پس بايد واسطي بين مخترع و بخش صنعت وجود داشته باشد كه اين مراحل را طي كند، انكوباتورها در پارك هاي علم و فناوري اين وظيفه را برعهده دارند. هم چنين اين پارك ها وظيفه حمايت از شركت هاي كوچك و متوسط مبتني بر فناوري را نيز برعهده دارند. در اين پرونده بررسي اين پارك ها، كاركردها و مزاياي آن ها توسط خبرنامه تحقيقات و فناوري صورت پذيرفته است كه در ادامه خواهد آمد.
پارك هاي علمي و فناوري يكي از نهادهاي اجتماعي و حلقه اي از زنجيره توسعه اقتصادي مبتني بر فناوري هستند اين پارك ها در دهه 1980 شكل گرفتند و از جمله اهداف آن ها، افزايش نوآوري مبتني بر فناوري، توسعه اقتصادي و اشتغال زايي متخصصان بود. در اهميت اين پارك ها همين بس كه بسياري از سياستگذاران توسعه، پارك هاي فناوري را بخشي از يك راهبرد هوشمند و هماهنگ براي توسعه ملي يا منطقه اي نام مي دانند.
از ديگر سو پارك هاي فناوري نقش جذب شركت هاي مبتني بر فناوري پيشرفته را در سطح بين المللي بازي مي كنند و علاوه بر آن بستري هستند براي سوق دادن متخصصان و دانشمندان تا در نتيجه آن فعاليت هاي كارآفريني توسعه پيدا كند. از اين رو است كه بيش از 800 پارك علمي و فناوري در بيش از 55 كشور جهان ايجاد شده و بيش از اين مقدار درحال ساخت است كه نشان از توجه كشورها به اين نهاد اجتماعي مهم دارد. همچنين شكل گيري و توسعه بسياري از پديده هاي نوظهور فناوري محور ريشه در اين پارك ها دارد و دولت ها مي كوشند با ايجاد محيطي مناسب، شرايط كار و فعاليت را براي شركت هاي كوچك و متوسط، فراهم كنند و از سوي ديگر شركت هاي بين المللي مبتني بر فناوري را جذب كنند. بنابراين دولت به ويژه در كشورهاي درحال توسعه (مثلا ايران)، بايد براي توسعه و موفقيت اين پارك ها فعاليت كند و اين امر بسيار موثر و حياتي است.
پروفسور رستم لالكاكا يكي از كارشناسان و فعالان توسعه، در تعريف پارك هاي علم و فناوري مي گويد: «پارك فناوري، يك توسعه مبتني بر مالكيت، در يك محيط فيزيكي با كيفيت بالا و پارك مانند است. آن ها از مزاياي نزديكي به منابع مهم سرمايه معنوي، زيرساخت هاي مناسب و سياست هاي راهنمايي كننده، بهره مند مي شوند و شركت هاي مبتني بر فناوري و موسسات دولتي را در يك «محيط مديريت شده» حمايت مي كنند. بنابراين، تعامل، توسعه فناوري و رشد اقتصادي را تسهيل مي كنند.» به طور كلي «پارك فناوري» عبارتي عام و اين روزها فراگير است كه به دليل وسعت تعابيري كه از آن مي شود گاهي گيج كننده و ناشناخته مي شود.
از اين اصطلاح درواقع براي توصيف سطح متنوعي از فعاليت ها در يك منطقه خاص براي تحريك توسعه كارآفريني شركت هاي كوچك و متوسط دانش محور در يك كشور استفاده مي شود. عبارت پارك فناوري حداقل 16 مترادف دارد كه رايج ترين آن ها پارك علمي، پارك تحقيقاتي و قبول فناوري هستند. زمينه هاي جديد در فعاليت پارك هاي فناوري دائما در حال زياد شدن هستند تا اين پارك ها از رقباي فراوان خود كه حدود 295 پارك فناوري در سراسر جهان هستند، متمايز شوند. پارك هاي فناوري از اوايل دهه 50 ميلادي در آمريكا ايجاد شدند و امروزه نيز در سراسر جهان وجود دارند و تعدادشان روز به روز در حال افزايش است. در ابتدا مقوله پارك فناوري تعريف بسيار محدودي داشت كه تمركز اصلي آن بر مستغلات پارك بود، چه آنكه طبق اين تعريف دانشگاه ها مستغلات، فضاهاي اداري يا تجهيزات تحقيقاتي را به واحدهاي تجاري اجاره مي دهند. گاهي اوقات اين تركيب به شهرك هاي صنعتي يا محل تجمع شركت ها شبيه مي شود. امروزه اين مقوله توسعه يافته است تا محدوده وسيع تري از فعاليت ها شامل توسعه اقتصادي و انتقال فناوري را نيز دربرگيرد.
با اين حال يك پارك فناوري به خصوص در جهان تازه اي كه فناوري نقش استراتژي و تاكتيك را هم زمان بازي مي كند بايد ويژگي هايي داشته باشد تا بتوان آن را موتور محرك توسعه مبتني بر فناوري ناميد. از اين رو ارتباط اين پارك ها با موسسات آموزشي و پژوهشي بديهي است. همچنين پاركي بايد زيرساخت ها و خدمات پشتيباني، به خصوص مستغلات و فضاهاي اداري را براي واحدهاي تجاري فراهم كند. ديگر شاخصه چنين پاركي برعهده گرفتن وظيفه انتقال فناوري است . و آخرين مشخصه يك پارك فناوري، توسعه فناوري خواهد بود. نكته قابل ذكر آن است كه به هر حال همه پارك هاي فناوري به همه اين خصوصيات دست پيدا نمي كنند و برخي نيز ممكن است وظايفي اضافه بر آنچه ذكر شد داشته باشند. آنگونه كه انجمن بريتانيا در تعريف خود مي آورد: مقوله پارك فناوري شامل محدوده وسيع و متنوعي از ابتكارات و نوآوري ها مي شود كه اين تنوع حتي در داخل يك پارك نيز وجود دارد. بنابراين امكان ارائه تعريفي محكم و فراگير در اين مورد وجود ندارد.
به عنوان مثال، در سال 1993 در ايالات متحده آمريكا مساحت متوسط پارك هاي فناوري 200 هكتار بود با بيش از 200 هزار فوت مربع ساختمان، 12 شركت عضو، 300 نفر شاغل و 250 هزار دلار بودجه عملياتي.
پارك هاي خارج از ايالات متحده عموما حجمي كوچكتر دارند و در موقعيت هاي بسيار متفاوتي قرار دارند؛ از يك فضاي سبز وسيع در محيطي روستايي گرفته تا پارك هاي عمودي در ساختمان هاي بلند واقع در شهرهاي بزرگ. امروزه، حدود 250 پارك فناوري در انجمن بين المللي پارك هاي علمي عضو هستند و 295 پارك عضو انجمن پارك هاي فناوري مرتبط با دانشگاه هستند. همانگونه كه تعريف ثابتي براي پارك فناوري وجود ندارد، اصطلاح ثابتي نيز براي وظايفي كه پارك هاي فناوري انجام مي دهند به كار نمي رود. اگرچه در ايالات متحده پارك فناوري، پارك تحقيقاتي يا پارك تحقيقات فناوري به كار مي رود، اصطلاح پارك علمي در انگلستان و اروپا رايج تر است و عبارت قطب فناوري در فرانسه بسيار استفاده مي شود.
به طور كلي، پارك هاي فناوري به دو دسته تقسيم مي شوند، يكي مراكز رشد شركت ها و موسسات (انكوباتورها) كه براي شركت هاي نوپا است. به عبارت ديگر اين مراكز تلاش مي كنند شركت هاي كوچك و متوسطي را كه در حوزه فناوري مشغول به كار مي شوند را حمايت مادي و معنوي مي كنند تا در نهايت اين شركت ها بتوانند به توليد تكنولوژي پرداخته و وارد چرخه سودآوري و اشتغال زايي شوند.
دسته دوم اما پارك هاي علمي و فناوري است كه بيشتر شركت ها و موسسات تحقيقاتي و فناوري و انكوباتورها در آن حضور دارند و شهرك هاي علمي و تحقيقاتي كه متشكل از چندين پارك، دانشگاه و مراكز مسكوني است. هم اكنون تعريف واحدي از پارك ها يا شهرك ها در جهان وجود ندارد و كشورها براساس مقتضيات و نيازهاي خود به ايجاد پارك ها اقدام مي نمايند. اسامي مختلفي نيز براي پارك ها در كشورهاي مختلف از قبيل انكوباتور تجاري، مركز نوآوري، مركز كارآفريني، پارك فناوري، پارك علمي، پارك تحقيقاتي، قطب فناوري، شهر علمي- تحقيقاتي، تكنوپوليس، تكنوپل و... گذاشته شده است.
به طور كلي اگرچه هر شهر يا كشوري ممكن است دلايل متفاوتي براي ايجاد پارك هاي فناوري داشته باشد، ولي عموما هدف اوليه از تشكيل يك پارك فناوري افزايش تعداد شركت هاي كوچك و متوسط دانش محور است (كه كارآفرين نيز هستند) تا در يك محيط اقتصادي به فعاليت بپردازند. از اين شركت ها به عنوان پشتوانه بخش خصوصي براي كمك به تنوع اقتصادي نام برده مي شود. كشورهاي درحال توسعه كه تجربه چنداني در زمينه فناوري ندارند، ممكن است از پارك هاي فناوري براي جذب سرمايه گذاري خارجي براي ايجاد شغل و همچنين افزايش درآمدهاي مالياتي استفاده كنند.