در كمين ماهواره ها ؛ موشک ها و تسليحات ضد ماهواره
امروزه ماهواره‌ها چشم‌هاي بيناي بسياري از ارتش‌ها و سازمان‌هاي جاسوسي دنيا به شمار مي‌روند. اين چشم‌ها به راحتي مي‌توانند در يك نبرد برتري اطلاعاتي را براي ارتشي كه صاحب آنها باشد فراهم آورند. اطلاعات ماهواره‌اي كيفيت و دقت بسيار بهتري نسبت به اطلاعات تهيه شده توسط هواپيماهاي شناسايي در اختيار فرماندهان نظامي قرار مي‌دهند.
از اين رو از همان سالهاي اول ورود ماهواره‌هاي جاسوسي به فضا ابرقدرت‌هاي شرق و غرب بخوبي از جانب هم احساس خطر كردند. در همان سالها سيستم‌هاي تسليحاتي ضدماهواره اي متولد شدند و اگر چه هيچگاه در يك شرايط واقعي رزمي هيچ سلاح ضدماهواره‌اي مورد استفاده قرار نگرفته، دندان‌هاي اين سلاح‌ها همواره تيز و بران نگه داشته شده است.
براي سالها بصورت سنتي تنها شوروي (و اكنون روسيه) و ايالات متحده به اينگونه سلاح‌ها دسترسي داشتند اما با آزمايش سال 2008 چين اين كشور نيز به جمع دارندگان تسليحات ضدماهواره پيوست. پيوستن چين به اين جمع زنگ خطري بود تا موضوع سلاح‌هاي ضدماهواره كه پس از مسابقات تسليحاتي رنگي از خاك فراموشي به خود گرفته بود مجدداً زنده شود. در ادامه مروري خواهيم داشت به سير تكامل اينگونه تسليحات از ابتدا تا كنون:
ايالات متحده:
مصادف با سالهاي پاياني دهه 50 ميلادي نيروي هوايي آمريكا برنامه‌هاي موشكي پيشرفته‌اي براساس سيستم تسليحاتي WS-199A آغاز نمود. يكي از اين برنامه‌ها، پروژه‌اي مطالعاتي بر روي گونه‌اي موشك بالستيك هواپرتاب (ALBM) تحت عنوان Bold Orion قابل حمل توسط بمب‌افكن‌هاي B-47 براساس موتور راكتي موشك‌هاي MGM-29 Sergeant بود. در فاصله 1958 تا 1959 تعداد 12 پيش‌نمونه آزمايشي اين موشك آزمايش شد. اما به دليل آنكه در مجموع آزمايشات اوليه به هيچ عنوان موفقيت‌آميز نبودند پروژه موشك بالستيك هواپرتاب متوقف شد اما اين برنامه منجر به پيدايش و تكميل برنامه موشك ضدماهواره با برد 1700 كيلومتر گرديد. اين سيستم ضدماهواره تنها يك تست شليك انجام داد. در جريان اين آزمايش، موشك به سمت ماهواره Explorer VI كه در ارتفاع 165 مايلي قرار داشت شليك شد.
موشك Bold Orion با فاصله چهار مايل خطا از كنار ماهواره گذشت پس از بررسي داده‌هاي زميني رادار مشخص شد، اين موشك با كلاهك متعارف بر عليه ماهواره‌ها كاملاً بي‌فايده است تنها در صورتي كه از كلاهك‌هاي هسته‌اي استفاده كند مي‌تواند ثمربخش باشد.
برنامه ديگري براساس 199A نيز در همان ايام باز هم براساس يك موشك بالستيك هواپرتاب آزمايش شد. در 22 سپتامبر 1959 يك موشك به سمت ماهواره Explorer V شليك شد كه در اوايل پرتاب موشك دچار نقص فني شده و ساقط شد.
اما در 1963 مجدداً در چارچوب برنامه‌هاي تسليحات ضدماهواره ايالات متحده يك فروند موشك پدافند هوايي نايك زئوس مجهز به كلاهك هسته‌اي براي هدف قرار دادن ماهواره هاي مدارهاي پايين مورد آزمايش قرار گرفت. اين موشك موفق شد يكي از ماهواره‌هاي معيوب آمريكا را در مي 1963 هدف قرار دهد، از آن پس همواره يك موشك از اين سيستم براساس برنامه MUDFLAP و بعدها پروژه 505 مابين سالهاي 1964 تا 1967 در شرايط آماده پرتاب قرار داشت. مصادف با 1967 معاهده براي منع گسترش و استفاده سلاح در فضا ميان سران شرق و غرب با عنوان (فضاي بيروني) منعقد شد. اين قرارداد تا حدودي باعث كند شدن برنامه‌هاي گسترش سلاح‌هاي ضدماهواره گرديد اما آنها را متوقف نكرد پس از 1967 نمونه‌اي از موشك بالستيك تور مجهز به كلاهك هسته‌اي بعنوان سلاح ضدماهواره توسط نيروي هوايي اصلاح و براساس پروژه 437 جايگزين نايك زئوس‌هاي قديمي شد. موشك‌هاي تور تا پايان 1975 بعنوان سلاح اصلي ضدماهواره ايالات متحده به شمار مي‌رفتند. اما واقعيت اين است كه حتي فرماندهان نظامي آن زمان هم مي‌دانستند كه تسليحات ضدماهواره مجهز به كلاهك هسته اي آنها شمشيرهاي دولتي هستند كه بيش از منعتشان ضرر مي‌رساندند چرا كه كلاهك‌هاي هسته‌اي اين موشك‌ها بجز هدف قرار دادن ماهواره‌هاي مورد نظر موجب آسيب ديدن ماهواره‌هاي جاسوسي خودي پخش تشعشعات راديواكتيو و پالس‌هاي الكترومغناطيسي در فضا نيز مي‌شد در نتيجه ايالات متحده بدنبال گسترش يك سلاح ضدماهواره غيراتمي بود. چيزي كه اطمينان بيشتر و ضرر كمتري داشته باشد.
پس از آنكه در اواسط دهه هفتاد غرب اخباري در مورد آزمايش موفقيت‌آميز يك سيستم ضدماهواره توسط شوروي دريافت كرد. جيمي كارتر رئيس‌جمهور وقت ايالات متحده نيروي هوايي را مأمور طراحي و ساخت يك سلاح ضدماهواره جديد بعنوان پاسخي در مسابقه تسليحاتي به شوروي نمود. بر همين اساس نيروي هوايي در همان سال براي يك موشك ضدماهواره هواپرتاب به منظور هدف قرار دادن ماهواره‌هاي ارتفاع پايين اعلام نياز نمود. برهمين اساس بر پايه موشك اتمي هوا به سطح AGM-69 SRAM موشك ضدماهواره ASM-135 متولد گشت. اين موشك توسط پايلوت خاصي كه زير F-15 نصب مي‌شد حمل و با زاوايه، حمله، بالا در حال صعود شليك مي‌گرديد به طور كل از 1984 كه اولين آزمايش موفق موشك ASM-135 توسط F-15 صورت گرفت تا 1986 كلاً 5 آزمايش موشكي انجام شد كه 4 آزمايش كاملاً موفقيت‌آميز بود با وجود موفقيت‌آميز بودن برنامه از تعداد 112 موشكي كه قرار بود ساخته شود تنها 113 فروند ساخته شد و اين در حالي بود كه نيروي هوايي در حال سازگار نمودن 20 فروند از F-15هاي اسكادران 318 خود براي حمل موشك ضدماهواره جديد بود پيش‌بيني مي‌شد در صورت عملياتي شدن اين مجموعه توانايي رهگيري تا 100 هدف را داشته باشد. اما نهايتاً بدليل افزايش بي‌رويه بودجه نسبت به 500 ميليون دلار بودجه اوليه در نظر گرفته شده و همچنين برخي مشكلات تكنيكي در 1987 پروژه ASM-135 متوقف شد.
اما در اواخر دهه 80 پروژه جديدي در دستور كار ارتش ايالات متحده قرار گرفت كه از آن با عنوان مهمترين پروژه ضدماهواره‌اي پنتاگون ياد مي‌شود. شايد پروژه دفاع استراتژيك (SDI) يا جنگ ستارگان يكي از مشهورترين و نام‌آشناترين برنامه‌هاي تسليحات فضايي ميان ايالات متحده و شوروي باشد. اما اين برنامه تأثيرهاي مستقيم و غيرمستقيمي بر روي برنامه‌هاي ضدماهواره‌اي داشت. از دهه60 اخبار گوناگوني از طرح‌هايي عجيب براي تسليحات ضدماهواره غيراتمي منشعب از اين برنامه بگوش مي‌رسيد. از نصب ليزرهاي ضدماهواره در قالب ايستگاه‌هاي فضايي يا ماهواره‌ها تا سيستم‌هاي اشعه ايكس كه همگي بدليل مشكلات تكنيكي لغو شدند. از جمله مهمترين انشعاب‌هاي اين برنامه مي‌توان به پروژه‌اي موسوم به دانه‌هاي الماس اشاره كرد. اين سيستم در اصل سيستم غيراتمي و ماهواره پايه براي مقابله با موشك‌هاي بالستيك توسط موشك‌هايي كوچك با انرژي جنبشي و شتاب بالا بود. براساس اين برنامه قرار بود اين پروژه در مرحله اول شامل قرار گرفتن 40 سكو پرتاب‌كننده در مدار و در مرحله بعد شامل نصب سكوهاي بزرگتر و سلاح‌هاي ليزري ( سيستم ليزري شيميايي يا برنامه MIRACL) مي‌شد. انجام اولين مرحله برنامه براي سال 2000 پيش‌بيني شده بود. اما پس از تحقيقات اوليه مشخص شد تكنولوژي در دسترس هنوز جوابگوي تمامي نيازهاي تكنولوژيك اين برنامه نيست. از طرفي فروپاشي شوروي در 1991 بسياري از الزامات اجرايي برنامه‌اي با اين حجم هزينه را كمرنگ كرد اين در حالي بود كه از 1989 هر دو قطب قدرت هزينه‌هاي سنگين اين برنامه را كاهش قابل توجهي داده بودند. در سال 2000 بنظر مي‌رسيد با توجه به كمرنگ شدن تلاش بزرگترين وارث جماهيرسابق شوروي (فدراسيون روسيه) در زمينه اين برنامه ايالات متحده نيز در حال متوقف سازي فعاليت‌هاي خود باشد. اما عدم تعهد ايالات متحده به پيمان منع گسترش موشك‌هاي ضدبالستيك مشخص كرد كه ايالات متحده برنامه‌هاي خود را همچنان هر چند با تغييرات قابل توجه و در بعد شايد كوچكتري در حال پيگيري است. امروزه سه برنامه ماهواره تجربي فضاپيماي تجربي XSS-11 و سيستم مادون قرمز نزديك محدود (NFIRE) و سيستم شناسايي فضايي (SBI) از اصلي‌ترين برنامه‌هاي در دست پيگيريست كه اولين ماهواره‌هاي آزمايشي دو برنامه اول به ترتيب در سالهاي 2005 و 2007 به فضا فرستاده شده‌اند با اين وجود همچنان بعنوان برنامه پژوهشي در دست گسترش قرار دارند.
در چهاردهم فوريه 2008 در حالي كه كمي بيشتر از يك سال قبل چين اولين موشك ضدماهواره خود را آزمايش نموده بود يك فروند موشك SM-3 به سمت ماهواره USA 193 شليك شد و موفق به انهدام ماهواره مذكور گرديد. اما بايد دانست كه SM-3 در حال حاضر يك سلاح ضدماهواره تمام عيار نيست چرا كه برد اين موشك تنها براي هدف قرار دادن اهدافي در مدار پايين كفايت م?كند و هنوز تا بدل شدن به يك سلاح ضدماهواره تمام عيار فاصله دارد شايد در آينده با بهينه‌سازي پيشران موشك اين فاصله برداشته شود.
اتحاد جماهير شوروي/ روسيه
با وجود گذشت سالها از فروپاشي جماهير شوروي همچنان جزئيات برنامه ضدماهواره اين كشور در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. مصادف با سالهاي پاياني دهه 50 شوروي برنامه‌هاي براي مقابله با تهديدات ماهواره‌ها آغاز نمود تا پيش از 1960 برنامه‌هاي مختلفي براي موشك‌هاي ضدماهواره وجود داشت. در مارس 1961 كار بر روي سلاح جديدي براي مقابله با ماهواره‌ها آغاز گرديد. اين طرح را شكارچي ماهواره‌ها يا بصورت اختصار (IS) مي‌ناميدند. اما سيستم IS چه بود؟ عملكرد اين سيستم به اين شكل بود، مي‌توانست پس از شناسايي اهداف بوسيله انفجار يك كلاهك تركش شونده نزديك به هدف مورد نظر اقدام نمايد براي رهگيري ماهواره‌ها در اين سيستم به يك يا دو ماهواره نياز بود همچنين شليك موشك زماني صورت مي‌گرفت كه ماهواره در محدوده لانچر قرار مي‌گرفت كل مراحل چيزي بين 90 تا 200 دقيقه بطور مي‌انجاميد. مابين نوامبر 1963 تا آوريل 1964 دو آزمايش با استفاده از راكت‌هاي R-7 (اين راكت‌ها بخشي از برنامه موشكي UR-200 بودند) صورت گرفت. كمي بعد با كنسل شدن برنامه UR-200 موشك R-36 بعنوان جايگزين به پروژه IS پيوست. تا 1968 برنامه IS جمعاً 23 آزمايش را به ثبت رساند. در فوريه 1973 اين سيستم عملياتي اعلام شد. هر چند بدليل امضاي منع گسترش تسليحات فضايي (SALTI) در 1972 به شكل قابل توجهي از سرعت گسترش اين برنامه كاسته شد. به هر صورت گسترش طرح تا پايان دهه هفتاد هر چند بر روي زمين ادامه يافت. تا 1979 برنامه IS مي‌توانست با اهدافي با ارتفاع بالاتر درگير شود. سرانجام در 1983 يوري آندروپوو تمامي آزمايشات برنامه را متوقف نموده و ادامه برنامه را كنسل نمود. از مهمترين دلايل مي‌توان به قديمي شدن تكنولوژي اين برنامه دانست در حالي كه ايالات متحده در همين زمان برنامه‌هاي جديدي با تكنولوژي برتري را آغاز نمود.
در طول دهه هفتاد اتحاد جماهير شوروي تعداد زيادي پايگاه زميني ساطع كننده امواج ليزر موسوم به Terra-3 را به كار گرفت. اين پايگاه‌ها به نوعي در نقش كوركننده ماهواره‌هاي جاسوسي آمريكايي عمل كردند، بر همين اساس بسياري از تصاوير ماهواره‌اي گرفته شده ايالات متحده از مناطق حساس شوروي در اين دوران سفيد ظاهر مي‌شدند. اين مراكز با استفاده از ليزر دي‌اكسيد كربن سنسورهاي نوري ماهواره‌ها را از كار مي‌انداختند.
همچنين شوروي از 1976 بر روي يك پروژه پژوهشي هدايت كننده انرژي (تحت عنوان پروژه Fon ) نيز كار مي‌كرد كه اين برنامه نيز همانند پروژه ايستگاه فضايي (Almaz) براي شكار ماهواره‌ها كه در همان زمان مطرح بود بدليل پاره‌اي مشكلات تكنيكي رها شد. (البته برنامه ايستگاه فضايي نظامي در قالب سه آزمايش Salyut آزمايش شده بود) همزمان با برنامه ايالات متحده براي آزمايش يك موشك هواپرتاب ضدماهواره شوروي نيز آزمايش گونه‌اي از موشك هواپرتاب ضدماهواره را بر روي جنگنده‌هاي MiG-31 صورت داد كه نهايتاً اين برنامه نيز همانند برادر ناتني غربي خود پس از توليد شش پيش نمونه رها شد. نقطه اوج داستان رقابت دول شرق و غرب پس از اعلام برنامه جنگ ستارگان از سوي ايالات متحده شكل گرفت. در اين زمان شوروي در پاسخ به اين برنامه مركز Terra-3 توانست بخشي از سامانه‌هاي ارتباطي شاتل چلنجر را با تابش پرتوي ضعيف ليزر مختل نمايد تا بدين وسيله اخطاري در زمينه ادامه اين طرح به حريف خود داده باشد.
پس از جماهير شوروي، فدراسيون روسيه هر چند آرام برنامه‌هاي گسترش تسليحات ضدماهواره خود را پي گرفت. هر چند بدرستي اطلاعات كاملي از چند و چون آنها در دست نمي‌باشد.
دوران نوين
مصادف به 5.28 دقيقه بعد از ظهر يازدهم ژانويه 2007 چين اولين آزمايش موفقيت‌آميز تسليحات ضدماهواره خود را با نابودي يك ماهواره هواشناسي چيني FY-IC به ثبت رساند تا به جمع كشورهاي با توانايي نابودي ماهواره‌ها وارد شود. سلاحي كه چين مورد استفاده قرار داد براساس يك موشك بالستيك ميان‌برد DF-21 شليك شده از يك لانچر سيار صورت گرفته بود. براساس نظر بسياري از تحليل‌گران اين آزمايش آغاز دوران جديدي از مسابقات تسليحاتي در فضا بشمار مي‌رود بر همين اساس به نظر مي‌رسد اروپا نيز بزودي برنامه‌هايي براي تسليحات ضدماهواره آغاز نمايد همچنين كشورهاي ژاپن، استراليا و كانادا نيز در حال بررسي اين موضوع هستند.
.........................................................................................
منبع: ماهنامه جنگ‌افزار