متافيزيك و هيپنوتيزم (سیری در اندیشه های متافیزیک از دیدگاه اسلام)
متافيزيك و هيپنوتيزم (سیری در اندیشه های متافیزیک از دیدگاه اسلام)
استفاده از هيپنوتيزم از نظر شرعي و ديني بلا مانع است. حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي، استفاده از هيپنوتيزم را اگر همراه كار حرامي انجام نشود و به قصد امر حرامي نباشد جايز مي‌دانند. همچنين تعليم و تعلم آن را جايز دانسته‌اند.
واژه هيپنوتيزم از كلمه هيپنوز كه يك لغت يوناني به معني خواب مي‌باشد گرفته شده است. هيپنوتيزم وضعيت يا حالتي است كه طي آن فرد مي‌تواند در حالت خلسه، عكس‌العملهاي خاصي در پاسخ به تلقينات از خود نشان دهد.
تاريخچه هيپنوتيزم به كشورهاي ايران، هند، مصر و يونان باز مي‌گردد. در ايران قبايل مغ‌ها مي‌توانستند با تحمل سختي، خود را به مرحله‌اي از خلسه برسانند و در آن حالت نسبت به درمان بعضي بيماريها اقدام كنند. در هند، مرتاض‌ها با تحمل رياضت‌هاي فراوان مي‌توانستند به حالت خلسه رفته كارهاي خارق‌العاده انجام دهند. در يونان و مصر معابد ويژه‌اي تحت عنوان معابد خواب وجود داشته، ساحران اين معابد قادر بودند افراد را در يك حالت خاصي مشابه خواب قرار دهند و سپس كارهاي خاصي روي آنان انجام دهند. معروف‌ترين اين معابد، معبد دلفي مي‌باشد.
تاريخچه هيپنوتيزم در عصر جديد به دكتر فرانس آنتوان مسمر بر مي‌گردد. اين پزشك اتريشي معتقد بود كه انسان داراي حوزة انرژي خاصي تحت عنوان مغناطيس حيواني مي‌باشد كه از طـريق آن مي‌تـوان بيمـاريهـا را درمان نمود. مسمر بيماران خود را در حالت خلسه قرار مي‌داد و با شكل و ظاهر خاصي بر آنها وارد مي‌شد و از اين طريق نسبت به درمان آنها اقدام مي‌نمود. اين امور بعدها توسط شاگردان مسمر دنبال گرديد و به نام مسمريسم معروف شد. طرح هيپنوتيزم در ايران در عصر جديد توسط دكتر اعلم‌الملك ثقفي صورت گرفت.
هيپنوتيزم همواره در طول تاريخ داراي دوره‌هاي پنهان و آشكار بوده است. بدين صورت كه در برخي از برهه‌هاي زماني به دليل مخالفت برخي مقامات علمي يا سياسي و حكومتي مورد غضب واقع مي‌شده، طرفداران هيپنوتيزم مجبور به مخفي كردن آن مي‌شدند. در برخي زمانها نيز مورد مهر و محبت قرار مي‌گرفت و به صورت علني مطرح و استفاده مي‌گرديد. جالب آنكه بعضي حاكمان و رجال سياسي براي پيشبرد اهداف خود از اين علوم استفاده مي‌كردند.
هيپنوتيزم به دو نوع“خود هيپنوتيزم”و“دگرهيپنوتيزم” تقسيم مي‌شود. در خود هيپنوتيزم شخص خودش را هيپنوتيزم مي‌كند، در دگر هيپنوتيزم، فرد هيپنوتيزم كننده را عامل يا هيپنوتيزور و فرد هيپنوتيزم شونده را سوژه مي‌گويند.
هيپنوتيزم داراي كاربردها و استفاده‌هاي متفاوت مي‌باشد ولي نوش داروي تمام امور، بيماريها و مشكلات نمي‌باشد. هيپنوتيزم پزشكي در تسكين درد بيماران، درمان برخي بيماريها و ايجاد بي‌حسي و بي‌هوشي استفاده مي‌شود. تقويت حافظه، تسهيل در يادگيري، ايجاد يا تقويت انگيزه در مطالعه، افزايش بازده در مطالعه و افزايش قدرت خلاقيت از موارد ديگري است كه با هيپنوتيزم قابل حصول مي‌باشد. هيپنوتيزم در امور جنايي و قضايي نيز براي كشف جنايت و شناسايي جنايتكاران قابل استفاده است. موفقيت‌هاي شغلي و موفقيت‌هاي ورزشي نيز با هيپنوتيزم قابل دست يابـي است.برخي اعتقاد دارند در مراحل عميق خلسه‌هاي هيپنوتيك مي‌توان به وراي بعد مكان و زمان دست يافت.
هيپنوتيزم با همة محاسنش، داراي خطراتي نيز مي‌باشد. ايجاد رابطة عاطفي بين عامل و سوژه(در زماني كه آنها از دو جنس مخالف باشند)، توهم قدرت در عامل، احتمال ديوانگي يا مرگ سوژه، اثرات سوئي كه به دنبال تلقينات بيش از حد ممكن است بروز كند، درد در نقاطي از بدن سوژه بعد از بيداري، اختلالات روان پريشي و سخت بيدار شدن سوژه از جمله اين خطرات مي‌باشد. هيپنوتيزم ممكن است براي افراد مبتلا به بيماريهاي قلبي، عصبي ومتابوليسمي مضر باشد.
هيپنوتيزم طي سه مرحله توجيه، القا و كنترل صورت مي‌گيرد. در مرحله نخست بايد سوژه را بطور كامل توجيه نماييم و توضيحات لازم را در مورد نحوة كاري كه مي‌خواهيم روي او انجام دهيم ارائه كنيم. در صورت عدم توجيه مناسب، ممكن است سوژه ناخودآگاه مقاومت كند. در مرحلة القاء، با ارائه تلقينات كلامي كه به صورت موزون و هماهنگ ارائه مي‌شود، سوژه به حالت خواب فرو مي‌رود. مرحلة سوم، مرحلة كنترل سوژه در خواب است كه مشكل‌ترين مرحله است. لذا عامل به اطلاعات و تجربيات كافي نياز دارد.
در حالت هيپنوتيزم، سوژه علائمي از خود نشان مي‌دهد كه بيانگر هيپنوتيزم شدن او مي‌باشد. كاهش فعاليت جسمي، عميق شدن تنفس، تنگ شدن چشم، افتادن پلك، پيدايش رخوت، افتادن سر، تمايل چشمها در چرخش به سمت بالا و در برخي موارد گرم شدن بدن، افزايش ترشح اشك و پرش در پلك از جمله اين نشانه‌هاست.عامل براي انجام هيپنوتيزم ممكن است از ابزار و شيوه‌هاي مختلف استفاده كند. تلقين كلامي، تأثير نگاه، ارسال انرژي و استفاده از برخي وسايل از اين جمله‌اند. در تلقين كلامي، كلمات با ريتم موزون و هماهنگ و با لحن تأثيرگذار ادا مي‌شود. در صورتيكه عامل با نگاه نافذ و بدون پلك زدن به سوژه نگاه كند، مي‌تواند تأثير تلقيني در سوژه داشته باشد. ارسال انرژي در عامليني كه با انرژيهاي فراحسي و شيوه‌هاي كنترل و ارسال آن آشنايي علمي و عملي داشته، نيز كمك كننده است. اين افراد تقريباً نيازي به تلقينات لفظي نخواهند داشت. وسايلي مانند انگشتر، تسبيح، آونگ، قرص‌هاي پلاسبو و امثال آن نيز كمك كننده مي‌باشند.
عوامل مختلف بر هيپنوتيزم مؤثر است. سن، جنسيت، شغل، شخصيت سوژه و محيط از جمله عوامل اثر گذار مي‌باشند. افراد زير شش سال هيپنوتيزم نمي‌شوند، همچنين هيپنوتيزم كردن افراد بالاي سي سال مشكل و افراد مسن بسيار سخت است. خانمها به نسبت آقايان داراي قدرت هيپنوتيزم شوندگي بيشتر مي‌باشند. شغل مي‌تواند تأثير مثبت و يا منفي داشته باشد. افرادي كه داراي مشاغل هنري و لطيف مي‌باشند يا به اقتضاي شغل‌شان شرطي شده‌اند، با استفاده از روشهاي مربوطه به راحتي هيپنوتيزم مي‌شوند. شخصيت سوژه هر چقدر عاطفي‌تر و تأثير پذيرتر باشد و هر چقدر تجسم سوژه بيشتر باشد، كار عامل راحت‌تر خواهد بود. نور، رنگ، عطر و صوت محيط مي‌تواند تأثير مثبت يا منفي داشته باشد. هر چقدر نور كمتر و ملايم‌تر باشد تأثير بهتري مي‌گذارد. رنگ محيط بهتر است آرامش بخش باشد، براي مثال رنگ آبي مناسب است. برخي عطرها مانند بوي عود تأثير مثبت دارد. پخش آهنگ و موسيقي ملايم و بدون كلام نيز مفيد است.
يك هيپنوتيزور خوب بايد داراي ويژگيها و صفات خاصي باشد. سلامت و تعادل جسم، روان و روح، داشتن اعتماد به نفس، اعتقاد كامل به هيپنوتيزم، ايجاد تمركز عالي و مستمر، قدرت جاذبه و تأثير گذاري، قدرت تشخيص و قضاوت و اعتقاد به اصول اخلاقي و انساني از جملة اين خصوصيات مي‌باشند.
تله‌هيپنوتيزم، نوع خاصي از هيپنوتيزم است كه از راه دور انجام مي‌شود.
در اين حالت عامل از راه دور و بدون تماس نزديك و مستقيم بر سوژه اثر مي‌گذارد و او را خواب مي‌كند. اين حالت براي تأثير گذاري بر سوژه بدون اطلاع او كاربرد دارد. براي تله‌هيپنوتيزم بايد عامل از قدرت تله‌پاتي عالي برخوردار بوده، انرژيهاي فراحسي را بشناسد و نحوة استفاده از آنها را بداند. شايع است كه برخي از سازمانهاي جاسوسي در كشورهاي پيشرفته از اين روشها استفاده مي‌كنند و براي اين منظور دانشمندان مربوطه را در استخدام دارند.
استفاده از هيپنوتيزم از نظر شرعي و ديني بلا مانع است. حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي، استفاده از هيپنوتيزم را اگر همراه كار حرامي انجام نشود و به قصد امر حرامي نباشد جايز مي‌دانند. همچنين تعليم و تعلم آن را جايز دانسته‌اند. حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي استفاده از هيپنوتيزم را مشروط بر آنكه كشف امور پنهاني صورت نگيرد بدون اشكال دانسته‌اند. حضرت آيت الله العظمي بهجت، هيپنوتيزم را اگر سبب اضرار يا ايذاء به نفس يا غير نباشد جايز مي‌دانند و با اين فرض تعليم و تعلم آن را جايز دانسته‌اند.
با وجود كاربردهاي علمي مختلف هيپنوتيزم و با توجه به صدور مجوزهاي شرعي آيا توجه لازم به هيپنوتيزم در كشور ما شده است؟ آيا در عمل جايگاه خود را در دانشگاه و جامعه پيدا كرده است؟ آيا ما جزء كساني هستيم كه بي دليل كوس مخالفت با آن را سر مي‌دهيم يا جزء آنان كه به دنبال استفاده مفيد از هيپنوتيزم به نفع مخلوقات حق مي‌باشند؟
نویسنده: دكتر مطلّب برازنده