سهم اولي‌هايي كه مي‌آيند بورس بخرند
با رونق كم سابقه بازار سهام در هفته هاي اول سال ، بازهم سرمايه گذاران و سهمي اولي هايي وارد بازار شدند، تازه وارداني كه آنقدر با بازار، مفاهيم و ويژگيهاي آن بيگانه‌اند كه بعضا هنگام ورود به كارگزاري و اعلام تقاضاي خريد مي گويند آمده‌اند كه "بورس بخرند ".
هفته‌هاي اول سال جديد براي سهامداران حرفه‌ايي و آماتور 337 شركت حاضر در بورس 43 ساله ايران با بهترين وضعيت و كسب سودهاي غيرمنتظره سپري شد، سهامداران بورس پس از تحمل چندماه شرايط سخت بازار در نيمه دوم سال گذشته اوضاع كم سابقه‌ايي را تجربه كردند كه با جهش متغيرها و شاخص‌ها و گاه حيرت و خوشحالي و سردرگمي همراه بود.
حركت صعودي قيمت سهام اغلب شركت‌هاي بورس طي 5 روز كاري اول سال 89 بدون سر و صدا و بازتاب رسانه‌ايي گذشت، اما پس از سپري شدن تعطيلات دو هفته‌ايي ركورد شكني‌هاي شاخص بورس و گردش حجم قابل توجهي از سرمايه و در نهايت انعكاس اخبار و وقايع بورس در صدا و سيما و روزنامه‌ها حساسيت آحاد جامعه را برانگيخت و مردم و مسئولان را متوجه بازار سرمايه كرد.اين‌گونه بود كه نه به آرامي بلكه به طور ناگهاني بورس شاهد هجوم سرمايه‌گذاران جديد و چهره هاي تازه و علاقمند شد.
شرايط غيرمنتظره بازار و جهش قيمت سهام ناشي از عوامل دورن و برون سازماني مختلفي چون افزايش قيمت‌هاي جهاني نفت و فلزات اساسي، بي‌نتيجه ماندن فشارهاي بين‌المللي براي تحريم بيشتر كشور، كاهش نرخ سود بانكي، اجرا نشدن قانون هدفمند كردن يارانه‌ها، تدوام ركورد بازار مسكن و ديگر عوامل دانست. شروع طوفاني بورس در سال جديد موجب شد تا اين ويترين اقتصادي مورد توجه بخش قابل توجهي از جمعيت 70 ميليون و 650 هزار نفري ايران قرار گيرد.
هجوم افراد نا‌آشنا با واژه‌گاني چون بورس، سهم، كارگزار، ريسك و بازدهي، EPS و P/E به بورس و ورود نقدينگي و سرمايه‌گذاران جديد خصوصاًَ افراد حقيقي از عوامل تدوام صعود شاخص‌هاي بورس بوده است به گونه‌اي به گفته حسن قاليباف‌اصل مديرعامل شركت بورس اين گروه بالغ بر 60 ميليارد تومان خريد اضافه بر مازاد فروش داشتند. از طرف ديگر در برابر اخذ 2 هزار و 842 كد معاملاتي در 15 روز كاري اول سال گذشته، 5 هزار و 519 كد جديد در مدت مشابه سال جاري اخذ صادر شد.
* نگاه‌هاي مبهوت تازه‌واردان به نمادهاي بازار
تالار معاملات حافظ نرسيده به ميدان حسن‌آباد تهران شايد براي حدود 3.2 ميليون سهامدار ايراني مكاني آشنا باشد، اما اغلب مردم همين تهران و بسياري از افراد شهرستان‌ها نمي‌دانند تالار اصلي معاملات كجاست و چرا از صبح تا حوالي ساعت يك بعدازظهر سهامداران حاضر، سرپا و نشسته به تابلوي قرمز رنگ بزرگ چشم مي‌دوزند،با هم بلندبلند و آهسته حرف مي‌زنند و گاهي هم دست به تلفن مي‌شوند.
اين تالار كه در سال هاي 82 و 83 با ازدحام بيش از ظرفيت سهامداران روبرو شده بود، اولين جايي است كه مورد توجه علاقمند به سرمايه‌گذاري قرار مي‌گيرد. در اين تالار شناسايي تازه واردان كار سختي نيست. اين گروه يا هاج و واج به تابلوها نگاه مي‌كنند يا با برخي قديمي‌ها حرف مي‌زنند و يا اينكه به واحد روابط عمومي شركت بورس مي‌روند تا با چند و چون آن آشنا شوند.
*از مصالح ساختماني به بورس
خبرنگار اقتصادي فارس به منظور بررسي عملكرد سرمايه‌گذاران جديد و به عبارتي سهم اولي‌ها با حضور در تالار معاملات حافظ و شركت‌هاي كارگزاري با چند سهم اولي گفت‌وگويي انجام داد تا چگونگي سرمايه‌گذاري و دليل حضورشان در بورس مشخص شود.
درميان اين گروه مرد ميانسالي با مراجعه به واحد روابط عمومي بورس چند سؤال مطرح مي‌كند. وقتي از وي سؤال مي‌كنم چرا به بورس آمده مي‌گويد: كار اصلي ام در مصالح ساختماني است. از سال گذشته شرايط كاري بازار مسكن كه مساعد نيست، بنابراين اوضاع من همكارانم خراب شده است. برخي از همكارانم يا سراغ كار ديگري رفته يا اينكه به هر ترتيبي شده اين شرايط را تحمل مي‌كنند.
او ادامه مي‌دهد: شنيده‌ام اين روزها بورس جاي خوبي براي سرمايه‌گذاري شده است. براي همين آمدم كسب اطلاع كنم و ببينم سهام چه شركت‌هايي خوب است؟
وقتي از وي مي‌پرسم كه آيا از چند و چون بورس و خريد و فروش سهام اطلاعي دارد، پاسخ مي‌دهد : همين طبقه اول تالار با چند نفر مشورت كردم. پيش كارگزار هم كه رفتم مي‌خواهم نظرش را بپرسم تا چند سهم بخرم. راستي مي‌شود به كارگزار اعتماد كرد؟
در جواب مي‌گويم بله. كارگزاران امين مردم و مثل بانك ها هستند و بابت خدماتي كه مي‌دهند كارمزد اندكي را مي‌گيرند، اما مؤظف نيستند حتما " سهامي را براي خريد و فروش پيشنهاد كنند.
* "كت " يا "كد " سهامداري
يك آقا و دو خانم چادري كه نمي‌دانند براي خريد و فروش سهام چه بايد كنند، در جواب اينكه چرا مي‌خواهند در بورس فعاليت كنند مي‌گويند: مقداري پس‌انداز داشتيم، ديديم روزنامه‌ها و راديو و تلويزيون از رونق كم سابقه بورس مي‌گويند. تصميم گرفتيم از نزديك با اين بازار آشنا بشويم.
يكي از اين سه نفر مي‌گويد: گفته اند براي شروع بايد "كت سهامداري " بگيريم. اين كت چيه و از كجا بايد خريد؟
خنده‌ام مي‌گيرد و مي‌گويم: كت نه كد سهامداري. هر سرمايه‌گذار تازه‌واردي با ارائه كپي شناسنامه، كد ملي و شماره حساب به يكي از 87 شركت كارگزاري، مي‌تواند بعد از 24 يا 48 ساعت يك كد سهامداري كه شامل 5 رقم و سه حرف اول نام خانوادگي است به رايگان دريافت كند. بدون اين كد خريد و فروش سهام ممكن نيست.
*ريسك؟! چي هست؟
ديگر سرمايه‌گذار تازه وارد كه پيرمردي بازنشسته اما سرحال و قبراق است و به گفته خودش چند روز پيش حدود 10 ميليون تومان سهام خريده مي‌گويد: سهامي كه خريده‌ام تا سه‌شنبه گذشته خوب بود. اما امروز (چهارشنبه) نمي‌دانم چرا منفي شد، شايد خبري شده كه من نمي‌دانم.
اين سهم اولي مي‌گويد: بعضي از سهامداران تالار مي‌گويند اگر زبر و زرنگ باشي مي‌تواني تا تيرماه حداقل 50 درصد سود بگيري. اما من 20 تا 30 درصد سود بگيرم خدا را شكر مي‌كنم.
از اين سهامدار مي‌پرسم كه در برابر اين درصد سود مورد انتظار، چقدر حاضر است ريسك كند. مي‌گويد: ريسك؟ چي هست؟
به اين سرمايه‌گذار خرد مي‌گويم برخلاف بازارهايي مانند پول و اوراق مشاركت كه هيچ ريسكي ندارند ، بازار سهام جايي است كه هيچ تضميني براي كسب حداقل سود وجود ندارد. چرا كه نوسان ذات هميشگي بازارهاي سهام است. هركسي هم كه وارد اين بازار مي‌شود به فراخور ميزان سود مورد انتظار و حجم سرمايه و ديدگاه سرمايه گذاري (بلند ، ميان يا كوتاه مدت) به طور خودكار ريسكي را متوجه خود مي‌كند، هيچ قطعيتي هم وجود ندارد كه شرايط خوب يا بد سهام ادامه‌دار باشد.
*تازه وارداني كه مي خواهند "بورس بخرند "
سهم‌اولي‌ها را در شركت‌هاي كارگزاري بورس كه فرايند پذيرش و ارائه كد سهامداري و اوراق سهام و حساب و كتاب‌ها انجام مي‌دهند راحت‌تر مي‌شود شناخت.
يك خانم مسن كه معلوم بود يك راست و شانسي به دفتر كارگزاري آمده به يكي از كاركنان كارگزاري مي‌گويد: آقا من مي‌خواهم بورس بخرم. مي‌گن سبد بخرم خوبه. يكي از اون سبدهاي خوب را هم به من بديد. خدا خيرتان بده.
از به كار بردن واژه‌هاي "مي‌خوام بورس بخرم و سبد سهام بده " خنده‌مان مي‌گيرد. جوان كارمند شركت كارگزاري مي‌گويد: خانم، بورس كه خريدني نيست. سبد سهامي هم وجود ندارد كه بدهيم. بورس جائيكه سهام شركت‌ها در آن خريد و فروش مي‌شود. منظور از سبد سهام هم يعني اينكه سرمايه‌ها را به جاي خريد سهام يك شركت، بايد در چند شركت گذاشت.
*آموزش، آموزش، آموزش
دو جوان تازه وارد هم كه با خنده گوش به اين حرف‌ها داده بودند از كارگزار مي‌پرسند بهترين راه ورود به اين بازار به ظاهر ساده اما پرپيچ و خم چيست كه در جواب مي‌شوند: آموزش، آموزش، آموزش. چون وارد شدن بدون آموزش و آگاهي مانند اين است كه كسي بدون داشتن مهارت به يكباره در دريايي به ظاهر آرام شنا كند و آرام آرام به قسمت هاي عميق آن برود. آينده چنين كسي معلوم است.
اين كارگزار جوان توصيه مي‌كند به دوره‌هاي آموزشي رايگان كه توسط شركت و سازمان بورس برگزار مي‌شوند رفته و بعد از آموزش و دانستن اصطلاحاتي مانند EPS, P/E، حجم مبنا و.... وارد بورس شوند.
*تكيه بر راهنمايي آشنايان يا روش هاي سرمايه گذاري؟
يك خانم محجبه ديگر كه در حال ثبت سفارش خريد سهام به كارگزار بورس مي‌گويد: چندسال پيش كه مكه بودم يكي از خانم‌هاي فاميل از بورس و سهام و سود خوبي كه گرفته بود حرف مي زد. با افزايش شاخص‌ها در هفته هاي اول و انتشاز اخبار آن در روزنامه‌ها و صداوسيما از همسرم خواستم مقداري از پس‌اندازمان را براي خريد سهام كنار بگذارد.از اول روز كاري سال 89 نيز به تالار بورس آمده‌ام و سهم چند شركت را با راهنمايي اقوام و دوستان خريداري كرده‌ام. تا الان سود خوبي كرده‌ام.
اين سهامدار تازه وارد در پاسخ به اين سوال كه براي حضور پايدار و كاهش ريسك در بازار پراز نوسان آيا صرفا تكيه بر نقطه‌نظرات اقوام و دوستان كافي است ؟ مي‌گويد: مسلما " خير. تا آنجا كه فهميده‌ام برخي از سهامداران حرفه‌اي از روش‌هاي خريد و فروش مانند تكنيكال و بنيادي استفاده مي‌كنند. من هم تصميم گرفته‌ام با شركت در دوره‌هاي مقدماتي و سپس پيشرفته با اين دوره‌ها آشنا شوم تا اگر امكان داشت با اين فعاليت جديد و پر از هيجان، به شكل حرفه‌اي سر وكار داشته باشم.
*حرص و طمع؛ بلاي جان برخي سهم اولي‌ها
اما در ميان اين سهامداران تازه وارد و ناآگاه با زير و بم سرمايه‌گذاري برخي نيز بدون هيچ مطالعه و شناخت، فقط با هدف كسب سود بدون در نظر داشتن ريسك اقدام به فروش دارايي‌ها كرده و از اين محل سهام شركت‌هايي را از روي شانس و اقبال يا كپي‌برداري از ديگر سهامداران خريداري مي‌كنند. اين دسته از سرمايه‌گذاران فقط يك روي هزار چهره بورس را ديده، مي‌خواهند يك شبه به همه آرزوهايي خود برسند و با حرص و طمع صاحب مال و منال شوند.
يكي از اين دسته سرمايه‌گذاران خطرناك و حاضر در محل شركت كارگزاري مي‌گويد: از اواخر سال گذشته وقتي ديدم همكار اداره ام از بورس و خريد و فروش سهام تعريف و تمجيد مي‌كند، تصميم گرفتم من هم شانس خود را امتحان كنم. چند بار به تالار حافظ آمدم تا اينكه بعد از پرس و جو اسفند گذشته سهام يك شركت را كه از آن تعريف مي كردند خريدم. سود خوبي كردم و بلافاصله يك واحد مسكوني را به قيمت پايين‌تر فروختم و پولش را به بورس آوردم تا از اين طريق زودتر به هدفم برسم.
به اين سرمايه‌گذار مي‌گويم در سال‌هاي 82 و 83 تعداد زيادي از سرمايه گذاران نابلد چنين كارهايي كردند. همه دار و ندار خود را فروختند و به بورس آمدند اما بعد از چند ماه با ضرر و زيان سنگيني روبرو شده و با ناراحتي و روحيه‌اي بد از بورس خارج شدند، چرا كه بورس جاي سرمايه‌هاي مازاد است تا امكان عبور از نوسان قيمت سهام وجود داشته باشد.
در جوابم مي‌گويد: من از آن دسته سهامداران نيستم و مي‌دانم چكار كنم تا موفق باشم.
از او مي‌پرسم چكاري؟ مي‌گويد: فهميدم بايد شايعات را جدي بگيرم و زياد به اخبار رسمي شركت‌ها توجه نكنم. تا الان اكثر شايعاتي كه شنيده‌ام درست از آب درآمده . كمي هم به شانس و اقبال تكيه دارم.
*انگشت اتهام سهم اولي هاي متضرر به سمت ديگران
تجربه سال‌هاي اخير نشان داده هر گاه وضعيت بورس و سهام با رونق مواجه شده افرادگوناگوني با اهداف و خواسته‌ها و اطلاعات و دانش متفاتي به اين بازار 43 ساله اما كوچك هجوم آوررده و تحت تاثير جو رواني حاكم، چشم بسته اقدام به خريد و فروش كرده‌اند. اين گروه شايد در كوتاه مدت به دليل روند صعودي شاخص و قيمت‌ها سود مناسبي هم به دست آوردند، اما مسلما " در ميان و بلند مدت نخواهند توانست به موفقيت در بورس ادامه دهند.
چرا كه بعد از فروكش كردن اوضاع مثبت، نوبت ريزش قيمت‌ها و كاهش شاخص مي‌شود و سهامداران حرفه‌اي در حالي از اين شرايط نهايت استفاده را مي‌كنند كه اغلب سهم اولي ها با ترس و هول و نگراني و با فروش سهام پا به فرار از بورس مي‌گذارند. برخي ديگر هم گريبان كارگزار و دوستان و آشنايان خود را مي‌گيرند كه چرا راهنمايي غلطي كرده و يا به موقع نگفته‌اند كه بايد سهام خود را بفروشند تا از ضرر و زيان جلوگيري كنند.
دراين ميان اغلب اين گروه همه تقصيرها را به گردن بورس، كارگزار ، شركت ، دولت و سهامداران حرفه‌اي مي اندازند. بدون اينكه عملكرد خود را ارزيابي و اشتباه خود را باور كنند.
*كسب مهارت و دانش، شرط اول سرمايه گذاران جديد
با اين اوصاف بهترين راه حل براي جلوگيري از تكرار اين تجربه‌هاي تلخ سرمايه‌گذاران علاقمند به حضور در بورس و كسب سود از اين بازار اين است كه ابتدا از طريق دوره‌هاي آموزشي يا مطالعه كتاب‌هاي موجود با ابعاد مختلف و اصطلاحات رايج و چگونگي خريد و فروش و روش‌هاي سرمايه‌گذاري آشنا شده و سپس با رعايت حداقل 5 اصل و بدون حرص و آز اقدام به خريد سهام كنند.
اين 5 اصل شامل سرمايه‌گذاري با سرمايه مازاد، تشكيل سبد سهام و خريد سهام شركت‌هاي مختلف متناسب با مقدار سرمايه ، برخورداري از ديدگاه ميان و بلند مدت سرمايه‌گذاري در بورس، عدم تعصب به هيچ سهم و شركت و كارگزاري و در نظر داشتن عدم قطعيت در هر شرايطي است.
سرمايه گذاران علاقمند بعد از رعايت اين 5 اصل و شناسايي سهام ارزشمند مي‌توانند با براي شروع مقدار كمي از سرمايه را وارد بورس كرده تا بعد از لمس واقعيت‌هاي موجود اقدام به فعاليت كنند. چرا كه سرمايه‌گذاري در بورس و سهام به مانند رانندگي است. كسي كه هيچ تجربه و مهارتي از راندن ماشين نداشته و از قوانين و مقررات بي‌اطلاع باشد، مسلما نخواهند توانست مسافت حتي كوتاهي را بدون تصادف طي كند.
بنابراين بهترين راه حل براي سهم اولي آموزش است .
در مرحله بعد اين گروه مي‌تواند از طريق خريد واحدهاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري مشترك (كه تاكنون 29 شركت كارگزاران اقدام به راه‌اندازي اين محصول كرده‌اند) و يا تشكيل سبد اختصاصي در نزد كارگزاران، شرايط مناسبي را براي كسب بازدهي در بورس به دست آورند.
با اين اوصاف نبايد فراموش كرد كه بازارهاي سهام بر خلاف ديگر بازارها از ريسك و خطرهاي متفاوت و بيشتري برخوردار بوده كه به آموزش و آگاهي نياز دارد. چرا كه اطلاعات و دانش ركن اصلي موفقيت در اين بازار پيچيده ، بي‌رحم اما جذاب است.
گزارش از علي رضايي زاده
گزارش خبرنگار اقتصادي خبرگزاري فارس