كاربرد فناوري اطلاعات در پزشكي
پيدايش اينترنت و گسترش آن نه تنها تغييرات زيادي را در زمينه‌هاي گوناگون علم و صنعت، ايجاد كرده است بلكه به نحوي گسترده، راه‌كارهاي عملي خود را در زمينه‌هاي زندگي اجتماعي مانند: پست الكترونيك، خريد الكترونيك، دولت الكترونيك، بانكداري الكترونيك و هم چنين سلامت و بهداشت الكترونيكي يافته است.
مقدمه:
پيدايش اينترنت و گسترش آن نه تنها تغييرات زيادي را در زمينه‌هاي گوناگون علم و صنعت، ايجاد كرده است بلكه به نحوي گسترده، راه‌كارهاي عملي خود را در زمينه‌هاي زندگي اجتماعي مانند: پست الكترونيك، خريد الكترونيك، دولت الكترونيك، بانكداري الكترونيك و هم چنين سلامت و بهداشت الكترونيكي يافته است. تحولي كه مي‌تواند به عنوان وسيله‌اي كارآمد در ارايه مراقبت‌هاي بهداشتي با كيفيت به افراد به خصوص در مواقع بحراني كه استفاده از زمان حرف اول را مي‌زند به كار رود.
تعاريف و اصطلاحات:
امروزه يكي از موضوعات يكي از موضوعات مطرح و بحث برانگيز بسياري از سمينارها و مباحث علمي «telemedicine» يا درمان از راه دور مي‌باشد. اين كلمه از «tele» به معناي «فاصله» و «medicine» به معناي «درمان و طب» گرفته شده است.
«Telemedicine» بيشتر به فعاليت‌هاي مربوط به مراقبت از بيماران توجه دارد و «telehealth» بيشتر، انواع فعاليت‌هاي مرتبط با سلامتي و تندرستي را شامل مي‌شود.
و همين طور«Ehealth» يا «سلامت الكترونيك». تعريفي براي اين واژه‌ها ارايه شده است كه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
«telemedicine»: استفاده از فناوري پيشرفته به منظور انتقال اطلاعات و آگاهي دادن به منظور تشخيص پزشكي، درمان، و مراقبت بيمار و آموزش‌هاي از راه دور كه در ارتباط با سلامت باشد.
«telehealth»:
به كاربردن ارتباط الكترونيكي و فناوري ارتباطات از راه دور، براي انجام و پشتيباني خدماتي از قبيل: مراقبت‌هاي باليني از راه دور، آموزش و تعليم دادن در مورد تندرستي به متخصصان و بيماران، بهداشت عمومي، اجرا و مديريت تندرستي.
«Ehealth»:
فعاليت‌هاي مراقبتي بهداشتي مرتبط با اينترنت را گويند.
« healthcare provider»:
اين عنوان به افراد و اشخاصي اطلاق مي‌شود كه به نحوي ارايه دهنده خدمات مختلف در زمينه‌هاي مربوط به تندرستي و سلامتي باشند، كه شامل پزشكان، بيمارستان‌ها، سازمان‌ها و موسسات ارايه دهنده خدمات پزشكي مي‌باشد. در واقع تمام اين فعاليت‌ها كاربرد فناوري اطلاعات و پزشكي است با اين هدف كه بتوان خدمات پزشكي را از راه دور و بدون نياز به ارتباط معمولي و رو در روي بيمار و پزشك ارايه كرد. كه اين امر مستلزم انتقال متن، تصوير، صوت، ويديو و يا سيگنال‌هاي تبديل شده الكتريكي است.
اجزاي«telehealth»:
«telehealth» را مي‌توان به سه قسمت عمده تقسيم نمود كه اين سه قسمت داراي مقداري هم پوشاني نيز مي‌باشد:
«telemedicine» (درمان از اره دور):
كه شامل كليه موارد مربوط به پيگيري وضعيت بهبود بيمار از راه دور از طريق پزشك معالج، تجويز دارو تعيين نوع فعاليت بيمار و پاسخ گويي به سوالات بيمار است. كه در زير به انواع آن اشاره مي‌شود.
«education»: به آموزش‌هايي مربوط به سلامتي اشاره دارد كه از راه دور انجام مي‌شود و به دو قسمت تقسيم مي‌شود:
1. آموزش‌هايي كه به پزشكان داده مي‌شود مثل دوره هاي ويژه با تخصصي مورد نياز يك پزشك در موارد جزيي (مقطعي).
2. آموزش‌هايي كه به بيماران داده مي‌شود به ويژه آموزش‌هايي كه در مورد يك بيماري خاص بايد به آنها داده شود (مقطعي).
«infomatic»:
علم تحقيق و مطالعه روش‌هاي پردازش و ارسال اطلاعات است كه كليه روش‌هاي ذخيره و بازيابي و انتقال اطلاعات را براي انجام هدف مورد نظر مطالعه قرار مي‌دهد. مانند database مربوط به فهرست كتاب‌ها و ...
انواع درمان از راه دور«telemedicine»:
الف: درمان از راه دور همزمان:
(telemedicine real time technology synchronus)
برقراري ارتباط پزشك و بيمار، استفاده از ويديو كنفرانس براي مشاوره و چهره به چره، معاينه از راه دور توسط وسايل متعدد و قابل اتصال به كامپيوتر، ارايه دستورات به صورت متن يا صوت و يا در مواردي خاص هم چون جراحي از راه دور به صورت فرامين مكانيكي توسط پزشك، چرخه اين عمليات را تشكيل مي‌دهند:
ب: درمان از راه دور غير همزمان:
(telemedicine store & forward technology asynchronus)
براي مواردي كه زياد فوريت ندارند مي‌توان از اين روش استفاده كرد كه از طريق ذخيره‌سازي و ارسال اطلاعات صورت مي‌گيرد. مانند فرستادن تصاوير ديجيتال (عكس‌هاي راديولوژي، CTScan,MRI, و يا اسلايدهاي آسيب شناسي و ...) براي متخصصين مربوطه در جهت كاهش هزينه‌هاي جابه‌جايي و نيز جلوگيري از اتلاف وقت پزشك و بيمار
مزاياي استفاده از «telehealth»:
• افزايش دسترسي به مراقبت‌هاي ويژه براي بيماران
• افزايش دسترسي به مراقبت‌هاي بهداشتي به خصوص براي نقاط محروم و روستاها
• افزايش راحتي و رضايت‌مندي بيمار
• تشخيص سريع بيماري و كاهش اتلاف وقت
• دسترسي بيشتر به خدمات مشاوره‌اي
• كاهش سفرهاي بين شهري براي دريافت خدمات پزشكي
• كاهش هزينه‌هاي درمان
• افزايش ارتباط اطلاعاتي پزشكان با يكديگر
• بهبود دسترسي به اطلاعات و آشنا شدن با يافته‌هاي جديد پزشكي
• فراهم شدن امكان آموزشي از راه دور.
كاربردهاي«telehealth»:
• ارايه خدمات پزشكي در منزل
• مديريت بيماري‌هاي مزمن
• پيگيري بيماري‌ها
• پيش‌گيري از بيماري‌ها
• مشاوره الكترونيكي
• مشاوره تخصصي و انتقال اطلاعات بيمار
• آموزش از راه دور براي پزشكان و بيماران
• ايجاد شرايط كنفرانس ويديويي
موانع و چالش‌هاي موجود در راه توسعه«telehealth»:
• بالا بودن هزينه‌هاي فني كه شامل تجهيزات و هزينه آماده كردن زير ساخت ارتباط مخابراتي مناسب است- محدوديت حقوقي و رسميت قانوني كه طبق آن به برخي افراد اجازه فعاليت داده نمي‌شود و از آنان حمايت كافي نمي‌شود.
• ترس از بروز خطاهاي پزشكي
• نبود پهناي باند مناسب در حدود (mb/s75) .- تضادها و تفاوت‌هاي مليتي و قانوني و موانع اخلاقي موجود در جهان به دليل اين كه در ارايه خدمات از طريق اينترنت مرزهايي جغرافيايي از بين مي‌رود.
• لزوم زير ساخت‌هاي امنيتي كه مانع از سوء استفاده و تجاوز به حريم شخصي افراد شود از قبيل: تجهيزات امنيتي شبكه، مركز تعيين هويت ،سيستم عامل امن، امضاي الكترونيك و...
• عوامل فرهنگي وجهه اجتماعي كه شامل مقاومت برخي از پزشكان و بيماران كه فقط معتقد به معاينه حضوري هستند. بي اعتمادي به روش درماني مورد نظر و ... مي‌باشد. امروزه متخصصين و دست‌اندركاران علم «سلامت الكترونيك» در صدد يافتن راهكارها و موانع را هر چه سريع‌تر برطرف نمايند و در اين ميان بايد دانست كه استفاده كنندگان از خدمات «telehealth» در افزايش سرعت و پيشرفت آن نقش قابل توجهي دارند. استفاده كنندگان با اعتماد بع اين علم كمك شاياني به گسترش اين علم خواهند كرد.
مراجع:
1. سايت جامع مهندسي پزشكي دانشگاه دزفول( مقالات مهندسي پزشكي)
2. نشريه فناوري اطلاعات دانشگاه علوم پزشكي شيراز- سال دوم- شماره 3
3. مجله الكترونيكي پژوهش‌گاه اطلاعات و مدارك علمي ايران(نما)- شماره 2- دوره‌ي ششم- سلامت الكترونيك چيست؟ ترجمه زهرا بتولي
4. سايت علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شيراز (مديريت فناوري اطلاعات)
5. مقالات سلامت ديجيتال، آشنايي با تله مديتيشن يا پزشكي از راه دور، پزشكي از راه دور، درج شده در سايت:
6. http://www.ehealthnurse.com/ehealthi.html
7. http://www.jmir.org/2005/1/e
8. http://www.hmseurope.com/e-health.html
9. http://www.DEtmed.com
10. http://www.its.sums.ac.ir/communication/commumication.html
11. http://www.advomms.co.uk/telemedicine/definition.html
12. http://www.telemedtodey.com/
13. http://www.itm,sums.ac.ir/projects/system/his/eheath/
14. http://www.aftab.ir
منبع: ماهنامه عصر فناوري اطلاعات- شماره 45- صفحات 63 و 64.